Dramatische afname insecten ... hoe goed is het beeld

Booij, C.J.H.

Wageningen Yield 

Vaste commissie voor Economische Zaken, rondetafelgesprek 29 november 
Beleid en onderzoek kampen met gebrekkige en 
onvoldoende kennis over de biodiversiteit van insecten 
Dr. Ir.  Kees Booij, ecoloog Wageningen UR. 
Dramatische afname insecten ... hoe goed is het beeld? 
Hoe staat het werkelijk met de biodiversiteit van insecten? Het recente artikel van de Radboud 
Universiteit suggereert een dramatische afname van de vliegende insectenbiomassa, van wel 75 
%. Deze conclusie lijkt aan te sluiten aan bij andere wetenschappelijke artikelen die ook 
achteruitgang van soorten constateren, zij het minder dramatisch.  
Nadere analyse van dit wetenschappelijk artikel laat zien dat die conclusie niet gerechtvaardigd is. 
Dat heeft te maken met diverse oorzaken. 
De kritiek op de studie is vooral dat de gegevens waarop de studie gebaseerd is, niet geschikt om 
dergelijke conclusies te trekken. Over een periode van  27 jaar lang zijn op verschillende locaties 
rond Krefeld  vliegende insecten gevangen in een speciale val. Dat klinkt als een gedegen studie. 
Helaas stond er maar één val per locatie en werd in slechts 9 van die 27 jaren op meer dan 3 
locaties gevangen. Dat is veel te weinig om een representatief beeld te krijgen van de werkelijke 
hoeveelheid vliegende insecten in een regio, wat voor statistiek je hier ook op los laat. 
Eigenlijk werden alleen in 1989 (het beginpunt) en in 2104 en 2016 op een redelijk aantal locaties 
monsters genomen. Het eerste jaar, 1989, was ook in Nederland een goed insectenjaar. Met name 
2014 en 2016 hadden extreme zomers en waren allebei slechte insectenjaren. Gelet op het weer 
zou de “trend” wel eens volledig vooral toe te schrijven kunnen zijn aan de weersomstandigheden, 
ondanks de pogingen van de onderzoekers om hiervoor te corrigeren in hun analyse.  
Bekend is dat insectenpopulaties over de jaren heen sterk fluctueren. Er zijn (zeer) goede jaren en 
(zeer) slechte jaren en ook nog eens grote verschillen tussen plekken, zelfs binnen een zelfde 
gebied. Een windstille hoek of een plek in het open veld maken al een groot verschil in voorkomen. 
 
Daar komt bij dat in de genoemde studie alleen biomassa is gemeten. Bij geen enkele val zijn de 
soorten geanalyseerd. Het kan maar zo zijn dat in de val wel zeldzame soorten aanwezig zijn en de 
grotere, algemeen voorkomende soorten achteruit gegaan zijn. Minder biomassa dus, maar wel 
meer biodiversiteit. Let wel, dit is een speculatie, meer om een indruk te geven van de complexiteit 
van de materie. 
Gaat het dan niet slecht met de insectenbiodiversiteit? 
Biodiversiteit is een breed begrip dat onder andere wordt gebruikt om aan te geven hoeveel 
verschillende soorten aanwezig zijn. Meestal vormen de algemene soorten de bulk van de biomassa 
en die bepalen hoe een ecosysteem functioneert. De minder algemene en zeldzame soorten 
representeren de natuurwaarde. De meeste biodiversiteitstudies gaan over het verlies van de 
zeldzame soorten (dus niet over de biomassa).  
 
Dat de mens wereldwijd de oorzaak is van de achteruitgang van het aantal soorten is onomstotelijk 
in veel studies aangetoond en moet ons zorgen baren. Toch zijn ook hier kanttekeningen bij te 
plaatsen. Neem de dagvlinders in Nederland. Veel soorten zijn verdwenen, blijkt uit gegevens van 
de Vlinderstichting, maar tegelijk zijn er ook soorten bijgekomen, maar minder dan er verdwenen 
zijn. Kijken we daarentegen naar het totaal aantal getelde vlinders op de waarnemingsroutes dan 
blijkt dat nauwelijks afgenomen. Wel minder soorten maar even grote aantallen dus. 
Bij andere insectengroepen is de verandering in het soortenspectrum nog minder helder. Naast 
afnames  zijn ook veel soorten toegenomen en ook elke jaar worden er weer nieuwe soorten 
gevonden. Dat geldt niet alleen voor bekende groepen zoals libellen  waarbij het aantal soorten 
toenam maar ook voor kevers en wantsen. Zo zijn er meerjarige vangstgegevens van kevers van 
het natuurgebied het Dwingelder Veld. Die laten een grillige maar dalende trend zien in de 
aantallen, maar die is goed te verklaren door het sterk veranderde beheer in het natuurgebied. 
Dit laat zien dat trends in ecosystemen lastig te veralgemeniseren zijn en dat het noodzakelijk is 
per soort te kijken waar het aan ligt dat die achteruit (of vooruit) is gegaan. Hoe helderder de 
oorzaken zijn, hoe beter er maatregelen genomen kunnen worden die daadwerkelijk de 
biodiversiteit vergroten.  
Vogels en Insecten 
De mogelijke achteruitgang van insecten wordt in de media gekoppeld aan de achteruitgang van 
vogels in het akker- en weidegebied. Hier zijn 2 bedenkingen tegen. Ten eerste zeggen de  
gegevens uit natuurgebieden niets over achteruitgang van insecten in de landbouw. Ten tweede,  
als een afname van 75% biomassa in natuurgebieden reëel zou zijn, dan zou je verwachten dat de 
zangvogels in natuurgebieden het slecht zouden doen. Daar lijkt echter volgens de Europese noch 
de Nederlandse databanken sprake van (gegevens SOVON).  
Overigens, als we kijken naar de reden waarom akker- en weidevogels achteruit gaan, dan is de 
hoeveelheid beschikbare insecten maar één van de vele factoren.  
Deltaplan biodiversiteit een goed initiatief 
Ook al is er geen sprake van een dramatische afname van de insectenstand in natuurgebieden, dan 
nog zijn er genoeg andere studies die aangeven dat er wel degelijk insectensoorten achteruitgaan 
in het landelijk gebied. Dat is het best aangetoond voor dagvlinders en wilde bijen die vrijwel 
volledig afhankelijk zijn van bloemrijke akkerranden en bloemrijke weiden, die beide schaars zijn. 
Het gaat daarbij trouwens altijd om verlies van soorten en veel minder om aantallen. 
Zowel voor de bestuivende insecten als voor de biologische bestrijding van plagen met natuurlijke 
vijanden zijn meer natuurlijke elementen in het agrarisch gebied noodzakelijk. Maar dat is niet 
genoeg. Met name in de akkers  zelf is het beheer cruciaal voor de aantallen insecten. Insecten 
hebben behoefte aan veel verschillende soorten planten en bloemen (onkruiden) en ruwe mest, als 
voedsel en als schuilmogelijkheid. Dat betekent minder intensieve bodembewerking, slimmer 
toelaten van onkruiden die veel insecten herbergen en selectiever omgaan met insecticiden. Een te 
‘schone’ landbouw is killing voor insecten. 
De landbouw is met name geïnteresseerd in de functionele biodiversiteit met grote aantallen 
natuurlijk vijanden en bestuivers. Biomassa dus. De soortendiversiteit is voor hen van minder 
belang. Slechts weinig soorten met natuurwaarde zijn echt afhankelijk van de landbouw.  
De link die de Nijmeegse studie legt tussen hun - niet echt hard te maken - afname van 
insectenbiomassa in natuurgebieden en de insecticiden  in de landbouw is speculatief.  De 
bestrijdingsmiddelendruk is de laatste 25 jaar juist afgenomen en het is zinniger de werkelijke 
neveneffecten in de landbouw zelf te monitoren en het gebruik van insecticiden verder te 
verminderen door meer vriendelijke systemen van bestrijding.   
De grootste effecten van landbouw en veeteelt op de natuur liggen waarschijnlijk grotendeels in 
het ruimtegebruik, de meststoffenemissie en de waterhuishouding. De toevoer van nutriënten naar 
de natuur zou zelfs de planten- en insectenbiomassa wel eens kunnen verhogen, maar 
tegelijkertijd de soortendiversiteit verlagen. Daar zitten we in de natuur niet op te wachten. 
Ingewikkeld die ecologie, daarom is meer en beter onderzoek in combinatie met groene acties in 
de landbouw onontbeerlijk. Prima dus, zo’n deltaplan! 
  
 
 


Beleid en onderzoek kampen met gebrekkige en onvoldoende kennis over de biodiversiteit van insecten

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/471625

Beleid en onderzoek kampen met gebrekkige en onvoldoende kennis over de biodiversiteit van insecten

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield