Akkermans, A.J.

Wees, K.A.P.C. van

van Wees, K.A.P.C.

VU Research Portal

VU Research PortalTherapeutic Jurisprudence: de studie van de gezondheidseffecten van het rechtvan Wees, K.A.P.C.; Akkermans, A.J.published inTijdschrift voor Vergoeding Personenschade2007Link to publication in VU Research Portalcitation for published version (APA)van Wees, K. A. P. C., & Akkermans, A. J. (2007). Therapeutic Jurisprudence: de studie van degezondheidseffecten van het recht. Tijdschrift voor Vergoeding Personenschade, 2007(4), 139-141.General rightsCopyright and moral rights for the publications made accessible in the public portal are retained by the authors and/or other copyright ownersand it is a condition of accessing publications that users recognise and abide by the legal requirements associated with these rights.            • Users may download and print one copy of any publication from the public portal for the purpose of private study or research.            • You may not further distribute the material or use it for any profit-making activity or commercial gain            • You may freely distribute the URL identifying the publication in the public portal ?Take down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.E-mail address:vuresearchportal.ub@vu.nlDownload date: 22. May. 2021InleidingBij de bestudering van het recht wordt vaak gebruikgemaakt vaninzichten uit andere wetenschappelijke disciplines.1 Hieruit zijnzelfs bekende deeldisciplines ontstaan zoals de rechtseconomie,de rechtssociologie en de rechtspsychologie. Minder bekend isechter de invalshoek waarbij het recht wordt bestudeerd vanuit hetperspectief van de gezondheid. In de Verenigde Staten heeft zicheen wetenschappelijke traditie ontwikkeld waarin de gezond-heidseffecten van recht en juridische procedures centraal staan.Men spreekt daar van Therapeutic Jurisprudence.2 Achter dezeterm gaat een interdisciplinaire, empirische benadering van hetrecht schuil die belangrijke inzichten kan bieden bij de beoorde-ling van (het functioneren van) het bestaande recht. Dit geldtuiteraard ook voor het aansprakelijkheidsrecht. In dit artikel wil-len wij dit – in het Nederlandse debat tot op heden (zo goed als)afwezige perspectief3 – voor het voetlicht brengen. De ontwikkeling van Therapeutic Jurisprudence in de VSTherapeutic Jurisprudence, of kortweg TJ, is een term die voor heteerst in 1987 werd geïntroduceerd door David Wexler in een doorhem geschreven bijdrage voor de National Institute of MentalHealth.4 Samen met Bruce Winick kan hij als de geestelijk vaderworden beschouwd van deze nieuwe stroming in de interdiscipli-naire bestudering van het recht. Wexler en Winick wezen op denoodzaak van een nieuw – althans tot dan toe onderbelicht – per-spectief van waaruit het recht onderzocht zou moeten worden: hetperspectief dat van het recht therapeutische en antitherapeutischeeffecten uitgaan. Het begrip recht wordt daarbij breed opgevat enkan worden onderverdeeld in:1. rechtsregels;2. juridische procedures; 3. de rol van betrokkenen in het juridisch proces.5Het primaire doel van de TJ-benadering is om met behulp van demedische, sociale en gedragswetenschappen te onderzoeken inhoeverre een bepaalde rechtsregel of rechtspraktijk het fysieke enpsychische welzijn van mensen bevordert of juist tegenwerkt.Door deze effecten ‘zichtbaar’ te maken (of op z’n minst rele-vante vragen op te werpen die anders niet gesteld zouden worden)wordt beoogd dat met deze aspecten, meer dan nu het geval is,rekening wordt gehouden bij de formulering van rechtsregels, deinrichting van juridische procedures en het handelen van betrok-kenen in ‘het juridische systeem’ (rechters, advocaten, verzeke-raars, enzovoort). Overigens heeft TJ daarbij uitdrukkelijk niet depretentie therapeutische effecten als enige of belangrijkste maat-staf ter beoordeling van rechtsregel of rechtspraktijk te presente-ren. Het gaat er niet om het recht ondergeschikt te maken aan the-rapeutische overwegingen. Het doel is slechts bewustwording eninformatieverstrekking ten behoeve van een betere (vollediger)belangenafweging.6 De toonzetting lijkt in dit opzicht een stukgematigder en minder ambitieus dan die van bijvoorbeeld veelrechtseconomen.Het hoeft niet te verbazen dat TJ haar oorsprong vindt op het ter-rein van het recht dat betrekking heeft op de geestelijke gezond-heidszorg.7 Men richtte zich daarbij op vragen als: wat zijn de the-rapeutische effecten van een rechtsregel die vrijwillige opnemingstimuleert in plaats van verplichte opneming? Hebben patiëntendie zich vrijwillig laten behandelen, betere vooruitzichten dan139T V P   2 0 0 7 ,  n u m m e r  4Vergoeding PersonenschadeTijdschrift voorTherapeutic Jurisprudence: de studie van de gezondheidseffecten van het rechtM r .  K . A . P . C .  v a n  W e e s  e n  p r o f .  m r .  A . J .  A k k e r m a n s ** De auteurs zijn werkzaam aan de Vrije Universiteit Amsterdam en betrokken bijhet Interfacultaire samenwerkingsverband Gezondheid en Recht (IGER) aldaar.1. Sinds enige tijd woedt binnen de rechtswetenschap een debat over de plaats vanandere disciplines en interdisciplinariteit in de rechtswetenschap. Zie bijv. hetrecente themanummer van Ars Aequi, Multidisciplinaire bestudering van derechtswetenschap, Ars Aequi november 2007. Zie voorts J.B.M. Vranken,Algemeen deel van de Asser-serie [3] een vervolg, Deventer: Kluwer 2005 enJ.M. Barendrecht e.a., Methoden van rechtswetenschap: komen we verder? NJB2004, p. 1419-1428, alsmede de vele reacties op deze publicaties. 2. Zie http://www.therapeuticjurisprudence.org. De term Jurisprudence dient niette worden verward met het Nederlandse woord jurisprudentie. Jurisprudencestaat kort gezegd voor de wetenschappelijke bestudering van het recht(ssys-teem).3. Slechts zeer sporadisch is de term TJ terug te vinden in Nederlandse literatuur.Zie bijv. J. Legemaate, Recht en realiteit - Juridische normering en het therapeu-tisch proces (Oratie), Houten: Bohn Stafleu Van Loghum 1994; J. Legemaate,Normen en grenzen in de psychiatrische behandeling: beschouwingen over juri-disering, Tijdschrift voor Psychiatrie, 1996, nr. 3, p. 251-262. 4. D. Finkelman & T. Grisso, Therapeutic Jurisprudence: From Idea toApplication, in D.B. Wexler & B.J. Winick (red.), Law in a Therapeutic Key,Developments in Therapeutic Jurisprudence, Durham: Carolina Academic Press1996, p. 588.   5. D.B. Wexler, Therapeutic Jurisprudence: An overview, Thomas M. Cooley LawReview, 2000, nr. 17, p. 125.6. B.J. Winick, The Jurisprudence of Therapeutic Jurisprudence, Psychology,Public Policy, and Law, 1997, nr. 3, p. 191.   7. D.B. Wexler & B.J. Winick (red.), Essays in Therapeutic Jurisprudence,Durham: Carolina Academic Press 1991. 01_073540_2007_4_nwe  19-12-2007  15:07  Page 139T V P   2 0 0 7 ,  n u m m e r  4gedwongen opgenomen patiënten? Ook werden zaken als hetontoerekeningsvatbaarheidverweer en de procesonbekwaamheidonder de TJ-loep genomen. Men vond en beschreef hoe een sys-teem dat ontworpen was ter bevordering van de geestelijkegezondheid, vaak juist tegenovergestelde effecten had.8Spoedig werd door wetenschappers de TJ-benadering ook opandere rechtsgebieden toegepast, waaronder het strafrecht, hetfamilierecht, het gezondheidsrecht en ook het aansprakelijkheids-en personenschaderecht.9 TJ ontwikkelde zich gaandeweg van eenbijzondere tak van het recht met betrekking tot de geestelijkegezondheidszorg tot een benadering vanuit het perspectief van degezondheid van het recht in het algemeen.10TJ richt zich op de therapeutische en antitherapeutische effectenvan het recht. Daarbij valt in de eerste plaats te denken aan direc-te gezondheidsgerelateerde uitkomsten van een rechtsregel ofjuridische procedure. Men kan bijvoorbeeld op zoek gaan naar desamenhang tussen het zich voordoen van fysieke of psychischeklachten en het verwikkeld zijn in een schadeafwikkelingsproces.In een bredere betekenis kan echter onder therapeutisch begrepenworden alles wat het welzijn van mensen bevordert. Daar kunnenbijvoorbeeld ook psychologische mechanismen onder wordengeschaard die een gunstige invloed hebben op het functionerenvan mensen.11 Men spreekt dan veelal van empowerment. Hetbegrip empowerment stamt uit het gezondheidsonderzoek. Em-powerment wordt wel gedefinieerd als een proces waarbij eenindividu vertrouwen ontwikkelt in de eigen vaardigheden om eenbepaald doel te bereiken.12 Hierbij ontwikkelt het individu hetgevoel controle en invloed te kunnen uitoefenen in de situatiewaarin hij zich bevindt.13Een dergelijke, brede benadering van ‘therapeutisch’ maakt deempirische analyse van de therapeutische consequenties vanzelf-sprekend ook lastiger. Men kan vrij gemakkelijk de impact vaneen rechtsregel meten op de mate waarin patiënten zich aanafspraken met therapeuten houden. Dit ligt echter bepaald andersvoor het meten van het effect van een rechtsregel op het nemenvan verantwoordelijkheid voor eigen beslissingen.14De betekenis van TJ voor het domein van de personenschadeZoals gezegd heeft de TJ-benadering inmiddels ook haar toepas-sing gevonden op het terrein van het aansprakelijkheids- en perso-nenschaderecht. Daarbij kan vooral de naam van de Amerikaansehoogleraar Daniel Shuman worden genoemd.15 Hij heeft eropgewezen dat het aansprakelijkheidsrecht eigenlijk een natuurlijkeaffiniteit met TJ heeft. ‘Tort law’s agenda for both deterrence andcompensation are therapeutically driven – injury avoidance andrestoration of the injured.’16 Ondanks deze natuurlijke band tus-sen TJ en de doelstellingen van het aansprakelijkheidsrecht heeftde interdisciplinaire en empirische bestudering van dit rechts-gebied zich over het algemeen niet in een warme belangstellingmogen verheugen. Nu is sowieso opvallend weinig onderzoekgedaan dat de veronderstellingen die aan het aansprakelijkheids-recht ten grondslag liggen, empirisch ondersteunt.17 Zoals in deVS wel is gezegd: ‘Much discussion of the tort litigation systemconsists of conclusory assertions, unsupported by evidence.’18De interdisciplinaire en empirische bestudering van het aanspra-kelijkheidsrecht was bovendien tot voor kort het vrijwel exclusie-ve terrein van de rechtseconomie. En hoewel er de laatste jareneen toenemende belangstelling en aandacht voor de rechtspsycho-logische invalshoek valt te bespeuren,19 is de aanwending van eenspecifiek therapeutisch perspectief een noviteit in het Nederlandserechtswetenschappelijke circuit. Meer aandacht voor het thera-peutisch perspectief zou bepaalde tekortkomingen in het bestaan-de aansprakelijkheidsrecht of de bestaande rechtspraktijk aan hetlicht kunnen brengen, en ook kunnen voorkomen dat in discussiesover herziening van ons aansprakelijkheids- en schadevergoe-dingsrecht belangrijke kernvragen buiten beschouwing blijven.Het gaat dan om vragen zoals:• in hoeverre ervaren slachtoffers het schadeafwikkelingsprocesals psychisch belastend en in hoeverre kan dit zelfs hun herstelbelemmeren? (dit wordt wel aangeduid als secundaire victi-misatie);20• in hoeverre vormt het schadeafwikkelingsproces een (onbe-wuste) stimulans om ziek te blijven? (veelal aangeduid met determ secundaire ziektewinst);21• zijn er aan het aansprakelijkheidsrecht vanuit therapeutischperspectief mogelijk ook bepaalde voordelen verbonden? (bij-voorbeeld wanneer men dit afzet tegen andere compensatie-systemen, zoals no-fault-systemen of first-party-schadeverze-keringen);140Vergoeding PersonenschadeTijdschrift voor8. Wexler 2000, p. 127. 9. Zie voor een overzicht Wexler & Winick, 1996.10. Winick 1997, p. 201. 11. Winick 1997, p. 194.12. Een pionier op dit terrein is Rappaport. Hij geeft de volgende definitie:‘Empowerment is an innovation in health research, which is argued to enhanceone’s sense of control in personality, cognition and motivation. Empowermentstimulates victims to improve their access to information and to stimulate theircapacity to use it. Furthermore, empowerment enhances careful communicationbetween victim and representative, preventing the loss of control and temper toohigh expectations.’ J. Rappaport, The Power of Empowerment Language, SocialPolicy 1985, nr. 16, p. 15-21.13. Zie B. Lierop & T. van Zaeyen, Meer kansen door empowerment, MaandbladReïntegratie 2003, nr. 3, p. 4-8.14. D.W. Shuman, Making the World a Better Place Trough Tort Law?: Through theTherapeutic Looking Glass. NYLS Journal of Human Rights, vol. 10 (1993), p.743. 15. Shuman 1993; D.W. Shuman, The Psychology of Compensation in Tort Law.Kansas Law Review 1994, nr. 43, p. 39-77; D.W. Shuman, When Time Does notHeal: Understanding the Importance of Avoiding Unnecessary Delay in theResolution of Tort Cases, Psychology, Public Policy, and Law 2000, nr. 6, pp.880-897. 16. Shuman 1993, p. 744.17. Zie hierover bijv. I. Giesen, Handle with care! De waarschuwingsplicht in hetbuitencontractuele aansprakelijkheidsrecht (oratie UU), Den Haag: BoomJuridische uitgevers 2005; W.H. van Boom, Efficatious Enforcement inContract and Tort (oratie EUR), Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2006.18. M.J. Saks, Do We Really Know Anything About the Behaviour of the TortLitigation System – And Why Not?, U.Pa.L. Rev 1992, nr. 40, p. 1147.   19. Zie Giesen 2005 en Van Boom 2006.20. Zie voor een uitleg van dit begrip A.J. Akkermans en K.A.P.C. van Wees, Hetletselschadeproces in therapeutisch perspectief, in dit nummer van TVP.21. Zie voetnoot 20.01_073540_2007_4_nwe  19-12-2007  15:07  Page 140• is het mogelijk om elementen van empowerment van bena-deelden in te bouwen in het afwikkelingsproces; • kan het krijgen van een vergoeding van immateriële schadehelpen bij het verwerken van wat iemand is overkomen alsgevolg van een fout van een ander. Dit zijn allemaal vragen die tot dusver zelden expliciet gesteldwerden, laat staan dat ze voldoende (empirisch) werden onder-zocht. Shuman stelt dan ook:‘Yet the debate about compensation generally focuses onvaluation of injury and seldom entails rigorous examination ofhow tort compensation affects the restorative process.’22Wetenschappelijke initiatieven in NederlandHet in dit nummer van TVP beschreven onderzoek van de VrijeUniversiteit en het VU medisch centrum naar de behoeften, ver-wachtingen en ervaringen van slachtoffers en naasten met betrek-king tot het aansprakelijkheidsrecht23 is vermoedelijk het eersteonderzoek waarin expliciet vanuit een therapeutisch perspectiefnaar het aansprakelijkheidsrecht wordt gekeken. Maar ook hetonderzoek dat wordt verricht door de Universiteit van Tilburg ende Universiteit Utrecht naar procedurele rechtvaardigheid, waar-over eveneens een bijdrage is opgenomen in dit nummer vanTVP,24 beoogt inzichten op te leveren die rechtstreeks relevantzullen zijn voor het welzijn van de justitiabelen, ook al is deinsteek niet expliciet die van hun gezondheid.25 Wat het onder-zoek van VU en VUmc, en UvT en UU gemeen heeft, is dat hetplaatsvindt in interdisciplinaire samenwerkingsverbanden. Zo ishet bovengenoemde VU-onderzoek uitgevoerd in het kader vanhet Interfacultaire samenwerkingsverband Gezondheid en Recht(IGER).26 IGER heeft zich expliciet ten doel gesteld om onder-zoek te doen op het snijvlak van gezondheid en recht. Het centra-le onderzoeksperspectief van IGER is enerzijds het recht alsmededeterminant van gezondheid en welzijn, en anderzijds medi-sche en psychologische inzichten als mededeterminant van het(wenselijke) recht. Hierbij focust IGER vooralsnog op twee terrei-nen: het gezondheidsrecht en het terrein van arbeid en arbeids-ongeschiktheid (beide in brede zin). De plannen van IGER zijnduidelijk geïnspireerd door de Therapeutic Jurisprudence-bewe-ging in de VS. Maar naast de initiatieven van de VU, de UvT en deUU zijn ook op de Erasmus Universiteit Rotterdam onderzoek-sinitiatieven op het terrein van recht en gedrag in gang gezet dieop basis van multidisciplinair onderzoek voor het aansprakelijk-heidsrecht nieuwe inzichten kunnen genereren.27 Het ziet er kort-om naar uit dat op het terrein van de wetenschappelijke bestude-ring van het recht, waaronder niet in de laatste plaats hetaansprakelijkheidsrecht, nieuwe benaderingen uitgeprobeerdgaan worden, waarvan multidisciplinariteit het gemeenschappelij-ke kenmerk is. De tijd zal leren wat daarvan de betekenis zal zijnvoor het terrein van de personenschade. Wat ons betreft ziet het erveelbelovend uit.141T V P   2 0 0 7 ,  n u m m e r  4Vergoeding PersonenschadeTijdschrift voor22. Shuman 1993, p. 746-747.23. Zie voetnoot 20.24. L. Klaming & B. Bethlehem, Procedure rechtvaardigheid. Kunnen inzichten uitonderzoek naar procedurele rechtvaardigheid bijdragen aan de verwezenlijkingvan de functies van het aansprakelijkheidsrecht?, in dit nummer van TVP.25. In een interdisciplinaire samenwerking tussen de UvT en de UU wordt binnenhet onderzoeksproject; Measuring Access to Justice in a Globalising World. TheHague Model of Access to Justice onderzoek naar de kwaliteit van proceduresgedaan. Hierbij speelt onder meer procedurele rechtvaardigheid een belangrijkerol. Het doel van het onderzoeksproject is het ontwikkelen, operationaliseren entesten van een methodologisch kader voor het meten van access to justice ininternationale en nationale settings. Zie www.uvt.nl/accesstojustice.26. Zie www.rechten.vu.nl/iger.27. In het kader van het onderzoeksprogramma Behavorial Approaches to Tort andContract. 01_073540_2007_4_nwe  19-12-2007  15:07  Page 141

Dutch

Therapeutic Jurisprudence: de studie van de gezondheidseffecten van het recht

NARCIS 

DSpace at VU

Inleiding
Bij de bestudering van het recht wordt vaak gebruikgemaakt van
inzichten uit andere wetenschappelijke disciplines.1 Hieruit zijn
zelfs bekende deeldisciplines ontstaan zoals de rechtseconomie,
de rechtssociologie en de rechtspsychologie. Minder bekend is
echter de invalshoek waarbij het recht wordt bestudeerd vanuit het
perspectief van de gezondheid. In de Verenigde Staten heeft zich
een wetenschappelijke traditie ontwikkeld waarin de gezond-
heidseffecten van recht en juridische procedures centraal staan.
Men spreekt daar van Therapeutic Jurisprudence.2 Achter deze
term gaat een interdisciplinaire, empirische benadering van het
recht schuil die belangrijke inzichten kan bieden bij de beoorde-
ling van (het functioneren van) het bestaande recht. Dit geldt
uiteraard ook voor het aansprakelijkheidsrecht. In dit artikel wil-
len wij dit – in het Nederlandse debat tot op heden (zo goed als)
afwezige perspectief3 – voor het voetlicht brengen. 
De ontwikkeling van Therapeutic Jurisprudence in de VS
Therapeutic Jurisprudence, of kortweg TJ, is een term die voor het
eerst in 1987 werd geïntroduceerd door David Wexler in een door
hem geschreven bijdrage voor de National Institute of Mental
Health.4 Samen met Bruce Winick kan hij als de geestelijk vader
worden beschouwd van deze nieuwe stroming in de interdiscipli-
naire bestudering van het recht. Wexler en Winick wezen op de
noodzaak van een nieuw – althans tot dan toe onderbelicht – per-
spectief van waaruit het recht onderzocht zou moeten worden: het
perspectief dat van het recht therapeutische en antitherapeutische
effecten uitgaan. Het begrip recht wordt daarbij breed opgevat en
kan worden onderverdeeld in:
1. rechtsregels;
2. juridische procedures; 
3. de rol van betrokkenen in het juridisch proces.5
Het primaire doel van de TJ-benadering is om met behulp van de
medische, sociale en gedragswetenschappen te onderzoeken in
hoeverre een bepaalde rechtsregel of rechtspraktijk het fysieke en
psychische welzijn van mensen bevordert of juist tegenwerkt.
Door deze effecten ‘zichtbaar’ te maken (of op z’n minst rele-
vante vragen op te werpen die anders niet gesteld zouden worden)
wordt beoogd dat met deze aspecten, meer dan nu het geval is,
rekening wordt gehouden bij de formulering van rechtsregels, de
inrichting van juridische procedures en het handelen van betrok-
kenen in ‘het juridische systeem’ (rechters, advocaten, verzeke-
raars, enzovoort). Overigens heeft TJ daarbij uitdrukkelijk niet de
pretentie therapeutische effecten als enige of belangrijkste maat-
staf ter beoordeling van rechtsregel of rechtspraktijk te presente-
ren. Het gaat er niet om het recht ondergeschikt te maken aan the-
rapeutische overwegingen. Het doel is slechts bewustwording en
informatieverstrekking ten behoeve van een betere (vollediger)
belangenafweging.6 De toonzetting lijkt in dit opzicht een stuk
gematigder en minder ambitieus dan die van bijvoorbeeld veel
rechtseconomen.
Het hoeft niet te verbazen dat TJ haar oorsprong vindt op het ter-
rein van het recht dat betrekking heeft op de geestelijke gezond-
heidszorg.7 Men richtte zich daarbij op vragen als: wat zijn de the-
rapeutische effecten van een rechtsregel die vrijwillige opneming
stimuleert in plaats van verplichte opneming? Hebben patiënten
die zich vrijwillig laten behandelen, betere vooruitzichten dan
139T V P   2 0 0 7 ,  n u m m e r  4
Vergoeding 
Personenschade
Tijdschrift voor
Therapeutic Jurisprudence: 
de studie van de 
gezondheidseffecten van het recht
M r .  K . A . P . C .  v a n  W e e s  e n  p r o f .  m r .  A . J .  A k k e r m a n s *
* De auteurs zijn werkzaam aan de Vrije Universiteit Amsterdam en betrokken bij
het Interfacultaire samenwerkingsverband Gezondheid en Recht (IGER) aldaar.
1. Sinds enige tijd woedt binnen de rechtswetenschap een debat over de plaats van
andere disciplines en interdisciplinariteit in de rechtswetenschap. Zie bijv. het
recente themanummer van Ars Aequi, Multidisciplinaire bestudering van de
rechtswetenschap, Ars Aequi november 2007. Zie voorts J.B.M. Vranken,
Algemeen deel van de Asser-serie [3] een vervolg, Deventer: Kluwer 2005 en
J.M. Barendrecht e.a., Methoden van rechtswetenschap: komen we verder? NJB
2004, p. 1419-1428, alsmede de vele reacties op deze publicaties. 
2. Zie http://www.therapeuticjurisprudence.org. De term Jurisprudence dient niet
te worden verward met het Nederlandse woord jurisprudentie. Jurisprudence
staat kort gezegd voor de wetenschappelijke bestudering van het recht(ssys-
teem).
3. Slechts zeer sporadisch is de term TJ terug te vinden in Nederlandse literatuur.
Zie bijv. J. Legemaate, Recht en realiteit - Juridische normering en het therapeu-
tisch proces (Oratie), Houten: Bohn Stafleu Van Loghum 1994; J. Legemaate,
Normen en grenzen in de psychiatrische behandeling: beschouwingen over juri-
disering, Tijdschrift voor Psychiatrie, 1996, nr. 3, p. 251-262. 
4. D. Finkelman & T. Grisso, Therapeutic Jurisprudence: From Idea to
Application, in D.B. Wexler & B.J. Winick (red.), Law in a Therapeutic Key,
Developments in Therapeutic Jurisprudence, Durham: Carolina Academic Press
1996, p. 588.   
5. D.B. Wexler, Therapeutic Jurisprudence: An overview, Thomas M. Cooley Law
Review, 2000, nr. 17, p. 125.
6. B.J. Winick, The Jurisprudence of Therapeutic Jurisprudence, Psychology,
Public Policy, and Law, 1997, nr. 3, p. 191.   
7. D.B. Wexler & B.J. Winick (red.), Essays in Therapeutic Jurisprudence,
Durham: Carolina Academic Press 1991. 
01_073540_2007_4_nwe  19-12-2007  15:07  Page 139
T V P   2 0 0 7 ,  n u m m e r  4
gedwongen opgenomen patiënten? Ook werden zaken als het
ontoerekeningsvatbaarheidverweer en de procesonbekwaamheid
onder de TJ-loep genomen. Men vond en beschreef hoe een sys-
teem dat ontworpen was ter bevordering van de geestelijke
gezondheid, vaak juist tegenovergestelde effecten had.8
Spoedig werd door wetenschappers de TJ-benadering ook op
andere rechtsgebieden toegepast, waaronder het strafrecht, het
familierecht, het gezondheidsrecht en ook het aansprakelijkheids-
en personenschaderecht.9 TJ ontwikkelde zich gaandeweg van een
bijzondere tak van het recht met betrekking tot de geestelijke
gezondheidszorg tot een benadering vanuit het perspectief van de
gezondheid van het recht in het algemeen.10
TJ richt zich op de therapeutische en antitherapeutische effecten
van het recht. Daarbij valt in de eerste plaats te denken aan direc-
te gezondheidsgerelateerde uitkomsten van een rechtsregel of
juridische procedure. Men kan bijvoorbeeld op zoek gaan naar de
samenhang tussen het zich voordoen van fysieke of psychische
klachten en het verwikkeld zijn in een schadeafwikkelingsproces.
In een bredere betekenis kan echter onder therapeutisch begrepen
worden alles wat het welzijn van mensen bevordert. Daar kunnen
bijvoorbeeld ook psychologische mechanismen onder worden
geschaard die een gunstige invloed hebben op het functioneren
van mensen.11 Men spreekt dan veelal van empowerment. Het
begrip empowerment stamt uit het gezondheidsonderzoek. Em-
powerment wordt wel gedefinieerd als een proces waarbij een
individu vertrouwen ontwikkelt in de eigen vaardigheden om een
bepaald doel te bereiken.12 Hierbij ontwikkelt het individu het
gevoel controle en invloed te kunnen uitoefenen in de situatie
waarin hij zich bevindt.13
Een dergelijke, brede benadering van ‘therapeutisch’ maakt de
empirische analyse van de therapeutische consequenties vanzelf-
sprekend ook lastiger. Men kan vrij gemakkelijk de impact van
een rechtsregel meten op de mate waarin patiënten zich aan
afspraken met therapeuten houden. Dit ligt echter bepaald anders
voor het meten van het effect van een rechtsregel op het nemen
van verantwoordelijkheid voor eigen beslissingen.14
De betekenis van TJ voor het domein van de personenschade
Zoals gezegd heeft de TJ-benadering inmiddels ook haar toepas-
sing gevonden op het terrein van het aansprakelijkheids- en perso-
nenschaderecht. Daarbij kan vooral de naam van de Amerikaanse
hoogleraar Daniel Shuman worden genoemd.15 Hij heeft erop
gewezen dat het aansprakelijkheidsrecht eigenlijk een natuurlijke
affiniteit met TJ heeft. ‘Tort law’s agenda for both deterrence and
compensation are therapeutically driven – injury avoidance and
restoration of the injured.’16 Ondanks deze natuurlijke band tus-
sen TJ en de doelstellingen van het aansprakelijkheidsrecht heeft
de interdisciplinaire en empirische bestudering van dit rechts-
gebied zich over het algemeen niet in een warme belangstelling
mogen verheugen. Nu is sowieso opvallend weinig onderzoek
gedaan dat de veronderstellingen die aan het aansprakelijkheids-
recht ten grondslag liggen, empirisch ondersteunt.17 Zoals in de
VS wel is gezegd: ‘Much discussion of the tort litigation system
consists of conclusory assertions, unsupported by evidence.’18
De interdisciplinaire en empirische bestudering van het aanspra-
kelijkheidsrecht was bovendien tot voor kort het vrijwel exclusie-
ve terrein van de rechtseconomie. En hoewel er de laatste jaren
een toenemende belangstelling en aandacht voor de rechtspsycho-
logische invalshoek valt te bespeuren,19 is de aanwending van een
specifiek therapeutisch perspectief een noviteit in het Nederlandse
rechtswetenschappelijke circuit. Meer aandacht voor het thera-
peutisch perspectief zou bepaalde tekortkomingen in het bestaan-
de aansprakelijkheidsrecht of de bestaande rechtspraktijk aan het
licht kunnen brengen, en ook kunnen voorkomen dat in discussies
over herziening van ons aansprakelijkheids- en schadevergoe-
dingsrecht belangrijke kernvragen buiten beschouwing blijven.
Het gaat dan om vragen zoals:
• in hoeverre ervaren slachtoffers het schadeafwikkelingsproces
als psychisch belastend en in hoeverre kan dit zelfs hun herstel
belemmeren? (dit wordt wel aangeduid als secundaire victi-
misatie);20
• in hoeverre vormt het schadeafwikkelingsproces een (onbe-
wuste) stimulans om ziek te blijven? (veelal aangeduid met de
term secundaire ziektewinst);21
• zijn er aan het aansprakelijkheidsrecht vanuit therapeutisch
perspectief mogelijk ook bepaalde voordelen verbonden? (bij-
voorbeeld wanneer men dit afzet tegen andere compensatie-
systemen, zoals no-fault-systemen of first-party-schadeverze-
keringen);
140
Vergoeding 
Personenschade
Tijdschrift voor
8. Wexler 2000, p. 127. 
9. Zie voor een overzicht Wexler & Winick, 1996.
10. Winick 1997, p. 201. 
11. Winick 1997, p. 194.
12. Een pionier op dit terrein is Rappaport. Hij geeft de volgende definitie:
‘Empowerment is an innovation in health research, which is argued to enhance
one’s sense of control in personality, cognition and motivation. Empowerment
stimulates victims to improve their access to information and to stimulate their
capacity to use it. Furthermore, empowerment enhances careful communication
between victim and representative, preventing the loss of control and temper too
high expectations.’ J. Rappaport, The Power of Empowerment Language, Social
Policy 1985, nr. 16, p. 15-21.
13. Zie B. Lierop & T. van Zaeyen, Meer kansen door empowerment, Maandblad
Reïntegratie 2003, nr. 3, p. 4-8.
14. D.W. Shuman, Making the World a Better Place Trough Tort Law?: Through the
Therapeutic Looking Glass. NYLS Journal of Human Rights, vol. 10 (1993), p.
743. 
15. Shuman 1993; D.W. Shuman, The Psychology of Compensation in Tort Law.
Kansas Law Review 1994, nr. 43, p. 39-77; D.W. Shuman, When Time Does not
Heal: Understanding the Importance of Avoiding Unnecessary Delay in the
Resolution of Tort Cases, Psychology, Public Policy, and Law 2000, nr. 6, pp.
880-897. 
16. Shuman 1993, p. 744.
17. Zie hierover bijv. I. Giesen, Handle with care! De waarschuwingsplicht in het
buitencontractuele aansprakelijkheidsrecht (oratie UU), Den Haag: Boom
Juridische uitgevers 2005; W.H. van Boom, Efficatious Enforcement in
Contract and Tort (oratie EUR), Den Haag: Boom Juridische uitgevers 2006.
18. M.J. Saks, Do We Really Know Anything About the Behaviour of the Tort
Litigation System – And Why Not?, U.Pa.L. Rev 1992, nr. 40, p. 1147.   
19. Zie Giesen 2005 en Van Boom 2006.
20. Zie voor een uitleg van dit begrip A.J. Akkermans en K.A.P.C. van Wees, Het
letselschadeproces in therapeutisch perspectief, in dit nummer van TVP.
21. Zie voetnoot 20.
01_073540_2007_4_nwe  19-12-2007  15:07  Page 140
• is het mogelijk om elementen van empowerment van bena-
deelden in te bouwen in het afwikkelingsproces; 
• kan het krijgen van een vergoeding van immateriële schade
helpen bij het verwerken van wat iemand is overkomen als
gevolg van een fout van een ander. 
Dit zijn allemaal vragen die tot dusver zelden expliciet gesteld
werden, laat staan dat ze voldoende (empirisch) werden onder-
zocht. Shuman stelt dan ook:
‘Yet the debate about compensation generally focuses on
valuation of injury and seldom entails rigorous examination of
how tort compensation affects the restorative process.’22
Wetenschappelijke initiatieven in Nederland
Het in dit nummer van TVP beschreven onderzoek van de Vrije
Universiteit en het VU medisch centrum naar de behoeften, ver-
wachtingen en ervaringen van slachtoffers en naasten met betrek-
king tot het aansprakelijkheidsrecht23 is vermoedelijk het eerste
onderzoek waarin expliciet vanuit een therapeutisch perspectief
naar het aansprakelijkheidsrecht wordt gekeken. Maar ook het
onderzoek dat wordt verricht door de Universiteit van Tilburg en
de Universiteit Utrecht naar procedurele rechtvaardigheid, waar-
over eveneens een bijdrage is opgenomen in dit nummer van
TVP,24 beoogt inzichten op te leveren die rechtstreeks relevant
zullen zijn voor het welzijn van de justitiabelen, ook al is de
insteek niet expliciet die van hun gezondheid.25 Wat het onder-
zoek van VU en VUmc, en UvT en UU gemeen heeft, is dat het
plaatsvindt in interdisciplinaire samenwerkingsverbanden. Zo is
het bovengenoemde VU-onderzoek uitgevoerd in het kader van
het Interfacultaire samenwerkingsverband Gezondheid en Recht
(IGER).26 IGER heeft zich expliciet ten doel gesteld om onder-
zoek te doen op het snijvlak van gezondheid en recht. Het centra-
le onderzoeksperspectief van IGER is enerzijds het recht als
mededeterminant van gezondheid en welzijn, en anderzijds medi-
sche en psychologische inzichten als mededeterminant van het
(wenselijke) recht. Hierbij focust IGER vooralsnog op twee terrei-
nen: het gezondheidsrecht en het terrein van arbeid en arbeids-
ongeschiktheid (beide in brede zin). De plannen van IGER zijn
duidelijk geïnspireerd door de Therapeutic Jurisprudence-bewe-
ging in de VS. Maar naast de initiatieven van de VU, de UvT en de
UU zijn ook op de Erasmus Universiteit Rotterdam onderzoek-
sinitiatieven op het terrein van recht en gedrag in gang gezet die
op basis van multidisciplinair onderzoek voor het aansprakelijk-
heidsrecht nieuwe inzichten kunnen genereren.27 Het ziet er kort-
om naar uit dat op het terrein van de wetenschappelijke bestude-
ring van het recht, waaronder niet in de laatste plaats het
aansprakelijkheidsrecht, nieuwe benaderingen uitgeprobeerd
gaan worden, waarvan multidisciplinariteit het gemeenschappelij-
ke kenmerk is. De tijd zal leren wat daarvan de betekenis zal zijn
voor het terrein van de personenschade. Wat ons betreft ziet het er
veelbelovend uit.
141T V P   2 0 0 7 ,  n u m m e r  4
Vergoeding 
Personenschade
Tijdschrift voor
22. Shuman 1993, p. 746-747.
23. Zie voetnoot 20.
24. L. Klaming & B. Bethlehem, Procedure rechtvaardigheid. Kunnen inzichten uit
onderzoek naar procedurele rechtvaardigheid bijdragen aan de verwezenlijking
van de functies van het aansprakelijkheidsrecht?, in dit nummer van TVP.
25. In een interdisciplinaire samenwerking tussen de UvT en de UU wordt binnen
het onderzoeksproject; Measuring Access to Justice in a Globalising World. The
Hague Model of Access to Justice onderzoek naar de kwaliteit van procedures
gedaan. Hierbij speelt onder meer procedurele rechtvaardigheid een belangrijke
rol. Het doel van het onderzoeksproject is het ontwikkelen, operationaliseren en
testen van een methodologisch kader voor het meten van access to justice in
internationale en nationale settings. Zie www.uvt.nl/accesstojustice.
26. Zie www.rechten.vu.nl/iger.
27. In het kader van het onderzoeksprogramma Behavorial Approaches to Tort and
Contract. 
01_073540_2007_4_nwe  19-12-2007  15:07  Page 141


http://dare.ubvu.vu.nl/bitstream/handle/1871/15333/Van%20Wees%20%26%20Akkermans%2c%20Therapeutic%20Jurisprudence%2c%20TVP%202007%20nr%204.pdf?sequence=2&isAllowed=y

Therapeutic Jurisprudence: de studie van de gezondheidseffecten van het recht

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

VU Research Portal

NARCIS

DSpace at VU