The article concerns selected performing-interpretative issues of Moja piosenka and Pater
Noster by Józef Świder. Interpretative work on his work means looking for various dimensions of
beauty. When working on an interpretation of a vocal work, apart from interesting challenges
ahead of conductors, it is also important to “convince the band to their own vision of the work, it
being previously shaped in themselves, leaving just some place for the art mystery which, when
wants to, comes and makes Creation out of its performance”

Zeman, Aleksandra

Polish

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ

             Title: Zagadnienia wykonawcze i interpretacyjne wybranych utworów wokalnych Józefa Świdra  Author: Aleksandra Zeman  Citation style: Zeman Aleksandra. (2013). Zagadnienia wykonawcze i interpretacyjne wybranych utworów wokalnych Józefa Świdra W: J. Uchyła-Zroski (red.), “Wartości w muzyce : interpretacja w muzyce jako proces twórczy. T. 5.” (s. 232-238). Katowice : Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego. Aleksandra ZemanUniwersytet ŚląskiKatowiceZagadnienia wykonawcze i interpretacyjnewybranych utworów wokalnych Józefa ŚwidraInterpretacja dzieła muzycznegoSztuka muzyczna towarzyszy człowiekowi od najdawniejszych czasów, a jejdzieła powstają w różnych epokach i niemalże na całej kuli ziemskiej. Probleminterpretacji dzieł muzycznych jawi się zarówno jako kwestia bardzo istotna, jaki budząca liczne kontrowersje przybierające często kształt dylematu filozoficz-nego. Stefania Łobaszewska wskazuje na pewną niedoskonałość pisma nutowe-go, podkreślając jednocześnie znaczenie interpretacji1. Podobne stanowisko zaj-muje również Artur Rubinstein, pisząc, że „utalentowany wirtuoz, podwarunkiem że stanie się współtwórcą, a nie wyłącznie odtwórcą, może każdywykonany przez siebie utwór uszlachetnić”2. Odmienne stanowisko zajmuje jed-nak Igor Strawiński, który postuluje wykonywanie muzyki ściśle z zapisemkompozytora, a interpretacja jest jego zdaniem nadużyciem i sfałszowaniem3.Analizując przedstawione propozycje i podejmując refleksję nad interpretacjądzieła muzycznego, warto skorzystać z rad ukraińskiego dyrygenta Jurija Łuci-wa. Zauważył on, iż „konieczne jest przede wszystkim zapoznanie się z osobli-wościami stylu kompozytora oraz okolicznościami napisania utworu”4. Następ-1 S. Ł o b a s z e w s k a: Ogólny zarys estetyki muzycznej. Lwów 1938, s. 181.2 Cyt. za: K. F l e y c z u k: Współpraca kompozytora i dyrygenta w procesie tworzenia inter-pretacji utworu muzycznego. W: Wartości w muzyce. T. 2: Wartości kształcące i kształtowane u stu-dentów w toku edukacji szkoły wyższej. Red. J. U c h y ł a - Z r o s k i. Katowice 2009, s. 119.3 L. E r h a r d t: Sztuka dźwięku. Warszawa 1980, s. 35.4 K. P a n k i e w i c z: Problematyka pracy nad partyturą chóralną współczesnych kompozy-torów lwowskich. W: Wartości w muzyce. T. 1: Studium monograficzne. Red. J. U c h y ł a -- Z r o s k i. Katowice 2008, s. 105.nie dyrygent tworzy własną wizję dzieła, a tym samym sztuka dyrygowaniastaje się równocześnie sztuką nadawania indywidualnych cech dziełom mu-zycznym. Interpretacja i sam proces odtwarzania utworu muzycznego jestw pewnym sensie nowym jego tworzeniem. Warto jednocześnie zwrócić uwa-gę na słowa przytoczone przez Krystynę Pankiewicz, wskazujące, iż „szczegól-nie ważna dla dyrygenta wydaje się umiejętność prawidłowego wyznaczaniai uwypuklenia tego, co jest główne w treści muzyki, określenie najważniejszychdla koncepcji utworu charakterystycznych momentów, zgłębienia i przekazaniaosobliwości jego stylu”5. Dalej wskazuje na szczególne znaczenie muzykiwspółczesnej dla rozwoju zdolności interpretacyjnych dyrygenta. Bardzo częstodzieła te „z powodu braku ustalonego wzorca lub wzorców ich interpretacji sta-wiają przed wykonawcą nowe ciekawe zadania: wybór tempa, dynamiki, frazo-wania, w końcu zbudowania całościowego zdania muzycznego, czyli podjęciadecyzji dotyczących elementów muzyki”6. W pracy nad interpretacją utworuwokalnego ważne jest również to, „żeby przekonać zespół do własnej wizjidzieła, trzeba ją wcześniej mieć ukształtowaną w sobie, zostawiając tylko tro-chę miejsca na tajemnicę sztuki, która jeśli zechce — przyjdzie i z wykonaniauczyni Kreację”7.Praca nad interpretacją utworów wokalnych Józefa Świdrana przykładzie Mojej piosnki i Pater NosterPrzystępując do refleksji dotyczącej pracy nad interpretacją utworów wokal-nych Józefa Świdra, postawię — za Zdzisławą Szczech — pytanie: „czy muzy-ka jest językiem?”8. „Nigdy nie ujrzy słońca oko, które nie stało się słoneczne.I żadna dusza nie widzi piękna, jeśli sama nie stała się piękna”9. Warto podkre-ślić, iż moje wieloletnie doświadczenie obcowania z muzyką kompozytora Józe-fa Świdra utwierdziło mnie w przekonaniu, iż praca interpretacyjna nad jegodziełem to poszukiwanie różnych wymiarów piękna.Aleksandra Zeman: Zagadnienia wykonawcze i interpretacyjne wybranych utworów... 2335 Ibidem, s. 104.6 Ibidem.7 W. S u t r y k: Kształtowanie osobowości dyrygenta w aspekcie techniki i środków wyrazuartystycznego. W: Wartości w muzyce. T. 2..., s. 109.8 Z. S z c z e c h: Głos w sprawie kształcenia muzycznego. W: Konteksty kształcenia muzycz-nego. Red. E. K u m i k, G. P o r a j. Łódź 2011, s. 144.9 Cyt. za: ibidem, s. 142.J. Świder Moja piosnkaMoja piosnka Józefa Świdra ze zbioru Dziesięć pieśni do słów polskich poe-tów (1983)10 istnieje w dwóch wersjach: na chór mieszany i jednorodny. TekstCypriana Kamila Norwida powstał wówczas, gdy Polska nie istniała na mapieEuropy. Wiersz to modlitwa wyrażającą tęsknotę do kraju ojczystego, który jestazylem bezpieczeństwa. Jest również swoistym rozważaniem na temat życialudzkiego i zadumą nad jego sensem. „Wiersz ten — regularny, przeważnie11-zgłoskowiec, sylabotoniczny, składniowy, stroficzny (strofa zamknięta izome-tryczna), zestrojowy, rymowany (rymy przeplatane abab, żeńskie, końcowe) —poprzez swoją archaizację i powtórzenia apostrofy ewokuje klimat sakralny,w postaci aluzyjnej, w pełni podtrzymany w warstwie muzycznej (prosta diato-nika, tonacja cis—moll, ostinato słupów akordowych, nierozwiązane dźwiękiprowadzące, swobodne zestawienia akordów w formie diatoniki bezkonflikto-wej). Jedynie w centralnej części, w momencie bardziej osobistego wyznania,muzyka ulega ekscytacji i chromatyzacji, a wyraża się to przez styl zbliżony do234 Część II. Interpretacja muzyki w praktykach wykonawczych10 J. S z u l a k o w s k a - K u l a w i k: Józef Świder — muzyka, która czekała na postmoder-nizm. Katowice 2008, s. 50.Przykład 1. J. Ś w i d e r: Moja piosnka (chór jednorodny), takty 1—15recytatywu. Zastosowane środki muzyczne korespondują z ascezą słowa, cha-rakterystyczną dla »poety chłodnego«, »poety intelektu«”11.Pierwsza część utworu składa się z trzech sekwencji, kończących się słynnąapostrofą Tęskno mi, Panie. Każda z nich posiada ten sam spokojny materiałmelodyczno-rytmiczny, ale wykorzystujący odmienną warstwę słowną (przykład1, takty 1—15).Opracowując utwór z Chórem Żeńskim „Melodia”12, punktem wyjścia byłozwrócenie uwagi na właściwą prozodię tekstu. Recytacja tekstu równo zrytmi-zowanego powinna uwzględnić właściwą akcentację często niespójną z zazna-czeniem metrycznym. Ścisłe przestrzeganie rytmizowanych przebiegów powo-dowało niewłaściwą interpretację warstwy słownej i odwrotnie. Jeśli punktemwyjścia stał się tekst, zachwiane były relacje między wartościami rytmicznymi.Skutecznym rozwiązaniem powyższego problemu stało się przesunięcie akcen-tów na odpowiednią, niejednokrotnie słabą część taktu z zachowaniem jedno-stajnej, ósemkowej pulsacji.Józef Świder: Pater NosterModlitwa Pater Noster, będąca w całości cytacją tekstu łacińskiego, należydo grupy utworów pochodzących z trzeciego etapu twórczości kompozytora.Utwór przeznaczony na chór mieszany bazuje na chorałowym Pater Noster.Wiemy, że cechą chorału jest głównie proklamacja tekstu, symbioza tekstuz muzyką. Utwór wykonywałam z Chórem Instytutu Pedagogiki Muzycznej13.Pracę nad utworem rozpoczęłam od przeczytania tekstu, uwzględniając jegoprozodię. Jadwiga Gałęska-Tritt wyznaje zasadę „Śpiewaj tak jak mówisz, podwarunkiem że mowa twoja jest poprawna”. Ważne jest zatem od samegopoczątku zwracanie uwagi na wyrazistość, wyraźność, zrozumienie tekstu,a także jego przeżycie.Aleksandra Zeman: Zagadnienia wykonawcze i interpretacyjne wybranych utworów... 23511 Ibidem, s. 54.12 Chór Żeński „Melodia” działa od 1955 roku przy Polskim Związku Kulturalno-Oświato-wym w Nawsiu na Zaolziu. Dzięki pracy kolejnych dyrygentów: Karola Heczki, Andrzeja Zieliny,Władysława Winklera (1962—1987), Aleksandry Paszek-Trefon (1990—2000) oraz AleksandryZeman (od 2000) zespół nieustannie rozwija swe umiejętności i prowadzi bogatą działalność kon-certową. Oprócz Republiki Czeskiej chór wielokrotnie koncertował w Polsce, a także w Austrii,Rosji, Finlandii, Bułgarii, na Ukrainie, we Włoszech oraz (w Bazylice św. Piotra) w Watykanie.13 W latach 2003—2005 prowadziła Chór Instytutu Pedagogiki Muzycznej Filii UŚ w Cieszy-nie w latach 1993—2005 działał na Wydziale Pedagogiczno-Artystycznym zarówno jako zespółdydaktyczny, jak i reprezentacyjny Filii Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie. Prowadził bogatądziałalność koncertową, występował na festiwalach muzycznych, często zapraszany był dowspółpracy przy wykonywaniu dzieł wokalno-instrumentalnych. W latach 1993—2003 prowadzo-ny był przez Aleksandrę Paszek-Trefon, obecnie prof. AM w Katowicach. W latach 2003—2005prowadzony przez Aleksandrę Zeman (w latach 1998—2003 jako II dyrygent).Modlitwa Pater Noster jest bezpośrednim dialogiem między „ty, którym jestOjciec, a my, które jest moim prawdziwym ja, gdyż w komunii z Synemi z braćmi”14. Jest ona prośbą o uświęcenie Imienia Bożego, czyli uwielbienieGo. Jest także wołaniem o przyjście Bożego królestwa, „chleb Jego miłościi Jego przebaczenia, by kochać braci i przebaczać innym”15. Modlitwa to dialog,a zatem nie tylko mówienie, ale i umiejętność słuchania odwiecznego SłowaOjca, Jego Syna, który jako jedyny zna i objawia nam Ojca. Pater — Abba —Ojcze to określenie Boga, który kocha człowieka, troszczy się o niego w każdejchwili życia. „Niech będzie uświęcone Twoje imię”16, czyli niech będzie znanei kochane Boże imię przez wszystkich ludzi. „Niech przyjdzie Twoje króle-stwo”17, które jest obecne w prawdziwej miłości niosącej pokój, sprawiedliwość,wszelkie dobro kierowane do każdego człowieka. „Chleba naszego powszednie-go”18 — „prośba o chleb wyraża nasze uznanie Boga za źródło i zasadę swojegożycia”19.„Odpuść nam nasze grzechy, gdyż i my darujemy [...]”20. Bóg stwarza każ-dego człowieka przez swoją miłość, ale także przez swoje przebaczające mi-łosierdzie. „Jak jednak nam przebaczono — a Ojciec nie może nie przebaczyć— tak przebaczamy i nie możemy nie przebaczać. W przeciwnym razie nieznamy ani Syna, ani Ojca”21. „Nie dopuszczaj do nas pokusy”22 — to wyraże-nie prośby o moc w przezwyciężaniu wszelkich słabości, wszelkiego zniechęce-nia i leku prze walką23.Kolejnym etapem pracy nad interpretacją utworu była melorecytacja uwzględ-niająca właściwy sposób emitowania dźwięku, a także odpowiednie kształtowaniesamogłosek, gwarantujące uzyskanie spójnego, wyrównanego brzmienia. Partiechorałowe pojawiające się na przemian w głosach męskich, żeńskich powinny wy-brzmiewać płynnie, „miękko”, legato z dążeniem do ostatniej nuty. Dla uzyskanialepszego efektu brzmieniowego bazujemy na naturalnym, pogłębionym oddechu,z poczuciem pełnego otwarcia ciała, bez skrępowania.W części początkowej i końcowej utworu tłem dla melodii chorałowych jesttekst modlitwy Pater Noster podany w sposób rytmiczny, przypominający spon-236 Część II. Interpretacja muzyki w praktykach wykonawczych14 O. S. F a u s t i SJ: Wspólnota czyta „Ewangelię według św. Łukasza”. Częstochowa2006, s. 440.15 Ibidem, s. 441.16 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu. Najnowszy przekład z języków oryginalnychz komentarzem opracował Zespół Biblistów Polskich z inicjatywy Towarzystwa św. Pawła. Czę-stochowa 2008, s. 2288.17 Ibidem.18 Ibidem.19 O. S. F a u s t i SJ: Wspólnota czyta „Ewangelię według św. Łukasza”..., s. 445.20 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu..., s. 2288.21 O. S. F a u s t i SJ: Wspólnota czyta „Ewangelię według św. Łukasza”..., s. 446.22 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu..., s. 2288.23 O. S. F a u s t i SJ: Wspólnota czyta „Ewangelię według św. Łukasza”..., s. 447.taniczną modlitwę wiernego ludu. Ważna jest dykcja przy podaniu tekstu, którazagwarantuje także poprawność rytmiczną, odpowiednią artykulację. Całapierwsza część narasta dynamicznie. Przenoszenie akordów z rejestru wysokie-go do średniego, które jest obecne w części wyrażającej błaganie o chleb po-wszedni, opiekę i potrzebne dary w życiu codziennym stanowiło kolejną trud-ność techniczną. Zmiana rejestrów i kierunek opadający może uśpić czujnośći panowanie nad emisją, otwarciem oraz utrzymaniem rejestru głowowego lubprzewagi rejestru głowowego.Dalej następuje fragment polifoniczny: et dimitte nobis debita nostra („i od-puść nam nasze grzechy, gdyż i my darujemy”)24, wymagający niezależnegoukształtowania linearnej frazy. Zdecydowanie trudniejsze okazało się jednakopanowanie materiału dźwiękowego oraz rytmicznego na tekście: sed libera nosa malo („nie dopuszczaj do nas pokusy”)25 oraz intonowanie akordów o szero-kim ambitusie, ustawianych na przemian w dynamice: f — p. Atak dźwięku nasamogłosce „i” w dynamice ff, powodował zacisk krtani. Samogłoskę „i” otwie-raliśmy, kształtując ją bardziej do samogłoski „o” przy zachowaniu bliskości ję-zyka. W ostatniej części kompozytor cytuje chorałowe Pater Noster w partiialtu i tenoru na tle recytacji ad libitum tekstu modlitwy.„O dziele sztuki rozstrzyga przede wszystkim piękno duchowe człowieka,jego uczucia, przeżycia, fantazje i marzenia”26.Zamykając rozważania o wybranych zagadnieniach interpretacyjnych i wy-konawczych utworów Józefa Świdra, dziękuję szczególnie Profesorowi JózefowiŚwidrowi za umożliwienie nam obcowania z prawdziwym źródłem pięknai sztuki.Aleksandra ZemanPerformatory and interpretative aspectsof selected vocal works by Józef ŚwiderS u m m a r yThe article concerns selected performing-interpretative issues of Moja piosenka and PaterNoster by Józef Świder. Interpretative work on his work means looking for various dimensions ofbeauty. When working on an interpretation of a vocal work, apart from interesting challengesahead of conductors, it is also important to “convince the band to their own vision of the work, itbeing previously shaped in themselves, leaving just some place for the art mystery which, whenwants to, comes and makes Creation out of its performance”.Key words: Józef Świder, vocal work, interpretation, working with a choirAleksandra Zeman: Zagadnienia wykonawcze i interpretacyjne wybranych utworów... 23724 Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu..., s. 2288.25 Ibidem.26 Z. K o n a s z k i e w i c z: Szkice z pedagogiki muzycznej. Warszawa 2001, s. 95.Aleksandra ZemanLes problèmes de l’exécution et de l’interprétationdes oeuvres vocales choisies de Józef ŚwiderR é s u m éL’article aborde les problèmes choisis de l’exécution et de l’interprétation de Moja piosnka etPater Noster de Józef Świder. Le travail interprétatif sur sa production musicale consiste à cher-cher de différentes dimensions de beauté. Dans le travail sur l’interprétation de l’oeuvre vocale,sauf des défis intéressants posés au chef d’orchestre, il est important que « pour convaincrel’ensemble à sa propre vision de l’oeuvre, il faille l’avoir déjà formulée en soi, ne laissant quepeu de place au mystère de l’art, qui, s’il voulait, viendra et transformera l’exécution en Créa-ton ».Mots-clés : Józef Świder, oeuvre musicale, interprétation, travail avec le choeur238 Część II. Interpretacja muzyki w praktykach wykonawczych

Zagadnienia wykonawcze i interpretacyjne wybranych utworów wokalnych Józefa Świdra

https://rebus.us.edu.pl/bitstream/20.500.12128/2977/1/Zeman_Zagadnienia_wykonawcze_i_interpretacyjne_wybranych_utworow.pdf

Zagadnienia wykonawcze i interpretacyjne wybranych utworów wokalnych Józefa Świdra

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu Śląskiego RE-BUŚ