Recenzja książki : Catherine de Zegher, Griselda Pollock, red., “Art as Compassion:
Bracha L. Ettinger”, Brussels: ASA Publishers, 2012, 320 s

Kisiel, Anna

Er(r)go Teoria - Literatura - Kultura

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ

             Title: Catherine de Zegher, Griselda Pollock, red., “Art as Compassion: Bracha L. Ettinger”, Brussels: ASA Publishers, 2012, 320 s. [recenzja]  Author: Anna Kisiel  Citation style: Kisiel Anna. (2016). Catherine de Zegher, Griselda Pollock, red., “Art as Compassion: Bracha L. Ettinger”, Brussels: ASA Publishers, 2012, 320 s. [recenzja]. "Er(r)go : teoria, literatura, kultura " Nr 2 (2016), s. 193-195. 193Anna KisielUniwersytet Śląski w KatowicachCatherine de Zegher, Griselda Pollock, red., Art as Compassion: Bracha L. Ettinger, Brussels: ASA Publishers, 2012, 320 s. Oprawa twarda, publikacja anglojęzyczna.Sztuka zajmuje szczególne miejsce w rozważaniach teoretycznych. Wskazuje na to już etymologia wyrazu „teoria”, którego greckim źródłosłowem jest theorein oznaczający akt obserwowania czy przyglądania się. Interakcja tych dwóch obszarów ma fundamentalne znaczenie dla działalności artystki, psychoanalityczki Lacanowskiej, członkini Drugiego Pokolenia po Holo-kauście i feministki Brachy L. Ettinger. W The Matrixial Borderspace, książce będącej najbardziej obszernym i holistycznym ujęciem myśli autorki, Ettinger na przykładzie malarstwa w następujący sposób pisze o wspomnianej korespondencji teorii i sztuki: „Teoria nie wyczerpuje malarstwa; malarstwo nie wtapia się w teorię; malarstwo wytwarza teorię i nasiona, które mogą ją przekształcać. Teoria w swej aktywności nie modyfikuje malarstwa; może wypuszczać z niego pędy i przekładać je na swój własny język. Podczas gdy malarstwo produkuje teorię, teoria rzuca na nie światło [...]”1. Doświadczenie sztuki jest jednym z najważniejszych punktów odniesienia Ettingeriańskiej teorii macierzy, będącej swego rodzaju suplementem do psychoanalizy Lacanowskiej. Teoretyczka kwestionuje fallusa i kastrację jako jedyne środki tworzenia się podmiotowości, proponując poszerzenie porządku Symbolicznego. Najważniej-szym pojęciem jest macierz (matrix), będąca prenatalnym elementem znaczącym niefallicznej różnicy kobiecej oraz podstawą do myślenia o podmiotowości-jako--spotkaniu (subjectivity-as-encounter). Wskazanie i podkreślenie wagi współza-leżności teorii i sztuki wydaje się głównym zamysłem Art as Compassion: Bracha L. Ettinger pod redakcją Catherine de Zegher i Griseldy Pollock. Działalność artystyczna Ettinger staje się tu nie tyle pretekstem, ile przyczyną rozważań; eseje są – jednocześnie – w sztuce głęboko zakorzenione i z niej wyrastają. Art as Compassion jest zarówno albumem artystycznym, jak i pozycją teoretyczną, co czyni ją książką cenną dla obu tych przenikających się przestrzeni. Składa się z sześciu esejów korespondujących z dziełami z różnych serii i okresów; 1. Bracha L. Ettinger, The Matrixial Borderspace, red. Griselda Pollock, University of Min-nesota Press, Minneapolis, London 2006, s. 94.„Er(r)go. Teoria–Literatura–Kultura”Nr 33 (2/2016) – Dźwięki/pauzy/ciszeissn 1508-6305194dodatkowo teksty są „otoczone” licznymi pracami, których bezpośrednio się w nich nie przytacza. Same szkice pozostają silnie zanurzone w Ettingeriańskim aparacie teoretycznym, nie ograniczając się jednak do niego, oferując bogac-two kontekstów, perspektyw badawczych i możliwych interpretacji. Spoiwem a zarazem główną myślą tego zbioru jest założenie, że sztuka może być odczyty-wana jako przestrzeń umożliwiająca oraz otwierająca na spotkanie z traumami, cierpieniami i doświadczeniami nienależącymi bezpośrednio do mnie. Dlatego też sztuka łączy się z tytułowym współczuciem (compassion), przywołującym współodczuwanie i bliskość do Innego/z Innym, oraz poznanie, na które często nie ma miejsca w ograniczającej ramie języka, który nie potrafi wyrazić siebie.Zbiór otwiera esej Rosi Huhn – historyczki i krytyczki sztuki, zajmującej się między innymi sztuką nowoczesną i współczesną oraz powiązaniami sztuki i psychoanalizy – zatytułowany The Folly of Reason. Poświęcony jest on kilku seriom artystycznym Ettinger, wystepującym pod wspólnym szyldem Works on Paper. Zdaniem autorki, w tych dziełach, zdekontekstualizowanych i otwar-tych na zaskakujące połączenia, wciąż wychodzą na powierzchnię ślady historii, przemocy i straty. Jednocześnie, jak stwierdza Huhn, wielopoziomowy proces twórczy sprawia, że granice między przeszłością a teraźniejszością stają się trudne do określenia, a same dzieła są dynamiczne i podatne na nieustanne transfiguracje. Eurydice’s Becoming-world autorstwa Chiristine Buci-Glucksmann zwraca się ku malarskiej serii Eurydice – prawdopodobnie najbardziej rozpoznawalnej części twórczości Ettinger. Filozofka, zajmująca się obecnie estetyką i nowymi mediami, bada wpływ mitu o Orfeuszu i Eurydyce zarówno na serię, jak i teorię macierzy, ponadto zderzając je z takimi kategoriami jak immanencja, Deleuzjańskie stawanie się, Freudowskie Vergänglichkeit, czy w końcu – z pojęciami filozofii Dalekiego Wschodu. Autorka podnosi kwestię zawieszenia między binarnymi opozycjami, fundamentalną w obu obszarach twórczości Ettinger, oraz podejmuje próbę usytuowania Eurydice w ramie historii sztuki, określając serię mianem falistej abstrakcji (undulatory abstraction). Edytorka tej pozycji, Catherine de Zegher zwraca uwagę na notatniki Ettinger, w których proces twórczy wydaje się najwyraźniej uwikłany w praktykę kliniczną. Drawing out Voice and Webwork renomowanej historyczki i krytyczki sztuki oraz kuratorki dzieli się na sześć obserwacji na temat formy często tworzonej podczas spotkań z pacjentami, w której napisy po angielsku, francusku czy hebrajsku przeplatają się z różnego rodzaju rysunkami. Notatniki – zawierające ślady doświadczeń i przemyśleń Ettinger – otwierają dla de Zegher przestrzeń do przemyślenia traumy Innego i jej transmisji, transpodmiotowości oraz kwestii etycznej, ujawniającej się w takich terminach jak odpowiedzialność, świadectwo czy współczucie. Autorka stwierdza, że ta forma usytuowana na przecięciu różnych dziedzin wskazuje na „rozmywanie się granic między mną a innym” (s. 139). 195Nie-swoja trauma powraca w czwartym eseju: Disturbance and Dispersal in the Visual Field. Judith Butler bada w nim potencjał transmisji prowokującej współodczuwanie traum przez nieznające się wzajemnie, anonimowe podmioty. Filozofka performatywności płci zderza w swym tekście myśl Ettinger z etyką Lévinasowską. Porusza problem pamiętania dla dobra Innego, który pamiętać nie jest w stanie lub wręcz nie powinien, by móc przetrwać. Jednocześnie, jak pod-kreśla Butler, akt ten  do ąże się z groźbą zawłaszczenia. Według teorii macierzy, jedyne, co może być przekazywane to ślady, fragmenty – często znajdujące ujście w sztuce wizualnej – a nie trauma sama w sobie. Bliskość, intymność i kruchość prowadzą więc do swoistej deradykalizacji Innego, która w rozumieniu Butler jest podstawowym postulatem etycznym u Ettinger. Vertiginous before the Light: The Form of Force autorstwa Erin Manning z powrotem zanurza się w artystycznej odsłonie psychoanalityczki. Manning – kulturoznawczyni, teoretyczka polityki i artystka – śledzi ewolucję sztuki Ettinger, która to tendencja objawia się zmianą nie tylko techniki, ale również głównego motywu. W nowszych pracach, których znakiem rozpoznawczym staje się światło, zmienia się również nacisk z zawieszenia (wspominano o nim w innych esejach) na poruszenie (agitation). Druga redaktorka Art as Compassion, a zarazem jedna z najaktywniejszych i najbardziej prominentnych badaczek teorii i sztuki Brachy L. Ettinger, Griselda Pollock, zamyka tom swoim esejem zatytułowanym A Matrixial Installation: Artworking in the Freudian Space of Memory and Migration. Jest tu analizowana instalacja Ettinger z 2009 roku w The Freud Museum w Londynie, w której, po-przez rozmieszczenie w ostatnim domu Freuda licznych dzieł sztuki, notatników czy przedmiotów osobistych z archiwów artystki, spotykają się dwie biografie, połączone widmem wojny, migracji i traumy. Autorka proponuje spojrzenie na instalację przez pryzmat trzech terminów: rezonowanie (resonance), splatanie (interweave) oraz pokrywanie (overlay), badając sieć interakcji między poszcze-gólnymi elementami instalacji a przestrzenią, w której są umieszczone.Mimo wielości perspektyw badawczych i dziedzin reprezentowanych przez autorki, Art as Compassion zdaje się przyświecać wspólny cel. Artykuły wcho-dzą ze sobą w dialog, a jednocześnie uporczywie wydobywają na powierzchnię założenia samej Ettinger, dotyczące między innymi bliskości teorii i sztuki, nowego spojrzenia na kobiecość czy etycznej postawy wobec Innego. Właśnie ze względu na to, pozycja ta zasługuje na szczególną uwagę.

Catherine de Zegher, Griselda Pollock, red., “Art as Compassion: Bracha L. Ettinger”, Brussels: ASA Publishers, 2012, 320 s.

https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/7611/1/Kisiel_catherine_de_zegher_griselda_pollock.pdf

Catherine de Zegher, Griselda Pollock, red., “Art as Compassion: Bracha L. Ettinger”, Brussels: ASA Publishers, 2012, 320 s.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ