Surmont, J.

Open Marine Archive

A. LIEBAERT,MSTEIIDS ROMANTIKUS (1783-1854) 
Het merendeel van de literatuurgeschiedenissen leert ons dat de Belgische Roman-
tiek nooit echt van de grond gekomen is : de Romantiek vond hij ons pas enige ingang 
toen ze in het buitenland al uitgebloeid was en had bovendien dergelijk plaatselijk 
karakter dat uitstraling onmogelijk bleek. Het waarom van dit fenomeen verklaren zou 
ons te ver leiden; globaal gezien gaan we met die stelling akkoord., zij het met 
enige aarzeling. De figuur Aimé Liebaert belicht enkele aspekten van onze terughoudend-
heid. 
Liebaert maakt zijn literair debuut op 21-jarige leeftijd als lid van de Oostendse 
rederijkerskamer. (1) Hij neemt zijn lidmaatschap au sérieux : op verschillende dicht-
wedstrijden behaald hij ereprijzen, wat hem de waardering van zijn medeleden oplevert. 
In 1316 volgt Liebaert Bernaerdus Brickx op als voorzitter van de kamer (2). 
Pe rederijkerstraditie had een grote invloed op Liebaert : poëzie beschouwde hij 
01, 	
als de enige vorm van literatuur. Tot 1841 schreef hij niets anders dan gedichten, zo- 
wel in het Vlaams als in het Frans. In die gedichten valt echter een evolutie te be-
speuren : tot 1823 hebben we geen gedichten kunnen terugvinden die persoonlijke ge-
voelens weerspiegelen; het zijn rederijkersgedichten die zich strikt houden aan de 
regels die de kamer oplegde. Zo bijvoorbeeld De Nederlaag der A1-gieren en de Afschaf-
fing  der Slavernij (3), een honderd verzen lange heldendicht, doorweven met lofbetui-
gingen aan het adres van de Nederlandse vorst en bedekte verwijzingen naar het Franse 
tiranieke regime. Het gedicht vond zelfs enige weerklank in het buitenland, want de 
Engelsman T. Stackhouse junior wijdde er een lofdicht aan. (4) 
Het eerste gedicht dat de Liebaert's gevoelens weerspiegelt is in het Vlaams ge-
schreven en beschrijft het verdriet van de dichter bij de dood van zijn vrouw. De vol-
ledige titel luidt: Uitboezeming van Smart of Dichterlijke  Tranen eens Echtgenoots  
aan Medelijdende Vriendschap ouedragen L 5 januari 1823. Belangrijk. is dat Liebaert 
hier voor het eerst breekt met de rederijkerstraditie : hij kiest zelf een onderwerp 
en drukt zijn eigen gevoelens uit; vorm en stijl zijn echter nog altijd verbonden met 
de rederijkerskamer: 
" In 't bloeyendst mijner jeugd en 't prilste mijner jaren 
Heb ik de Liefde haar Tol, Natuur haar Regt betaald, OIO Het egtebed zag mij een drietal kroost vergaren : 
Thans streelt de Natuur mij nog, maar Liefde is heen gedwaalt (5) 
In 1838 schrijft Liebaert een drietal Franse gedichtenkge zijn onmogelijke liefde 
voor een dodelijk zieke vrouw behandelen. In die gedichten schijnt Liebaert te lijden 
onder 'le mal de siècle', overgewaaid uit Frankrijk; de originaliteit van de verzen 
wordt door de dichter zelf in twijfel getrokken door afstand van ze te nemen nog voor 
de lezer het gedicht onder ogen gekregen heeft. Hij maakt een onderscheid tussen zijn 
ziel en zijn geest om geen verkeerde indruk bij zijn lezerspubliek te maken: 
"Après la journée d'hier qu n'a pas renouvelé ma douleur mais qui en a rendu le sen-
timent plus vif je me suis porté devant une maison di j'ai failli succomber, et á 
mon retour chez moi, a la clarté d'une pále lumière, j'ai tracé après un déluge de 
pleurs les rimes suivantes ou il ne faut voir que l'ame de l'Ecrivain et non son 
Esprit". (6) 
- 5 - 	 83/5 
De Franse gedichten zijn volgens ons beter geschreven dan de Vlaamse; ze vertonen 
minder taalfouten en vertonen een zekere élégance die in de Vlaamse gedichten niet 
terug te vinden is. Waarschijnlijk had Liebaert een Franstalige opvoeding genoten en 
voordien al Franse verzen geschreven, die spijtig genoeg zijn verloren gegaan. Als 
illustratie geven we het eerste van de drie gedichten 
26 Avril, 1838, 9 1/2 du soir. 
Trois jours sont éc.,alés et je ne l'ai pas vue, 
Nul bruit ne m'annongait sa légère venue, 
Nul sourire amicale ne me disait bonjour. 
Et l'espoir de mon coeur s'est enfui sans retour. 
J'ai revu sa demeure oti depuis tant d'années 
Près d'elle je passais d'agréable soirées, 
Mais un calme mortel règnant auteur de moi, 
Mes genoux fléchissant, mon coeur rempli d'effroi, 
Mon oeil terne et mon áme égarée, éperdue, 
• En soupirant, j'ai du m'élancer dans la rue : 
Mais croyant son image attachée á mes pas 
j'osai me retourner... mais je ne la vis pas. 
Triste et silencieux, regagnant mon asile 
j'y rentrai comme avant, mais sans un coeur tranquilles, 
car je ne pouvais plus dans mon sombre chagrifi 
Me dire, en me couchant, je la verrai demain. (7) 
• 
Zowel de Vlaamse als de Franse gedichten tonen ons dat Liebaert al in kontakt ge-
komen was met de Romantiek, voordat de Romantische stroming tot onze gewesten volledig 
doorgedrongen was. Van enige originaliteit is evenwel geen sprake : de gedichten 
steunen op onderwerpen door de Franse Romantici al eerder behandeld. Dat de Romantiek 
nog geen vaste voet had bewijst het vasthouden van de dichter aan sommige rederijkers-
ideeën. Met lede ogen volgt hij de opgang van het proza; als kompromis besluit hij 
toneel te schrijven, omdat volgens hem deze populaire literatuur vorm het dichtst bij 
de poëzie staat. 
In 1841 publiceert Liebaert Lodewijk van Kalet of misbruik van srootheid en mast; 
dit toneelstuk werd volgens Vande Weghe te Oostende opgevoerd op 17 oktober 1841 (8); 
hoe het onthaald werd is onbekend. 
Lodewijk van Male ligt, in de lijn van de historische werken over Vlaanderen. 
Gesitueerd in de 14e eeuw verhaalt het de lotgevallen van Lodewijk, graaf van Vlaan-
deren, die verliefd wordt op Helena, een eenvoudig en rechtschapen buitenmeisje. Hoe-
wel Lodewijk beloofd heeft Margareta van Brabant te huwen, blijft hij Helena bezoeken. 
Helena is onwetend omtrent Lodewijks adellijke stand omdat hij een schuilnaam aange-
nomen heeft. Het ergste gebeurd dan : Helena wordt zwanger en Margareta komt dit te 
weten. Helena moet vluchten terwijl Conrad, een ridder in dienst van Lodewijk, zijn 
heer gaat opzoeken cm ham te helpen. Juist wanneer Margareta Helena zal veroordelen 
verschijnt Lodewijk en redt haar. 
Lodewijk van Male is geen uitschieter in de literatuur van die periode; Van Perne 
ontzegt zelfs het stuk "voor altijd 't burgerrecht in het Vlaams repertorium" (9). 
Niettemin bezit het een literlir historische waarde omdat het kenmerken vertoont die 
tekenend zijn voor het toneel uit die tijd. 
6 83/6 
• 
• 
• 
Opvallend is de _naiviteit dat het stuk uitstraalt. De eenvouil_ en terzelfdertijd 
de intensiteit waarmee de gevoelens uitgedrukt worden mogen en kunnen niet toegeschreven 
worden aan een evenredige naïveteit van de auteur. Liebaert was stadsontvangst en be-
heerder van de Godshuizen, wat een zekere wereldlijke ervaring en onderlegdheid laat 
vermoeden. De naïveteit komt trouwens ook voor in de werken van andere Vlaamse schrij-
vers : bij Conscience, Ledeganck, e.a. wordt er bij de minste gelegenheid emotioneel 
gereageerd. Trouwens, de Europese Romantiek kan eveneens van tranirigheid beschuldigd 
worden. Men mag het Liebaert niet kwalijk nemen dat hij dezelfde toer opgaat : hij 
volgt enkel een tijdsverschijnsel. 
Hand in hand met deze na v€ 	 het vertolken van elementaire gevoelens, gebreken 
en deugden. De helden zijn duidelijk te onderscheiden van de snoodaards en de verraders. 
Trouw, eer, rechtvaardigheid en moed worden beloond; lafheid, verraad, onderkruiperij 
en valsheid worden bestraft. M.a.w. het publiek krijgt een zedenschets voorgeschoteld 
die bijna symbolisch van aard is : zo vertegenwoordigt Lodewijk hoogmoed, Conrad trouw, 
Helena eer, Margareta wraak, Jacob valsheid. 
Clichematig werden zaken als stad en platteland, behandeld : de stad is een oord 
van verderf, terwijl op het platteland de eenvoud en de onschuld huist. De stad wil 
het platteland inpalmen maar het kwaad wordt succesvol bestreden. Het thema van de 
brave boer wordt in bijna ieder historisch stuk uit die tijd behandeld : in Lodewijk 
van Male zijn dat Vanburg (Helena's vader) en Pieter en Melle, de knecht en de dienst-
meid. De stedelingen proberen deze mensen te korrumperen, maar juist hun eenvoud redt 
hen. 
Achter deze eenvoudige schets huist de komplexe katholieke en burgerlijke moraal. 
Door het publiek te konfrcnteren met voorvallen die kunnen getransponeerd worden naar 
hun eigen milieu tracht de schrijver hen bewust te maken van hun eigen morele tekort-
komingen. Hierbij wordt dan ook de nadruk gelegd op de rol van de wenkende klasse, die 
onderdanig moet blijven aan de heersende klasse en aan de Kerk; zo niet zal de arbeider 
zijn eigen ondergang bewerken zoals de valse Jacob. 
Als laatste element willen we de Vlaamsgezindheid aanstippen die, naargelang de 
auteur, meer of minder aanwezig was. Liebaert neemt een matige houding aan; we meld-
den reeds dat hij Franstalige gedichten schreef en waarschijnlijk een Franstalige :p-
voeding genoten had. Bovendien protesteert hij tegen het engagement dat meer en meer 
op de voorgrond treedt. Hierin blijft Liebaert een rederijker : de literatuur moet 
ontspanning brengen, geen oproer. In 1849 zegt hij nog tot de overgebleven rederijkers : 
"Wij wijken af van het spoor dat onzen echten Stand en wezenlijke Eer schragen moet, 
maar wat kan en moet gedaen worden, als men rondom zich zo standvastig ziet werken 
om van dit spoor willekeurig af te treden, een anderen weg in te slaen; geene toege- 
vingen meer voldoende te vinden en volstrekt de wagen voor den peerden willen stellen."(10) 
Over de rest van wat Liebaert op toneelgebied gepresteerd heeft moeten we volle-
dig steunen op Vande Weghe's informatie. Liebaert zou nog twee toneelstukken geschre-
ven hebben, nl. Lara, een bewerking van het gedicht van Byron, en Den Misdader en_het 
slaatoffer of den gedwongen verzoen-ier, dat zich afspeelt in de Franse tijd. - (11) 
Liebaert was een kontradiktoir personage : hij was zich enerzijds bewust van wat 
er op literair gebied aan de gang was maar anderzijds weigerde hij principes te laten 
varen die verbonden waren met een periode die op zijn einde liep. 
Hierdoor werd Liebaert niet aanvaard door de jonge generatie, te meer omdat hij niet 
genoeg talent in huis had om zich als overgangsfiguur te doen gelden. 
- 7 - 	 83/7 
Hij nam nieuwe elementen over maar verwerkte ze op een oude,soms verouderde manier. 
Deze werkwijze is waarschijnlijk de reden waarom Liebaert voornamelijk als rederijker 
en dichter bekend is, en niet als toneelschrijver. 
BIBLIOGRAFIE 
J. SURMONT 
F., Schets eener Geschiedenis der Oostendsche Kamer van Rhetorica,  1. VANDE WEGHE, 
1486-18421 Roeselare/_1914 L p. 55 
2. Ibidem, p. 55 
3. Ibidem, p. 6... 
4. Ibidem, p. 63 
5. Ibidem, p. 61 
6. Ibidem, p. 58 
7. Ibidem, p. 68-69 
8. Ibidem, P. 64 
9. DE RONDE, T., Het Tonneelleven in Vlaanderen door de eeuwen heen l. Davidsfonds, 1930 
10. VANDE WEGHE, F. 	 , 	 op. 	 cit., 	 p. 	 68 
11. Ibidem, p. 64 
COMPAGNIE VAN OOSTENDE 
De "Koninkijke Academie voor Overzeese Wetenschappen" (Defacqzstraat 1, 1050 Brussel), 
van een bescheiden Instituut uitgegroeid tot de status van een volwaardige Academie, 
is nu reeds méér dan een halve eeuw oud. Een volumineus tweedelig Gedenkboek, dat de 
titel meebreeg "vjftiL:iarig Bestaan van de Academie : 1928 - 1978" (Brussel, 1982), 
boekstaaft de diverse activiteiten welke dit geleerd genootschap ontplooid heeft. 
En stellig wel op velerlei, uiteenlopende gebieden, ook wat de 'Overzeese Geschiedenis' 
aangaat en bestrijkt ! De heer Dr. Marcel Luwel, conservator van het Koninklijk Museum 
voor Midden-Afrika, memoreert in dit aangehaald boekwerk in het bijzonder over deze 
discipline; zijn synthese staat aldaar afgedrukt op de bladzijden 85 tot en met 88. 
Hij benadrukt er onder meer de grote betekenis en de belangrijke rol, die van de voor- 010 malige roemrijke "Oostendse Compagnie" uitging : een glansrijke pagina in onze vader-
landse geschiedenis! ... Wij citeren voluit deze passus : 
" (...) Een zeer speciale plaats wordt ingenomen in de historiografie van 
de Belgische expansie door de in Indië werkzame Compagnie van Oostende. 
Alhoewel haar een kort leven was beschoren, heeft zij steeds ruime be- 
langstelling opgewekt en er kan niet aan getwijfeld worden dat het 
voor de onderzoeker naar de Belgische aanwezigheid over de wereld, een 
episode uit de vaderlandse geschiedenis is geweest waar men steeds met 
dankbaarheid naar verwijst (...)" (bladzijde 88). 
010 
E. SMISSAERT 
83/8 


A. Liebaert, Oostends romantikus (1703-1854)

http://www.vliz.be/imisdocs/publications/316598.pdf

A. Liebaert, Oostends romantikus (1703-1854)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive