Stępień-Nycz, Małgorzata

Psychologia Rozwojowa

Polish

Jagiellonian Univeristy Repository

PSYCHOLOGIA ROZWOJOWA, 2015 * tom 20, nr 2, s. 105–108www.ejournals.eu/Psychologia-RozwojowaMAŁGORZATA STĘPIEŃ-NYCZInstytut Psychologii, Uniwersytet Jagielloński, KrakówInstitute of Psychology, Jagiellonian University, Krakówe-mail: m.stepien@uj.edu.plSprawozdanie z sesji poświęconej pamięci Profesor Marii Przetacznik-Gierowskiej, Kraków, 13 marca 2015 rokuW zalewie bieżących informacji i doniesień o nowych dokonaniach naukowych oraz pod presją konieczności dążenia naprzód czę-sto brakuje czasu na chwilowe przystanięcie i spojrzenie wstecz, na refleksję nad dotych-czasowym dorobkiem starszych pokoleń, na odnajdywanie źródeł obecnych odkryć nauko-wych w ich pracach. Mimo kumulacji wiedzy kolejnych pokoleń wiele prac odchodzi w za-pomnienie i patrząc z boku, może się wyda-wać, że osiągnięcia te nie są już dziś wyko-rzystywane. Bliższe jednak przyjrzenie się odkrywa wpływ zarówno osób, jak i ich dzieł na osiągnięcia współczesnej nauki i kształto-wanie obecnego pokolenia naukowców. Oka-zją do takiego wnikliwego przyjrzenia się sta-ją się zwykle jubileusze lub znaczące rocznice. Warto w tym miejscu przypomnieć ważne dla polskiej psychologii rocznice z ostatnich la-tach: 100. rocznica powstania Polskiego To-warzystwa Psychologicznego (2007), jubi-leusz 80-lecia istnienia Zakładu Psychologii Rozwojowej i Wychowawczej im. S. Szuma-na na Uniwersytecie Jagiellońskim (2009) oraz 110. rocznica utworzenia Pracowni Psy-chologii Doświadczalnej przez Władysława Heinricha na Uniwersytecie Jagiellońskim (2013). W marcu bieżącego roku sposobnością do przywołania wspomnień i przypomnienia do-konań naukowych polskiej psychologii roz-wojowej stała się 20. rocznica śmierci Pro-fesor Marii Przetacznik-Gierowskiej. Z tej właśnie okazji 13 marca 2015 roku odbyła się w Krakowie sesja naukowa zatytułowana Ma-ria Przetacznik-Gierowska. Dzieło, inspira-cje, wspomnienia. Sesję przygotowała i pro-wadziła dr hab. Dorota Kubicka. Spotkanie, które miało miejsce w Sali im. Bobrzyńskie-go w Collegium Maius UJ, zgromadziło wie-lu uczestników – zarówno współpracowników i uczniów Profesor Przetacznik-Gierowskiej, jak i przedstawicieli młodszych pokoleń, któ-rzy Panią Profesor mieli możliwość poznać je-dynie poprzez Jej naukowe dzieła. W imieniu Dyrekcji Instytutu Psychologii uczestników przywitała dr hab. Dorota Czy-żowska. Następnie zwróciła uwagę, iż niewąt-pliwie pozostawiony dorobek naukowy Pro-fesor Przetacznik-Gierowskiej to dzieło Jej naukowego życia, ale dziełem tym są także Jej wychowankowie i następcy. Wystąpienia w sesji rozpoczęło przed-stawienie sylwetki Profesor Marii Prze-tacznik-Gierowskiej przez Profesor Ma-rię Kielar-Turską, Jej uczennicę i wieloletnią współpracownicę. Maria Przetacznik-Gierow-ska była z wykształcenia polonistką, co wy-korzystywała, prowadząc – we współpracy z Profesorem Stefanem Szumanem – badania nad rozwojem językowym dzieci. Oprócz pra-cy uniwersyteckiej, która przez wiele lat mia-ła charakter wolontaryjny, była zatrudniona w służbie zdrowia i prowadziła szkolenia dla personelu żłobków. To połączenie pracy na-ukowej z jej praktycznymi zastosowaniami uwidacznia się w wielu późniejszych publika-cjach, między innymi tych dotyczących ana-lizy znaczenia środowiska instytucjonalnego dla rozwoju małego dziecka. Maria Przetacz-106nik-Gierowska była niezwykle aktywnym na-ukowcem. Wyjeżdżała na stypendia do Francji i Szwajcarii (do takich wyjazdów zachęcała także swoich uczniów), tłumaczyła na język polski ważne prace psychologiczne (np. książ-ki Jeana Piageta), wydawała własne studia na-ukowe (w sumie opublikowała 22 książki i po-nad 80 artykułów). Warto także podkreślić, że oprócz rezultatów prowadzonych badań em-pirycznych w Jej pracach pojawiały się waż-ne rozważania teoretyczne, dotyczące między innymi istoty rozwoju, mechanizmów zacho-dzących zmian rozwojowych czy też sposo-bów badania rozwoju. Wątek rozważań teoretycznych zawar-tych w pracach Marii Przetacznik-Gierow-skiej rozwinął dr hab. Adam Niemczyński, prof. GWSH, w wystąpieniu Teoria rozwo-ju w dziele Marii Przetacznik-Gierowskiej. Zwrócił on uwagę, że Profesor Przetacznik--Gierowska podjęła trzy główne kwestie psy-chologicznych teorii rozwoju, udzielając na nie dualistycznych odpowiedzi. Przy rozwa-żaniu pojęcia rozwoju podkreślała, że zarów-no rozwija się człowiek, jak i kształtują się jego funkcje psychiczne. Rozwój postępu-je w cyklu życia, gdy człowiek uczestniczy w procesach kulturowych. Podejmując roz-ważania dotyczące czynników potrzebnych do rozwoju psychicznego, Maria Przetacznik--Gierowska zwracała uwagę z jednej strony na warunki przyrodnicze (i aktywność ada- ptacyjną człowieka w tychże warunkach), a z drugiej na kulturowe formy życia gatun-ku ludzkiego i własną aktywność podmiotu w społecznych interakcjach. Odpowiadając na pytanie o naturę rozwoju, Profesor Prze-tacznik-Gierowska wskazywała nie tylko na znaczenie ontogenezy człowieka według epi-genetycznego planu rozwoju, ale także na go-towość użycia przez podmiot narzędzi kultu-rowych w celu regulacji własnego zachowania w świecie wartości. Zatem ów dualizm odpo-wiedzi na ważne pytania psychologii rozwo-ju człowieka wynika z podkreślania z jednej strony roli czynników związanych z wyposa-żeniem biologicznym, a z drugiej – roli kultu-ry i własnej aktywności człowieka w świecie kształtowanym przez kulturę. Oprócz zagadnień teoretycznych Profe-sor Przetacznik-Gierowska poświęcała też wiele uwagi badaniom empirycznym. W Jej pracach naukowych szczególne miejsce zaj-mowała problematyka rozwoju językowego dzieci. Wielość perspektyw, z których to za-gadnienie ujmowała, przedstawiła prof. dr hab. Maria Kielar-Turska w referacie zatytu-łowanym Studia Marii Przetacznik-Gierow-skiej nad językiem dziecka w różnych konteks-tach społecznych. Studia te prowadzone były na różnych poziomach złożoności wypowie-dzi językowej, między innymi na poziomie słownictwa, zdań, tekstów, a także językowej aktywności twórczej z uwzględnieniem za-równo wytwarzania tekstów, jak i ich recep-cji. Analiza słownictwa (prowadzona mię-dzy innymi na podstawie dzienników mowy, w tym dzienników prowadzonych samodziel-nie) obejmowała takie zagadnienia, jak anali-za treści słownika dzieci, obserwacja zmian zasobu słownikowego i śledzenie zmienności interindywidualnej w tym zakresie, psycholo-giczna analiza funkcji części mowy w języku dziecka czy też badanie reprezentacji poznaw-czej świata na podstawie analizy dzienników mowy. Równie skomplikowany jest obraz analiz prowadzonych na poziomie złożonych wypowiedzi – zdań i tekstów. Obejmowały one między innymi zagadnienie struktury wy-powiedzi i ich funkcji intencjonalnej, analizę logiki wypowiedzi w odniesieniu do bogactwa i złożoności struktur gramatycznych, analizę różnic środowiskowych w zakresie rozwo-ju językowego i socjokulturowe uwarunko-wania tego rozwoju. Zatem również w pro-wadzonych badaniach nad językiem dostrzec można wspomniany dualizm, przejawiający się w jednoczesnym uwzględnianiu różnych czynników rozwoju: związanych z rozwijają-cą się jednostką i z jej społeczno-kulturowym środowiskiem.Istotna rola środowiska w rozwoju jed-nostki uwidacznia się także w pracach po-dejmujących zagadnienie wychowania, na co zwróciła uwagę dr hab. Grażyna Makieł-ło-Jarża w wystąpieniu Miejsce wychowania w twórczości Marii Przetacznik-Gierowskiej. Szczególne znaczenie – nie tylko teoretyczne, Małgorzata Stępień-Nycz107ale także praktyczne – miały badania Profe-sor Przetacznik-Gierowskiej nad rolą środo-wiska wychowawczego w rozwoju dziecka. Porównanie rozwoju dzieci wychowujących się w domu rodzinnym, żłobku i domu ma-łego dziecka pozwoliło na wypracowanie ta-kiego schematu opieki nad dzieckiem w insty-tucjach, by niwelować wpływ negatywnych aspektów tych środowisk. Również badania nad wpływem choroby przewlekłej na roz-wój dziecka, prowadzone z udziałem dzieci przebywających w sanatoriach, pozwoliły do-strzec nie tylko oddziaływanie samej choroby somatycznej, ale także środowiska, w którym dziecko przebywa, na jego rozwój. Podobnie jak w odniesieniu do zagadnienia rozwoju ję-zykowego problematyka wychowania była uj-mowana przez Marię Przetacznik-Gierowską wieloaspektowo: zarówno z poziomu mikro-struktury (jako interakcja dwóch podmiotów), jak i makrostruktury. Profesor Przetacznik--Gierowska zwracała uwagę, że w rozwoju nie można abstrahować od wychowania, po-dobnie jak w wychowaniu nie można pomijać rozwoju. Warto podkreślić też w tym kontek-ście praktyczny wymiar prowadzonej dzia-łalności naukowej, przejawiający się między innymi w otwarciu w szkole podstawowej pra-cowni psychologii dziecka (działającej do dzi-siaj), w której nie tylko prowadzono badania, ale także wspierano dzieci, nauczycieli i ro-dziców w procesie wychowania i rozwoju.Wystąpienie dr hab. Grażyny Makiełło--Jarży zakończyło pierwszą część sesji zaty-tułowaną Dzieło. W części drugiej – Inspi-racje – wygłoszono trzy referaty pokazujące wpływ Marii Przetacznik-Gierowskiej i Jej pracy na różne, podejmowane w ciągu lat (również współcześnie) zagadnienia. Przywo-łane inspiracje dotyczyły w znacznej mierze problematyki najbliższej Marii Przetacznik--Gierowskiej, czyli kwestii związanych z roz-wojem językowym. Warto podkreślić, że pro-wadzone z Jej inspiracji badania obejmowały szerokie spektrum analiz zarówno psycholo-gicznych (które przedstawiła dr Maria Ligęza w wystąpieniu Badania nad pytaniami i nar-racją), jak i językoznawczych, o których mó-wiła dr hab. Joanna Rokita-Jaśkow, uczennica prof. dr hab. Anny Niżegorodcew, współpra-cowniczki Profesor Przetacznik-Gierowskiej. Trzeci referat, Rozwojowe podejście do bada-nia twórczości, wygłoszony przez dr hab. Do-rotę Kubicką, ukazywał inspiracje nie tylko w zakresie podejmowanej problematyki twór-czego działania dzieci, ale także podejścia do projektowania i prowadzenia badań oraz ana-lizy zebranego materiału. Warto zwrócić uwa-gę na badania obserwacyjne, pozwalające za-rejestrować i analizować pełny cykl działania dziecka, a nie tylko ostateczny wytwór; szcze-gółową i drobiazgową analizę zebranego ma-teriału obserwacyjnego w kontekście pełnego cyklu działania, aby wydobyć z niego psycho-logiczny sens tego działania; ilościowe opra-cowanie zebranych danych, a także pokazy-wanie rozwojowej zmienności organizacji działania, w tym działania twórczego. Podsumowując część Inspiracje, dr hab. Magdalena Smoczyńska podkreśliła, że dzię-ki aktywności Profesor Przetacznik-Gierow-skiej w Krakowie uprawiano psycholingwi-stykę, zanim ta dziedzina powstała na świecie. Zaznaczyła również, że choć zainteresowa-nia Profesor Przetacznik-Gierowskiej skupia-ły się przede wszystkim wokół problematyki rozwoju językowego, to jednak potrafiła Ona łączyć te zainteresowania z tematami, któ-re były potrzebne społecznie (jak np. znacze-nie środowiska wychowawczego w rozwoju), a ponadto zostawiała swoim uczniom i współ-pracownikom swobodę w zakresie podejmo-wanych tematów i realizowanych pomysłów, pozwalając na rozwijanie własnych zaintere-sowań i pasji.W ostatniej części sesji, zatytułowanej Wspomnienia, udział wzięli między innymi dr Aniela Kaczanowska, prof. dr hab. Jan Kaiser, prof. dr hab. Maria Kielar-Turska, dr hab. Do-rota Kubicka, dr Maria Ligęza, dr hab. Gra-żyna Makiełło-Jarża, dr Barbara Niżankow-ska-Półtorak, dr Barbara Sanicka, dr hab. Magdalena Smoczyńska. Uczestnicy zarówno odnosili się do osobistych wspomnień i inspi-racji, jak i przywoływali sposób bycia i pracy Marii Przetacznik-Gierowskiej. Z wypowie-dzi tych wyłaniał się spójny obraz Pani Pro-fesor jako osoby niezwykle zaangażowanej Sprawozdanie z sesji poświęconej pamięci Profesor Marii Przetacznik-Gierowskiej... 108w pracę, która była realizacją prawdziwej pa-sji naukowej. Zaangażowanie to przejawiało się nie tylko we własnej działalności nauko-wej, którą cechowała nadzwyczajna (podkre-ślana zgodnie przez wiele osób) dokładność i drobiazgowość analiz, ale także w stwarza-niu warunków sprzyjających rozwojowi na-ukowemu uczniów i współpracowników, po-przez umożliwianie wyjazdów zagranicznych i wspieranie indywidualnych pomysłów na-ukowych. W szczególności uwydatniono in-spirowanie prac z pogranicza dziedzin – na przykład psychologii, psycholingwistyki czy defektologii, oraz inspiracje metodologiczne, związane z akcentowaniem znaczenia meto-dy obserwacyjnej i drobiazgowej analizy da-nych. Wyraźna była również Jej świadomość wagi działań praktycznych, przejawiająca się zarówno w łączeniu pracy naukowej z prakty-ką, jak i w podejmowaniu badań w obszarach istotnych dla praktyki, a także w działalności upowszechniającej odkrycia psychologiczne. Dla uczniów i współpracowników Pro-fesor Przetacznik-Gierowskiej spotkanie to było okazją nie tylko do przypomnienia do-konań Marii Przetacznik-Gierowskiej, ale tak-że przywołania własnych inspiracji Jej pracą i postawą. Z kolei tym, którzy nie znali Pani Profesor, sesja dała możliwość zarówno przy-pomnienia namacalnych osiągnięć w posta-ci prac naukowych, jak i poznania bliżej Jej osoby, żyjącej we wspomnieniach i obecnej w inspiracjach naukowych i sposobie pracy badawczej, przekazanych Jej uczniom oraz kolejnym pokoleniom – co wszyscy uczestni-cy zgodnie podkreślali. Małgorzata Stępień-Nycz

Sprawozdanie z sesji poświęconej pamięci Profesor Marii Przetacznik-Gierowskiej, Kraków, 13 marca 2015 roku

https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/70119/stepien-nycz_sprawozdanie_z_sesji_poswieconej_pamieci_profesor_marii_przetacznik-gierowskiej_2015.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Sprawozdanie z sesji poświęconej pamięci Profesor Marii Przetacznik-Gierowskiej, Kraków, 13 marca 2015 roku

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository