Laureys, A.

Open Marine Archive

PROTESTANTISME TE OOSTENDE (le vervolg) 
In tijden en plaatsen van economische recessies, had de 
nieuwe leer, ook een grote kans : de armen hoorden de beloften 
van een beter bestaan, maar kregen ook hulp door aalmoezen, 
ingezameld door de geestelijke leiders. 
Een tweede rondtrekkend Calvinistisch predikant die we ook 
ten huize van Lhermite terugvinden, was de ex-bedelmonnik 
Loys Fabri, alias "Loys de leeraere", afkomstig uit Duinkerke, 
omstreeks 1560, voornamelijk werkzaam in het West-kwartier 
en in de kuststreek (= ? Loys Severy, Favri, Savary, Sabry). 
Volgens Frangois Hagebaert had hij in 1561 voor de Oostendse 
gereformeerden gepreekt. Inquisiteur.Titelmans liet een 
beloning van 100 gulden uitloven voor wie de "dogmatiseur" 
kon uitleveren "á cause que ledict apostat avoit journellement 
séduit les gens par sa fauce doctrine". De baljuw van Oudenburg 
kreeg de prijs ! Loys had de "vergaderijnghe by daghe...in 
zekeren boghaert achter 'tcloostere van Oudenburch" geleid. 
In de gevangenis pleegde hij zelfmoord, nadien volgden nochtans 
op de marktplaats, de strop wegens zelfmoord, brandstapel 
wegens ketterij. 
Komen we tot onze derde rondreizende predikant Pieter Hazaert, 
afkomstig uit Belle of Dadizele; hij legde in 1557 zijn 
priesterkleed af en zocht aansluiting bij de vluchtelingenkerk 
te Ernden. De meest heftige onder de predikanten, die voor 
1566 in 't West-kwartier werkzaam waren. Hij preekte in 
open veld en reikte in particuliere huizen het avondmaal 
uit. Zijn werkzaamheid in de kleine centra Oostende, Nieuwpoort, 
Eeklo, Veurne moet te situeren zijn tussen 1563 en 1566. 
Na 1566 trad hij in het West-kwartier op de voorgrond, niet 
alleen als predikant, maar ook als leider van het verzet 
tegen de overheid - hij moest niets weten van lijdzaamheid 
tegenover de kettervervolging. Samen met Jan Hendrickx, 
die hem naar het schijnt in heftigheid nog overtrof, woonde 
hij in Parijs in 1562 een verzameling van opstandige Hugenoten 
bij, waarbij beiden moesten vluchten voor het bloedbad van 
Vessy (01 maart 1562). 
Hij was ook enkele malen in Londen : "Pieter Hazaert die 
in Ynghelant omme zyn vehementie int predeken ghenaempt 
West Drayliert, niet vele gheestimeert onder de broeders 
in Ynghelant" (de COUSSEMAKER I, 347)..."draecht ghemeenelic 
eenen hooghen zyden hoet, zeer dicke ghestaen met eenen 
mantelti ende eene langhe sayen casacke, met blaye upgherolde 
slapkauskens, die ghemeenelic ooc ghedreghen worden by dandere 
broeders" (a.w. I, 34 §). Op 18 mei 1568 was zijn vrouw 
voor eeuwig verbannen verklaard, met confiscatie van goederen, 
door Alva (a.w. IV, 237). In de jaren 1579-80 preekte Pieter 
Hazaert te Oudenburg. 
Oostende was vertegenwoordigd te Gent op 15 september 1576 
op de voorbereidende vergadering tot het opstellen van de 
pacificatie van Gent, door griffier Nicasius, die echter 
geen advies had (Tijdschrift voor Geschiedenis jg. 89, afle-
vering 3, 1976, blz. 345). 
Uit een brief van Charles van de Rhyne, e.a. aan de magistra-
tuur van Ieper, van 11 januari 1579, blijkt dat een delegatie 
van Oostende aanwezig was in Gent om over zaken o.a. van 
godsdienstvrede voor Ieper en andere dingen te spreken (DE 
SCHREVEL a.w. III, 89). 
- 13 - 	 85/249 
In 1579 ondertekende de burgemeester Jacob Gheertsseune 
en Cornelis Kien, tesamen met 7 van de 10 raadsleden, een 
besluit waarbij de gereformeerde religie als de enige officiële 
werd erkend en toegelaten binnen de stad. Er waren dus meer 
protestanten in Oostende dan VLIETINCK lief was. De vermaarde 
Sint-Pietersprocessie ter ere van de patroon der stad ging 
het laatst uit op 29 juni 1578. "Deur de veranderynghe van 
den tyt jeghenwoirdich. Deur 't cesseren van de cathelycke 
roomsche religie", werden de processiesermoenen op Goede 
Vrijdag afgeschaft en "cesseert ook de Rhetorika gilde ghezegt 
spadegheleerde". Zij voerde geen "spel van zinnen noch esbate-
menten" meer uit op de feestdag van de Heilige Magdalena. 
Het wijndrinken gaat wel door, bij de diverse gelegenheden. 
VLIETINCK vindt in de stadsrekeningen geen uitgaven voor 
de Protestantse eredienst, dus, zegt hij, zal deze religie 
niet omvangrijk geweest zijn. Maar hij moet toegeven dat 
hij maar de rekeningen kent tussen 1579 en 1581. Het ontbreken 
van gegevens over uitgaven, voor expliciet, de "Protestantse 
Eredienst", in de periode zegt niet dat de eredienst niet 
bestond, zegt niets over de belangrijkheid en sluit niet 
uit dat er toch uitgaven geweest zijn voor deze eredienst. 
De Grauwe Zusters van het hospitaal verlieten de stad in 
1579 en worden door lekevrouwen vervangen, waaronder de 
vrouw van Pieter de Schepere, dewelke van Antwerpen afkomstig 
was en door de wet als "medecyn ende gasthuusmeester door 
de stad aanveerd was geweest voor 240 gulden parisis 's 
jaars". Eerst in 1582 zegt VLIETINCK treft men de namen 
aan van hervormde predikanten. 
Een eerste was Jan Ghijs, gehuwd met Francyntje Hackis of 
Haclis, die hier zeer graag gezien was, predikant van 1579 
tot 1581. Zijn zoon Ghysius Johannes werd hier geboren, 
die later een bekend predikant en kerkhistoricus werd. 
(Biografisch Woordenboek van Protestantse Godgeleerden in 
Nederland, Dr. J.P. DE BIE en Mr. J. LOOSJES, derde deel, 
's Gravenhage, Martinus Nijhoff). Daarna Nicolaas Platvoet 
van 1582 tot 1583. 
In 1582 trad hier ook Karel van den Broecke op, die op 03 
juli naar Moerkerke geroepen werd. Hij was reeds predikant 
geweest in Clemskerke en in 1587 ontmoeten we hem in Renesse 
en Noordwelle, 1586 in Oostende. Hij trouwde met de weduwe 
van Jan Ghijs na diens dood in 1584 (Biographisch Woorden-
boek a.w.) 
Uit die tijd dateren de enigste meldingen van de gemeente 
Oostende, in het oudste kerkeraadsactenboek, nl. dat van 
Sluis. Oostende schrijft een brief met een vraag een predikant 
te sturen en samen met de kerkeraad besluiten te formuleren 
ten behoeve van de Vlaamse afvaardiging naar de Synode te 
's Gravenhage van 20 juni 1586 waarop "...gheresolveert 
was dat niet naar Oosthende en sol rijsen, niet alleenen 
omdat de swaeren costen noch perijckelen teviteren, maar 
overmits zij ook van zijn excellentie (de graaf van Leicester) 
eenen brief van bevele ghecreghen hebben...". Er wordt beslo-
ten de zaak schriftelijk te behandelen, langs de burgemeester 
van Oostende. 
Jan Lamoot (1587 (8)-1591), een wever uit Reningelst, protes-
tant geworden in 1554. In 1560 was hij diaken van de Neder-
duitse kerk in Londen, in 1562 ouderling, predikant in 1566 
85/250 	 - 14 - 
in Sint-Winoksbergen, Kortrijk en Brugge (1578-80). Hij 
preekte ook in Oostende in 1585. Op 14 mei 1569 waren zijn 
ouders Gislain Lamoot en Catherina Melneyt voor eeuwig verban- 
nen, hijzelf op 21 mei 69, met inbeslagneming van zijn goederen. 
Oostende kende ook een Waalse kerk. 1583-1585 Philippe de 
la Motte, afkomstig uit Doornik. 1586-1596 Jacques de la 
Drève. Met Axel en Terneuzen werd Oostende als "appendant" 
bij de Classis Walcheren (1591) van de Nederlandse Hervormde 
Kerk. Tijdens het beleg, waarover ik het weinig of niet 
zal hebben, was Andries Aernouts, door VLIETINCK smalend 
"ziekentrooster" genoemd, predikant in Oostende (ook een 
ex-priester). 
In het reformatorisch Vlaanderen in de zestiende eeuw kwam 
het heel dikwijls voor, dat een pastoor in een stad of dorp 
gewoon overging naar het protestantisme, niet zelden tesamen 
met de gehele parochie, dominee werd en trouwde. Dit werd 
bijna een algemeen geldende regel toen het protestantisme 
in Vlaanderen in de ruime meerderheid was. Verschillende 
gingen later terug over naar het catholicisme. Over cijfers 
en procenten is niets gekend. 
Ons zijn ook namen bekend van legerpredikanten tijdens het 
beleg van 1602. Chrestien de la Quenellerie werd in 1586 
benoemd door Leicester tot legerpredikant onder de Waalse 
troepen. Eerst in 1602 werd hij op zijn verzoek van die 
post ontslagen. Hij verliet Oostende om hulppredikant te 
zijn, achtereenvolgens in 's Gravenhage, Utrecht en Leiden. 
Bij de ontzetting van het beleg in 1602 verlaat de predikant 
Louis of Lodewyk Diericx Oostende. Tesamen met de predikant 
Bogaert had hij zich zeer erg het lot van de gekwetsten 
aangetrokken. Uitenbogaert Johannes is de meest genoemde 
predikant in de geschiedenis van de veldpredikanten. Bij 
herhaling leende hij op aandrang van Prins Maurits, zijn 
geestelijke diensten bij het leger. 
Over het beleg kan verschillend gedacht worden. De protestan-
ten denken met een zekere fierheid terug aan het beleg, 
als het laatste protestants bolwerk in Vlaanderen, tegen 
het catholieke Spanje. Het laatste bolwerk van geestelijke 
en religieuze vrijheid tegenover het onverdraagzame en autori-
taire Spanje. VLIETINCK heeft het graag over Oostende als 
een nest van rovers en bandieten en zou de Protestanten 
liefst in hun midden willen zien. Hij vergeet dat ook Brugge, 
Nieuwpoort en andere plaatsen roversnesten waren in die 
tijd. Natuurlijk waren er piraten en alles behalve onschuldige 
rovers. Berucht is Jan Camerlynck "en zyne complicen, onlancx 
te voren uit Inghelant ghearriveert duer de havene van Ostende" 
(COUSSEMAKER III, 298; op 18 mei 1568 verbannen verklaard 
met confiscatie van goederen, IV, 236). Met hem ontscheepte 
te Oostende op 18 september 1568 de terrorist Jacques Ebrecht. 
Zij konden rekenen op de hulp van de Oostendse schipper 
Jan Caerle. Zij kwamen voor de Ieperse vierschaar, het verhoor 
begon op 25 september 1568 en eindigde op 20 november 1568, 
het eerste vonnis viel op 06 oktober 1568, het laatste op 
01 februari 1569 (zie BACKHOUSE, a.w.). 
De beeldenstorm van 1566 is niet goed te praten, maar velen 
kwamen in opstand om gewetensvrijheid te bekomen. Anderzijds 
werd Vlaanderen gedurig leeggezogen door Spanje, geplunderd 
en uitgebrand door Spaanse soldaten. Vele Vlamingen hadden 
- 15 - 	 85/251 
hadden geen sociale zekerheid meer. In die jaren van armoede 
en miserie, van economische recessie, van vogelvrij verklaard 
te zijn, was er ook opstand tegen uiterlijke symbolen van 
het instituut de kerk en de kerkgebouwen, het instituut 
dat de vlag was, waarmee Spanje hier heerste, overheerste 
en vlag voerde. 
De Protestanten waren ook op zoek naar vergaderplaatsen 
voor de eredienst en onderkomen voor de komende winters. 
Beelden, altaren, die soms veel gekost hadden, moesten het 
ontgelden. Er heerste ook de mening, zoals blijkt uit het 
vonnis van de beeldenstormer Pieter de Cock... " dat al 
verlooren ghelt hadden gheweest en dat ment behoorde den 
armen ghegheven 't hebbende ende dat moeste al ghebroken 
wezen". Uit die tijd en door de stijgende economische acheruit-
gang stamde en steeg het banditisme op een natuurlijke manier; 
een overblijfsel aan de ene kant uit de tijd voor de onrust 
uit het West-kwartier, van 1562, en vooral 1565-1566 en 
als reactie op de sociale en andere mistoestanden in de 
daarop volgende jaren. 
Zie bijvoorbeeld M. BACKHOUS, a.w. blz. 96 : "De Bosgeuzen 
waren dus lieden die noch in hun eigen streek noch elders 
aan menswaardige bestaansmiddelen geraakten. Zij waren tot 
de wanhopigste daden bereid. Op priesters en gerechtsdienaren 
kwam hun wrok en haat neer zonder scrupules.... In georgani-
seerde rooftochten voorzagen ze zich permanent van wapens, 
zonder de steun van een groot deel van de inwoners te onder-
schatten : deze voorzagen de terroristen van voedsel en 
boden hen zonder tegenstand en belangloos een schuilplaats 
aan, hoewel dit niet steeds het geval was". 
Een triestige tijd was bijvoorbeeld ook de winter 1571-1572 
geweest, met zijn overvloedige sneeuw. Fruitbomen en wijnstok-
ken waren vernietigd. Veel werklozen, groot gebrek aan voedsel. 
Deze toestand was algemeen in Vlaanderen. In Gent ook, en 
daar werd op 16 maart 1572 een vlugschrift verspreid met 
het Onze Vader van Gent, in betrekking tot Alva. In zijn 
artikel "De Politieke en Religieuze Situatie in het Brugse", 
zegt pastoor GELDHOF (bundel Brugge in de Geuzentijd) "In 
de winters van 1563-1564 was er reeds onrust gesignaleerd 
in de kuststreek"... en verder "Vanaf de inname van Den 
Briel (01 april 1572> en Vlissingen werden de kustgebieden 
van Vlaanderen en de ganse Zwinstreek regelmatig bestookt 
door Watergeuzen. Het Brugse Vrije was verplicht een militaire 
kustwacht in te richten, maar heel wat kustbewoners sympathi-
seerden met de rebellen. In september 1572 landden de Water-
geuzen in Knokke, Heist, Wenduine en Blankenberge. Op derge-
lijke aanvallen reageerde het Brugse Vrije meestal met weinig 
tuchtvolle legerbenden. Bij gebrek aan soldij of voedsel 
waren deze ordeloze benden steeds klaar partij te lopen 
op het platte land". Hij besluit : "Het Calvinisme vondt 
in het Brugse Vrije vooral ingang in de gemeenten van de 
kuststreek ten NW van de stad Brugge". In het boek van Geoffrey 
PARKER, "Der Aufstand der Niederlande", een vertaling van 
1979 van het Engelse "The Duch Revolt" (1977), staat dat 
Nederland voortdurend bestookt werd vanuit de Vlaamse kustste-
den. In dit kader is het mijn inziens ook het bezet-houden 
van Oostende te zien, met daarbij, zegt PARKER, de overtuiging 
van de Hollanders, dat het beleg niet lang zou duren, wegens 
voortdurende muiterijen van de Spaanse troepen en de medewer-
king van het onderdrukte volk in Vlaanderen. 
(vervolgt) 
	
Alfons LAUREYS 
85/252 	 - 16 - 


Protestantisme te Oostende (1<sup>e</sup> vervolg)

http://www.vliz.be/imisdocs/publications/316455.pdf

Protestantisme te Oostende (1<sup>e</sup> vervolg)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive