Milivoj Vodopija

Hrčak - Portal of scientific journals of Croatia

343Prikazl I krltlkekloristike tu su jos i Dan Ben-Amoss clankom Moderni lokalni historl-car u Africi, Elli Kangas Maranda:Folklor i kulturna promjena: za-gonetke 0 modernizaciji kod Lau,te Barbara Kirshenblatt-Gimblett:Kulturni sok i pripovjedacka krea-tivnost. Za nasu folkloristiku vazanje podatak da je ii clanak DunjeRihtman-Augustin Tradicionalnakuitura, folklor i masovna kulturau suvremenotj Jugoslaviji bio uvr-sten medu odabrane radove bloo-mingtDlIlskog skupa cime je, nakonMaje Boskovic-Stulli, jos jedno na-se ime usia u cirkulaciju svjetskefolkloristike. To je, inace, razrade-na verzija clanka Polozaj tradicio-nalne kuIture u suvremenom dr:u-stvu sto ga je autorica objavila uNU VIII (Zagreb 1971). Premda izpera slabije poznatih autora. origi-nalni su i clanCj Demetriosa Louka-tosa Turisticki arheofolklor u Grc-koj i Walte'fa J. Meservea s Ruth1. Meserve Mit i praznovjer,je udrami i teatru komunisticke Kine.Sirok spektar tema, a jos viSeprisutnost autora iz najrazlicitijihdijelova sv,ijeta, dokazuje da je odpocetka 60-ih godina, kada su uci-njeni pionirski koraci u otkrivanjufolkloristickoga »l1ovog svijeta« pado danas, taj val uzeo sirokog ma-ha. Moje vlastito poznavanje fol-kloristike nedovoljno je da proci-jenim kolik.i dio ukupne paznje da-nasnje f.olklor,isitke otpada na su-vremeni svijet u odnosu na tradi-cionalne izvore, ali je, to baremizgleda sigurno, »suvremena orijen-taoi}.a« nadasve perspektivna.I na kraju, jedan mali »stos<<.Uza svu znanstvenu rafiniranost iosjetlj,ivost za detalj koju mnogiautori ove knjige, ukljucujuei iurednika Dorsona. ispoljavaju, naomot knjige dospjela je fotografijakoja se, premda se to u prvi mahne uocava, uopee ne odnos~ na fol-klor: dvojica mladih zapadnjaka,pl1ipadnici Hare Krishne na uliciu Londonu. Izuzev argumentom 0velikoj rastezljivosti pojma »tol-klor«, pojava te slike u kontekstuknjige ne moze se pravdati.Milivoj VodopijaSecular Ritual, ed, Sally F. Moore &Barbara Myerhoff. Van Gorcum, Assen--Amsterdam 1977, 293 str.Semanticka afa~ija je »definici-ja« kojom je jedan americki antro-polog oznacio zbivanja u suvreme-noj antropoloskoj teoriji. Afazija jenesposobnost govora. Semanticka,afazija je nesposobnost da se razu-mije i prenese smisao, Postoji si-roko slaganje 0 tome da se danasu antropolog.iji, i ne samo u antro-polog;iji, govori, piSe i objavljujesve viSe, a novih sadrZaja i jasnihpregleda sve je manje. Neizbjezannusprodukt takve situacije jest svekomplici:r;aniji i zahtjevniji izraz.Toj pojavi, po mom misljenju, ku-movala je ,i strukturalisticka sklo-nost formalizmu, sklonost koja jeu daljem metodoloskom koraku, usemiologiji, postala dogmom.Knjiga sto stoji pred nama su-protna je gornjem trendu. Jedno-stavnim, razumljivim izrazom, kojikarakterizira veeinu priloga, dan jeznacajan i relevantan sadrzaj. Prviput je, naime, formulirano i teo-rijski utemeljeno jedno od novihpodrucja antropoloskog bavljenja,podrucje oznaceno samimnaslovom- sekularni ritual. Knjigu saci-njava izbor radova koji su prezen-tirani na kongresu odrZanom u ko-lovozu 1974. u Burg Wartensteinu,Austrija. Kongres pod naslovomRazmatranja 0 sekularnom ritualu:prolegomena za teoriju rituala, ce-remonije i formalnosti inicirali supokojni Max Gluckman, VictorTurner i Sally F. Moore, a okupioje najznacajnija imena struke stose bave ili zanimaju za taj problem.ZanimljIvo je spomenuti da sU pri-lozi takvih autora ka,o sto su Goff-man, Nakane, Srinivas i Aronoffizostavljeni iz ove knjige, premdasu i oni bili prezentirani na kon-gresu. Taj postuapk urednika nijeobjasnjen. Prilozi su svrstani u ce-tiri bloka: prvi obuhvaea teorijskeradove, drugi studije sekularnih ri-tuala u tradicionalnom kontekstu,a treei i cetvrti masovne sekularnerituale u suvrem'enom i urbanomkontekstu.344Narodna umjetnost XVIIOpsiran uvodni clanak pod na-slovom Sekularni ritual: obHci iznacenja, sto su ga zajednicki na-pisale Sally F. Moore i BarbaraMyerhoff (obje sa »University ofSouthern California« u Los Ange-lesu gdje su sko1ske godine 1972--73. prvi put formirale »eksperi-mentalni« kolegijo seku1arnom ri-tualu), nezaobilazan je ne sarno uokv,irima gornje problematike negoi za svaki dalji teorijski rad 0 ri-tualu. S obzirom na to da je svi-jest 0 sekularnim ritualima nas-centna i u nasoj etnologiji, ne bibilo suvisno taj cijeli clanak pre-vesti i prezentimti u nekom 00.strucnih casopisa, Pojam »sekularniritual« najjednostavnije se definirakao skup koji obuhvaea sve oneoblike rituala, ceremonije i forma-liziranog ponasanja koji nemaiureligijsku pozadinu, motiv iIi sadr-zaj. Sastanci, promocije, ustolice-nja, proslave, mitinzi, sud ski po-stupci i slicno sarno su neki odprimjera za ovu, narocito u suvre-men om svijetu, vrlo siroku skupinurituala. Teorijski je ovdje bilo nuz-no razdvojiti pojmove religiiskog isvetog. Sveto je, prema Moore iMyerhoff, sve ono sto je supra per-sonalno, 0 cemu se ne raspravlja,makar nemalo nikakve veze s trans-cendentnim. Nekoliko autora kasnijeu knj.izi spominje majsku i okto-bar sku paradu u Moskvi kao pri-mjer nereligijskog, ali ipak, po de-finiciji. svetog rituala. U dal;emtoku clanka raspravlja se 0 meha-nizmu djelovanja rituala, njegovimrazlicitim nivoima i 0 nizu drugihsustinskih pitanja vezanih uz ritual.Prilog Jacka Goodyja pod naslo-vom Protiv rituala: neobave:lne rni-sli 0 neobavezno definiranom prcd-metu skreee paznju na nesporazu-me sto potjecu iz nedovoljne pre-ciznosti u upotrebi pojma ritual irazlicitog shvacanja tog pojma. 0tom problemu ni kongres u BurgWartensteinu nije donio zajednicku»platformu«. Posljednj,a dva prilo-ga iz teorijskog bloka napisala sudvojica Turnera - eminentni teo-reticar Victor Turner i dosad ne-poznati Terence Turner. 0 njihovumogueem srodstvu mozemo sarnonagadati (podatak: obojica predajuna »University of Chicago«), no ci-njenica je da se i Terence kreee upotpunosti unutar kruga u kojemje Victor suvereni autoritet - ob-redi prijelaza. Naslov clanka Te-rence Turnera je Transformacija,hijel'arhija i transcendencija: refor-mulacija van Gennepova model astrukture obreda prijelaza, a Victo-ra Turnera Varijacije na ternu li-minalnosti. VeCi dio ovog rada pi-san je kao komentar na clanak ci-kaskog psihologa Csikszentmihalyjao fenomenu »toka« svijesti koji ba-ca svjetlo na poznatu Turnerovuteoriju 0 »communitas« (oblik me-duljudskog odnosa u kojemu sutradicionalne drustvene uloge pri-vremeno suspendirane).DIo posveeen sekularnim ritua-lima u tradicionalnim kontekstimasastoji se od tri priloga: JohnMiddleton: Ritual i podvojenost udrustvu Lugbara, Bruce Kapferer:Prvi razred do Mal'adane: sekular-na drama u singaleskim ritualimaiscjeljivanja«, Eva Hunt: Ceremoni-je suprotstavljanja i podlijeganja:simbolicka dimenzija indijansko--mcksicke politicke interakcije. Prvadva rada klasicne su socijalnoan-tropoloske analize s »kolonijalnihterena«, dok posUednji, barem natematskom planu, odudara od stan-dardnog spektra. Po mom sudu onbi prije spadao u treCi dio knjigekoj,i je uglavnom posveeen politic-kim ritualima.CIanci iz ovog bloka su: SallyF. Moore: Politicki sastanci i simu-lacija jedinstva: Ki!imandzaro 1973,Evon Z. Vogt i Suzanne Abel: 0politickim rituaIima suvremenogMeksika, Elisabeth Colson: Najma-nji zajednicki nazivnik, BarbaraMyerhoff: Ne umatamo haringe ustampani papir: fuzija, fikcije ikontinuitet 11 sekularnom ritualu.Buduei da posljednja dva naslo'l[ane govore bas mnogo 0 svojim sa-ddajima, spomenut eu da ElisabethColson opisuje rodendansko slavljeu jednom starackom domu u SanFranciscu, a Barbara Myerhoff obi-caj neke vrste maturiranja ucenika345Prikazi i kritikezidovske povijesti u jednom od zi-dovskih centara u Kaliforniji. Trebanapomenuti da su sv;i cIanci, a po-sebno onaj Barbare l\IIyerhoff, snaz-no teorijski intonirani.Cetvrta grupa radova takoderje posveeena masovnim skupovima,izuzev politicke. U pristupu, a dje-lomicno i u tematici, neke zamjet-lj,ive razlike izmedu ove i gornjegrupe radova nema. Ovdje nalazi-mo priloge: Max Gluckman i MaryGluckman: 0 drami, igrama i atlet-skim natjecanjima, Roberto da Mat-ta: Stega i raspustenost: prclimi-narna. studija 0 dva brazilska na-cionalna rituala, Frank E. Manning:Finalna utakmica i karneval: 5e-kularni obredi revitalizacije u biv-sim kolonijainim, turisticko-orijen-tiranim drustvima. Clanak profesoraGluckmana posljednje je sto je tajveliki britanski antropolog ostaviostruci. Njegova smrt nedugo nakonkongresa, koji je on sam inicirao,bila je povodom dojmljivo iskrenomi top lorn urednikovu komentaru.Opei sud 0 posljednje dvije gru-pe radova koje su, uz teorijski blok,za nas najzanimljivije moran bikonstatirati da na metodoloskomplanu ne pruzaju nikakve inova-cije,ali zato na teorijsko-interpre-tativnom planu predstavljaju ne-dvojbeno prosirenje antropoloskoghorizonta. Treba vjerovati da eepojava ove knjige uskoro provoci-rati i veei broj radova iz tematikesekularnih rituala. Takoder, cini seda su dublje konsekvencije na opeuteoriju rituala i teoriju religije ne-minovne. S obzirom na to da suse neki pokusaji u gornjem smjeruvee javili i u nasoj etnolog5.ji, moz-da je upravo tematika sekularnihritua1a sans a da bar jednom uhva-timo ravnopravan korak sa zbiva-njima u svjetskoj antropologiji.Milivoj VodopijaV. K. Sokolova, Vesenne - letnie kalen-darnye obrjady russltih, ukraincev i belo-rusov, XIX - nacalo XX v., Akademijanauk SSSR, Izdatel'stvo »Nauka«, Moskva1979, 288 str.Monografija je posveeena pro-ljetnim i Ijetnim tradicijskim ka-lendarskim narodnim ohicajima (ane crkvenim blagdanima) u Rusiji,Ukrajini i Bjelorusiji. Obicaji i uznjih vezana poezija, koji su u svo-joj osnov:i prastari oblik narodnogstvaralastva, odavno su privlacilietnografe, povjesnicare, folkloriste ipisce. Ipak nije sve receno i objas-njeno. U ovoj knjizi autorica seogranicila na obicaje koji kalen-darski idu u doba proljeCa i ljeta,i to na one najrasirenije, koje suzemljoradnicki narodi odavna imaliu svom kalendaru.U Uvodu je rijec 0 zadaeamamonografije, 0 posebnosti obicajnihpjesama, 0 onom sto je poznato isto se na osnovi postojeceg u zivotumoze zakljuciti te 0 autorima i dje-lima koji pisu 0 obicajima.Prvo poglavlje Odlazak zime isusret s proljecem ima dva dijela.U prvom se obraduje svecanost»maslenice« (poklade, karneval), udrugom susret s proljeeem, sto seu raznim sredinama slavi u 'cazli-cite dane, najcesee 9. ozujka. Ti suobicaji vezani uz pocetak poljskihradova, odnosno izgon stoke u polje.Ime »maslenica« izgleda da potjeceotuda sto se hrana pripremala naj-vise na ulju. Drugi se zove jos i»zarovanka« (seva). Uz taj obicajpravio se od tijesta Hk ptice. Po-znat je i kao »dan piroga« jer suse peceni pirogi davali stoci prijeprvog izlaska na pasu. Uz spomi-njanje mnogih pojedinosti autoricaukazuje i na TazliCitosti, na mito-loske i magijske elemente, koji sudio tih obicaja.U drugom poglavlju Priprcmapoljskih proljetnih radova rijec jeo obicajima koji prate pocetak ra-dova. Svrstani su u sest dij elova:agrarni obica;ii (idu uz »veliki post«);Uskrs (blagoslov jela, pisanice, ko-trljanje jaja, ljuljanje i dr.); grupni

Secular Ritual, ed, Sally F. Moore & Barbara Myerhoff. Van Gorcum, Assen-Amsterdam 1977, 293 str.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Hrčak - Portal of scientific journals of Croatia