Wstęp do: Od oświecenia ku romantyzmowi i dalej... : autorzy - dzieła - czytelnicy. Cz. 6

Janoszka, Maria

Piechota, Marek

Ryba, Janusz

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ

             Title: Wstęp  Author: Marek Piechota, Janusz Ryba, Maria Janoszka  Citation style: Piechota Marek, Ryba Janusz, Janoszka Maria. (2016). Wstęp. W: M. Piechota, J. Ryba, M. Janoszka (red). Od oświecenia ku romantyzmowi i dalej... : autorzy - dzieła - czytelnicy. Cz. 6 (S. 9-10). Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. WstępOddajemy do rąk Czytelników bardziej szczegółowo zainteresowa-nych literaturą polską wieków XVIII i XIX, zwłaszcza zaś problemami oświecenia i romantyzmu, inspiracjami ich twórców oraz recepcją ich dzieł w epokach późniejszych (dedykujemy go więc badaczom, dokto-rantom i studentom kierunków nie tylko stricte filologicznych czy po-lonistycznych) kolejny, już szósty tom zbiorowy, publikację Zakładu Historii Literatury Oświecenia i Romantyzmu Instytutu Nauk o Lite-raturze Polskiej im. Profesora Ireneusza Opackiego na Wydziale Filolo-gicznym Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach. Ukazanie się szóstego tomu w ciągu dwunastu lat to dla nas oczywiście akademickie święto, choć musimy z żalem przyznać, że nie udało się – z różnych wzglę-dów – utrzymać ściślejszej regularności; przywołanie w tym aspekcie określenia o połowę krótszego odcinka czasu od starożytnej olimpiady, mianowicie biennale, byłoby więc raczej lekkim nadużyciem.Dochodzą do nas głosy, że poprzednie tomy mają zasięg „ogólnopol-ski”, seria zaś stała się „periodykiem rozpoznawalnym już w poszcze-gólnych polskich środowiskach historyków literatury. Każdorazowo sta-nowi on ważną wypowiedź polonistyczną, która liczy się w badaniach naukowych naszej współczesności. Pewnym świadectwem recepcji pi-sma jest fakt jego pojawiania się w pracach rocznych i magisterskich studentów polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego” – tę informację i ocenę czerpiemy z ważnej dla nas recenzji wydawniczej prof. dra hab. Wiesława Rzońcy (kolejnego – po prof. prof. Józefie Bachórzu, Alinie Kowalczykowej i Zbigniewie Sudolskim – dobrego ducha naszego, rozpi-sanego na lata, wydawniczego przedsięwzięcia). Nie miejsce tu na kom-pletną dokumentację zjawiska tyleż charakterystycznego dla współczes- Wstęp8nej ewaluacji badań naukowych, co równocześnie jednak budzącego nasz spory niepokój. Nie przeceniamy roli indeksu prac cytowanych, zwracamy jedynie uwagę na fakt, że tego rodzaju echo naszych działań nie jest niemiłe.W wymyślonej przed laty jakże pojemnej formule tej serii Od oświe-cenia ku romantyzmowi i dalej… Autorzy – dzieła – czytelnicy pobrzmie-wa odgłos hołdu dla „Uczonego i Wychowawcy”1 pokoleń polonistów, w tym i naszego Mistrza – Patrona Instytutu. W tytule tej niewielkiej jeszcze serii – skromnej części znacznie obszerniejszej, ukazującej się pod patronatem naszego Instytutu p.t. „Historia Literatury Polskiej”, zawarliśmy także czytelną aluzję do znakomitej książki Czesława Zgo-rzelskiego sprzed niemal półwiecza, która zachowuje inspiracyjną moc oraz przynosi niezmąconą pewność, że precyzyjne dociekania historycz-noliterackie nachylone ku kontekstom współczesności2 nadal mają sens. Pisaliśmy o tym tropie inspiracji we Wstępie do poprzedniego – piąte-go tomu tej serii. Dziś spostrzegamy ponadto, niezauważoną wcześniej, zbieżność z tytułem zbioru prac Jeana Fabre’a przygotowanego u schył-ku ubiegłego wieku przez Krystynę Kasprzyk3. Tak rodzi się przekona-nie o roli uświadomionych i nieuświadomionych (intuicyjnych?) tropów, którymi niekiedy podąża inspiracja badań podstawowych dla interesu-jącej nas tu dyscypliny.Wypada powtórzyć, kolejny raz, akapit jednej z wcześniejszych przedmów, że tak trwa sztafeta historycznoliterackich fascynacji, bieg spowolniany wieloma przeszkodami, maraton nader wyczerpujący, przecież dla zachowania tradycyjnych wartości naszej kultury niezbęd-ny. Laur wieńczy czoła nie zwycięzcom, a wszystkim uczestnikom bie-gu, „spółbiegaczom”, jakby powiedział Juliusz Słowacki. Pojawiają się też, jakoś spodziewane, a jednak zaskakujące, zupełnie nowe jakości i osiągnięcia, z których spostrzeżenia Czytelnicy – jeśli zechcą – mogą odnieść dodatkową intelektualną niebotyczną przyjemność lub przy-ziemny pożytek.Tom niniejszy, podobnie jak poprzednie, gromadzi studia i szkice autorstwa pracowników Zakładu (nadal prace tylko jednej jedynej au-torki pojawiają się we wszystkich tomach…), a także zaprzyjaźnionych z Zakładem badaczy z innych ośrodków akademickich oraz doktoran-1 Środowisko macierzyste Profesora uczciło pamięć badacza obszerną monogra-fią: Czesław Zgorzelski – Uczony i Wychowawca. Red. D. Paluchowska, M. Macie-jewski. Lublin 2002.2 C. Zgorzelski: Od Oświecenia ku Romantyzmowi i współczesności. Szkice histo-rycznoliterackie. Kraków 1978.3 J. Fabre: Od oświecenia do romantyzmu. Studia i szkice z literatury i kultury polskiej. Red. K. Kasprzyk. Warszawa 1995.Wstęp 9tów, a nawet – co przestaje już dziwić w świecie współczesnym, a nie-gdyś było wprost nie do pomyślenia – zdolnego studenta znajdującego się zaledwie tuż za połową drogi do polonistycznego magisterium, choć pewnie będzie zmierzał kiedyś i do doktoratu.W pracach niniejszego tomu dominuje, jak zwykle, problematyka romantyczna, jednak tom otwiera – tradycyjnie – tekst poświęcony po-kłosiu „wieku światła”; jest to kolejna w tej serii refleksja dotycząca dorobku Jana Potockiego, mianowicie tekst o Teatrze fantastyki w „Rę-kopisie znalezionym w Saragossie” Jana Potockiego, w którym fikcja została przeciwstawiona realizmowi na podstawie najnowszego stanu badań i w odniesieniu do kontekstów francuskojęzycznych (języka ory-ginału arcydzieła literatury polskiej i francuskiej, a właściwie – świa-towej) i realiów kultury hiszpańskiej.Kolejny tekst podejmuje zagadnienie Inności w „Marii” Antoniego Malczewskiego. Postmodernistyczna kategoria inności okazuje się tu użytecznym narzędziem metodologicznym nie tylko ze względu na dzi-siejszą ideę postkolonializmu, ale może przede wszystkim w kontekście nasilających się problemów imigracyjnych.Lektura następnego tekstu O niewyrażalności w „Sonetach krym-skich” Adama Mickiewicza prowadzi do konstatacji, że podjęcie wska-zanej w tytule problematyki niewyrażalności może się stać dobrą oka-zją do zaprezentowania rozbudowanej świadomości tekstury Sonetów na tle świetnej znajomości rozległej literatury przedmiotu oraz nie mniejszego obeznania z poezją XX wieku.Kolejny tekst „już ostygł w poezji” – „Nienawidzę go” – „podałem mu rękę – i teraz jesteśmy razem”. Mickiewicz w listach Słowackiego jawi się jako szlachetny przykład filologicznego minimalizmu, charak-terystycznej dla tej postawy sumienności wobec źródeł, co prowadzi do rehabilitacji niżej dziś cenionego gatunku naukowej prezentacji, mia-nowicie przyczynku. To w pełni profesjonalne dopowiedzenie dorzucone elegancko – na podstawie epistolografii Słowackiego – do osławionego „antagonizmu wieszczów”.Sądy wyrażone w następnym tekście „Godzina myśli” wymarzona w duszy Słowackiego w kontekście jego fascynacji światem Calderóna utwierdzają nas w nieoczywistym zrazu przekonaniu, że „barok spowi-jał lirykę (i dramaturgię)” krzemienieckiego poety; inspiracje – nie za-wsze świadome – okazują się o wiele bardziej rozległe, niż moglibyśmy przypuszczać, imaginacja nie zawsze znajduje swoje źródło w twórczo-ści poetów niemieckich, a wpływów pesymistycznych nie trzeba utożsa-miać wyłącznie z lekturami lorda Byrona.Nader fortunne wydaje się także zainteresowanie późnoromantycz-ną Warszawą w tekście Cyganeria warszawska a proces kształtowania Wstęp10się nowoczesnego rynku czytelniczego. Skojarzenie badań cywilizacyjno- -socjologicznych z dociekliwością filologiczną wzbogaca varsovianistycz-ną literaturę o refleksję, iż „rynek czytelniczy zakładany tudzież impli-kowany przez Cyganów miał rysy zdumiewająco nowoczesne”. Pogarda dla pieniędzy występuje obok odejścia od klasycznego mecenatu w stro-nę mechanizmów rynkowych.Tekst przedostatni „Ręką artysty podwojone, uzupełnione, uprzy-tomnione obrazy poety” – „Konrad Wallenrod” i „Grażyna” w ozdobnym wydaniu Jana Tysiewicza także podejmuje problematykę wydawniczą XIX wieku. Okazuje się, że ilustracje nieoczekiwanie konkretyzują sen-sy dzieła myląco – Aldona uczesana jak francuska dama, bohaterom towarzyszą w świecie ilustratora rokokowe bibeloty. Tekst odsyła do wyobraźni, a ilustracja z zasady jest mimetyczna, jednak równocześnie jest interpretacją dzieła, niekoniecznie zgodną z intencją twórczą jego autora. Nadto zwracają uwagę piękne, starannie dobrane reprodukcje (jedyne w tym tomie) ilustracji Tysiewicza, przechowywanych w zbio-rach Biblioteki Narodowej w Warszawie.Tom domyka tekst Fado po polsku. O portugalskim motywie w tytu-łach polskich dzieł (nie tylko) literackich (Danilewicz -Zielińska, Stasiuk, Kadłubek, Słabuszewska -Krauze) przedstawiający kulturowe intertek-sty dla portugalskiego losu – pieśni fado, która zyskuje w Europie ar-tystyczną autonomię, stanowiąc równocześnie emblemat literackiej eg-zotyki. W świecie współczesnym portugalski idiom uniwersalizuje się przy skromnym udziale także kultury polskiej. Szkic to pozornie tylko historycznoliteracki.Za sugestią recenzującej poprzedni tom prof. Aliny Kowalczykowej załączamy i do tego, niezależnie od spisu treści bieżącej części, również Aneks. Spis zawartości pierwszych sześciu tomów.Wyrażamy ponadto nadzieję, że zarówno różnorodność zapropo-nowanej w tej publikacji problematyki, chwilami ocierająca się nawet o pewną egzotykę, jak i wielorakość zastosowanych przez autorów (we Wstępie niewymienianych, by dobitniej zwrócić uwagę na problematy-kę prac, honorowanych jednak w pełni w Spisie treści i w pozostałych elementach wydawniczych) metodologii badawczych staną się bliskie – podobnie jak nam – Czytelnikom szóstego tomu tej serii.Katowice, styczeń 2016 r.Redaktorzy

Wstęp

https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/6132/1/Piechota_Wstep.pdf

Wstęp

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ