Olga Supek-Zupan

Hrčak - Portal of scientific journals of Croatia

227prikazi i kritikeVendar pa Benes tako enacenjeutemeljuje. Tako enacenje ne izha-ja iz nepoznavanja ali iz zadrege innejasnosti, ki se jim je avtor izog-nil stem, da j e vsak svoj pogledrazlozil in ga skusal dokazati. Zatomu ne moremo oCitati, da je samo-voljen, kvecjemu da je vcasih sa-mosvoj in nov, kar pa mu lahkostejemo Ie v dobro, cepr,av se z vse-mi njegovimi interpretacij ami nebomo strinjali. To pa tudi ni nujno.Vazno je, da smo dobili z Benesevoknjizico novo in natancno razlagofolkloristike, kJ. je za nase razmereprecej r,evolucionalna, sodobna,znanstveno utemeljena in jasna.Marko TerseglavDel HaJmz, Etnografija komunikacije,Preveo Milorad Radovanovie, Beograd-ski izdavacko-gr,aLicki zavod, Beograd1980, 383 str.Hymesova knjiga jedan je od te-meljnih priloga razvoju poststruk-turalisticke lingv4stike (naslov ori-ginala: Foundations in Sociolinguis-tics. An Ethnographic Approach).Sredisnj,e za njegovu koncepcijujest shvaeanje da se jezik moraproucavati u upotrebi, kao sredstvokomunikacije unutar neke drustve-ne zajednioe. Taj soci01ingvistickipristup on naziva etnografijom ko-munikacije Hi »etnografijom govo-renja«, pri cemu definira govorenjekao »svod svih njegovih manifes-taoija i derivacija, ukljucujuei i pi-sanje, pevanje, zvizdanje, bubnja-nje, duvanj.e u rog itd.« (str. 83).Dva esej.a u prvom dijelu knjige(0 etnografiji komunikacVje i Pro-ucavanje interakcija jezika i drust-venog zivota) ocrtavaju domasaj iciljeve socioIingvistickog opisa, ka-ko u kontekstu komunikaaijskogponasanja uopce, tako i posebno sobzirom na govor. Ovdje se takoderdefiniraju osnovni pojmovi i meto-doloski pl1istup etnografije komuni-kacije. Drugi dio knjige sastoji seod cetiri eseja, koji razmatraju od-nos lingvistike prema sociologiji,antropologiji i Lolkloristici. Treeidio knjig,e kriticki preispituje te-melje same Iingvistike, njenu teo-riju i djelokrug. Autor to cini s na-mjerom da pokaze kako perspektiveizlozene u pr,ethodnim odjeljcimalingvistici nisu strane, vee izrastajuiz njene vlastite pr,akse.Prema Hymesu, nacini govora sujedna od simbolickih formi kojimaneka drustvena zajednica raspolaze.Te forme su veoma raznolike i za-datak je »,etnografije govor,enja« daproucava sustavne odnose u vezi stim raznolikostima. Treba ih na ne-ki naCin klasificirati i usporedivati,a osnova za taksonomiju i opis nijesam jezik, vee je to govorna zajed-nica. Govorna zajednica je drust-v,ena zaj,ednica ciji clanovi imajuzajednicko znanje prav;ila za proiz-vodenje i razumijevanje govora.Buduei da neka osoba moze posje-dovati takvo znanje a da ne pripa-da toj drustvenoj zajednici, Hymesuvodi jos i dodatne pojmove, kaosto su »jezicko polje«, »govorno po-lje« i »govorna mreza«. SrediSnjielemenat sociolingvisticke analizejest »govorni dogadaj«, odnosno ak-tivnosti koj,ima neposredno ruko-vode pravila iIi norme upotrebe go-vora. Minimalna jedinica analizejest »govorni akt<<:minimalni govor-ni dOgiadaj, tj. komunikacija, sasvojim verbalnim i drug,im obiljez-jima.Sam govorni dogadaj ukljucujeniz komponenti Ciji se odnos, ka-pacitet i status mora detaljno prou-citi ako se zeli objasniti komunika-tivni sistem neke govorne zajedni-ceo Te su komponente forma i sadr-zaj poruke, vrij,eme i mjesto slanjaporuke, »scena« (psiholoski karak-ter poruke), govornik, posiljalac,slusalac (pubIika), primalac, namje-re (ciljevi i njihovi stvarni rezul-tati u komunikacji), stil, kanal (me-dij), norme interakcije i inierpre-tacije te zanrovi. Od jednog do dru-gog govornog dogadaja teziste ko-munikacije moze biti na bilo kojojod tih komponenti (iIi na vise njih),228narodna umjetnost 19 (1982)pa su prema tome i funkcije govo-renja (ekspre&i.vna, direktivna, kon-taktna, poetska, referencijalna itd.)u nekom hijerarhijskom odnosu.Govoreci 0 razvoju sociolingvisti-ke kao novom naCdnu definiranj,a iproucavanja problema vezanih uzupotrebu jezika, Hymes primjeeujeda ona sintetizira i nadmasuje nekeod vezultata strukturalne lingvisti-ke. U ranoj fazi (koja je zapocela,radom de Saussurea) fonolog,ija, tj.proucavanje glasovnih obrazaca, bi-la je u sredistu paznje strukturalnihlingViista. Vee tridesetih i cetrdese-tih godina ovog stoljeea americ-kom su lingvistikom pocele domi-nirati rasprave iz oblasti strukturerijeci, morfologij.e (radovi Sapira iBloomfielda). Chomsky pedesetihgodina stavlj,a sintaksu u samosrediSte lingvisticke analize, temelj-no osporavajuei raniji rad u oblas-tim a morfologije i fonologij? Sez-desetih godtna prevladava interesza' semantiku, i to u tolikoj mjerida se izmijenio i karakter istrazi-vanja na podrucju sintakse (uklju-civsi i samog Chomskog). Hymesvidi posljednju fazu razvoja americ-ke lingvdstike u pojavi sociolingvis-tike (etnografije govorenja), koja ulingwsticku analizu nuzno unosj iizvanjezicke cinioce. Ti cinioci nisusamo nekakav okvir govoru, negobitno utjecu i na semantiku, i nasintalksu i n.a morfologiju jezika,dakle na sve njegove anaLiticke ra-zine.PoV'e21ivanje jezicne struktuve sasirim drustV'enim kontekstom nala-ze da se kriticki preispitaju pojmo-vi Chomskog »kompetencija« i »per-formancija«. (Hymes, medutim, pri-znaje Chomskom da je teziste ling-vistickog proucavanja prenio s ap-straktnog jezicnog &i.stema na co-vj.ekovu sposobnost za proizvodenjetog sistema). »Kompetenci]a« se kodChomskog ipak ·odnosi samo na zna-nje gramatike i ne obuhvaea ostaleaspekte govornikova impLicitnogznanja i sposobnosti. »Performanci-j,a« se odnosi samo na konkretnegoY-orne situacije, koje uglavnom unegativnom smislu utJecu na govor-nika, ogranicava1uei njegove po-tencijalne jezicne sposobnosti. Hy-mes ne suprotstavlja ta dva pojma,nego ih, naprotiv, povezuje. Ontrazi da se cinioci »performancije«(medu koje teollija mora ubrojiti isv,e drustvene faktore) ne shvatekao ogranic.enja za ostvarivanjepostojeeih gramatickih moguenosti,nego kao njihovi konstitutivn.i iiicak uvjetni ,elementi.Hymes smatra da vaznu ulogu uprou~avanju »perforrnancije« kaokonstitutivnog jezicnog ainioca imafolkloristika. Razlozi su u tome stose folkloristicke analize usredotocu-ju upravo na performanciju i 'nazanr, te na govorenje kao komuni-kaciju. U novijim folkloristickimradovima »performancija« se shvaeakao norma ponasanja medu jzvoda-cima (Lomax), kao spoj strukturi-ranog dogadaja i stiliziranog pona-sanja (Abrahams) iii kao komuni-kativni odnos izmedu izvodaca, es-tetski obilj,ezene grade i slusatelj-stva (Ben Amos). Svim tim pristu-pima osnovna zajednicka osobinajest pomicanje paznje s teksta nakomunikativni dogadaj. »Pozeljnoje odnose izmedu folklorne grade idrugih vidova drustvenog zivotaizucavati in situ, tamo gde se onistvarno ispoljavaju, sto vazi i zakomuIlJikativne dogadaje u kojimase ta folklorna grad a upotrebljava.,Adekvatne teorije, koje bi objas-njavale polozaj folklora i jezika udrustvenom zivotu, moraju se zasni-vati na prouaavanju njihove upo-trebe« (str. 235, 236).Folkloristika i sociolingvistika se,prema Hymesu, medusobno podsti-eu jer folkloristika ima razumije-vanja za normalnu upotrebu j,ezika(a ne za jezik idealnog govornika),koja proistice iz odredenih vrstaznanja i organizacije, tj. iz »kom-petencije«, aLi ne sasvim gramatic-ke. Nadalje, u analizi »performan-cije« folkloristika uocava diferen-cijaciju znanja i kompetencije uokviru drustvene zajednice. Onaotkriva strukturu u normama .inter-akcije i komunikacijskim dogada-prikazi i kritikejima. Folkloristika takoder objas-njava inovaaiju i kreativnost, sto jeizv,anj,ezicno svojstvo (npr. priklad-nost novih recenica u nekoj situaciji,ili starih reoenica u novoj situaciji).Folkloristi bi, smatra Hymes, tre-bali pridonositi znanju lingvista 0sv,im obrascima govora, a ne samoo stiliziranom, jer prakticki nemagovora koji ne pripada nekom zan-ru. Svem govorenju mora se pri-s,tupiti kao da ima stilisticka, eks-presivna svojstva. Naravno, estet-ska i ekspresivna svojstva izraza-vaju se u razlicitim zanrovima uraz1icitoj mj,eri i normalno j,e da sefolkloristi najvise zanimaju za onekoji su estetski visoko organizirani.Medutim, njihova saznanja mogupridonijeti proucavanju svih obra-zaca govora.Hymesova knjiga znacajna je ka-ko za lingviste, tako i za etnologei za folkloriste. Stoga se njen pnije-vod na srpskohrvatski jezik mozesamo pozdraviti. Stet a je, medutim,da taj prijevod nisu zajednicki re-cenzirali lingvis<t i etnolog (sto bi,uostalom, bilo u skladu s Hymeso-"im idejama), nego su prevodilac irecenzent jedna te ista osoba. Zbogtoga je prev,edeni tekst pun pogre-saka, a i sml mu je uglavnom ne-ugladen i zvuci »anglofono«. Na pri-mier, nedopustivo je da se »capa-bility« prevodi kao »moguenost« ane »sposobnost« i s tim u vezi is-krivi Tylorova definiaija kulture(str. 47); iIi da se »purposes-outco-mes« pI1evodi sa »namere-polazista«umjesto »namere-rezuItati« (Ui »-po-sljedice«) i tako ucini nej,asnomjedna vazna teorijska postavka(str, 104); ili, mozda se s malo hu-mora moze uzeti pr.ijevod imena je-dne skupine p1emena juznoameric-kih Indijanaca koji su prozvani»Erokejnianci« umjesto »Araukan-ci« (str. 200). Pr,ijev,odi antropoloskeliterature su u nas, nazalost, jos u-vijek dosta rijetki, pa je steta dase kvaliteti ovih postojeeih ne po-sveeuje nesto vise paznje.Olga Supek-ZupanSlovensko ljudsko izrocilo. Pregled etno-logjj,e Slovencev, Uredil Angelos Bas,CankarjevH zalozba, Ljubljiana 1980, 284str.Pri1azi iz ave knjige nastali suna poticaj Sovjetske akademij,e zna-nosti, koja pripremaenciklopedij-sko izdanje 0 etnologiji Slavena(na ruskom i engleskom jeziku).UI1edniStvo za Sloveniju odluoilo jeda rukopise svojih autora obj,avi iu izvornom obliku, pa je tako -pad naslovom SLovenska narodnapredaja - nastala ova reprezenta-tivna publikacija.Kaa sto i podnaslov govori, knji-ga doista predstavlja pregled sa-znanja i sadasnji trenutak sloven-ske etnologije i folklol1istike. Sa-stavljena je tako da sadrzaj tride-setak priloga sedamnaestero autoraobuhvaea gotovo sve pojave iz tzv.materij,alne, socijalne i duhovnekulture. Iznesena grada pokazujeda prilozi predstavljaju sintezu do-sadasnjih istrazivanja u Sloveniji,napose onih izvrsenih u posljednjad"a desetljeea, kada se ,i posao, uokviru tih nastojanja, obavljao or-ganiziranije. Razabire se da se unu-tar obradenih tema stvaraju i nekinovi okViiri i neke nove tipologije.»Izrocilo« u cjelini odr,azava i sa-dasnju teorijskometodolosku orijen-taciju slovenske etnologije. Pribliz-no do polovice 50-tih godina etno-lozi u Sloveniji bavili su se prou-cavanjem seoske kultuI1e predindus-trijskoga doba, ali od tog vremenaveeina njih prosil1ila j.e istrazivanjei na stanovnike industrijskih nas·e-Ija i gradova, pa se danasnja slo-venska etnolo,gija bav,i proucava-njem naCina zivota i kulture svihskupina stanovnistva. Zbog takveusmjerenosti vremenski okvir u ko-jem se pojedine pojave u ovoj knji-zi promatra;u obuhvaca, gdie je tobilo moguee. nairaniia povijesnaI1azdoblja i seze do danasnjeg vre-mena.Nakon predgovora ur,ednika izda-nia uvodni prilog SLavka. Kremen-seka - Znanost' (Razvoj etnoloskemisli) - govori 0 povijesti i suvre-

Del Hajmz, Etnografija komunikacije, Preveo Milorad Radovanović, Beogradski izdavačko-grafički zavod, Beograd 1980, 383 str.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Hrčak - Portal of scientific journals of Croatia