De 'inleiding' van Barthes is eerder een poging tot ordening, een poging de verschillende voorgestelde modellen ten opzichte van elkaar te plaatsen en zo te komen tot een eerste indeling van het onderzoeksgebied.......
02
02
7
11

Poppe, Emile

Simons, Jan

Dutch

University of Groningen Digital Archive

Inleiding op een Inleiding 
Eniile Poppc&  Jaii Sin~oiis 
Ilc titel 'Irilcidiiig i11  de strukturele aiialvse vaii het verhaal', zoals hct hierna- 
volgeride artikel van Iiolaiid Barthes is gedoopt, mort  Icttcrlijk wordcii opge- 
vat. Harthes schreefdit opstel iiariiclek als ccn iiileiding op  rcii afleveriiig vaii 
het tijdschrift  C~aiiiirrririic-arioiir,  die Lvas  gewijd aai1 'L'analyse structurale du 
récit', xvaariii dan ook vccl v211 de artikelcii \vaariiaar Bartlies in zijti bedrage 
verwijst Z~II  opgcno~lleri.  l 
111 deze aflcveririg vati  Ci~rrririririic-,2tic111s  uit  1966 \verd  cc11  toen iiog jonge 
oiiderzoeksrichtiiig van 'de str~iktiirelc  aiialyse vaii het verhaal' geprcsciiteerd. 
Iii bijdrageii  van oiidcr andcreii A.I. Grcinids. Claudc Hreniond, Christiaii 
Metz,  Tzvetan Todorov  cri Gerard Geiiette werden vcrschillei~dc  n~odellcii  cii 
bcriadcringswijzcn  voor de verhaalanalyse  voorgesteld. 
Dczc bijdragcri werdcii door henzelf beschouwd als eeii voortzcttii~g  van 
het  werk dlit  Vladiiiiir Propp met zijri  baaiibrckeiidc  studie .2lorpli~)lo,yic  dil 
1-oritc  u7as  bcgoiineii, verrijkt rilct de iiizichteri uit de strukturalisticsc lingiiïs- 
tick zoals die Lvas or~twikkcld  door Fcrdiriaiid de Sauss~irc,  het oiiderzoek vaii 
het 'literaire' door de russicsc forrndlisteii. lict werk v211 Rotildii J~kobsoii  dat 
bcidc verciiigt, en de  aii~lyse  van de niythe door Claudc Lévi-Strauss. 
In deze koiltckst kali de 'Ii~lcidiiig'  van Barthcs oiiniogelijk nrordcii begrc- 
pcii als een didakticsc iritroduktie iii ccn weloriischrevcii vakgebied dat over 
beproefde koiiceptei~,  procedures en niodellen zou I~cschikkei~,  iioch is  zijn 
'Iiileiding'  de prcsci~tatie  van ceii ilicuw i~iodel,  eeii alteriiatieve propositie 
riddst de aiidere i11 Corrirriirriic-ntiiwj  voorgestelde bcii~deriiigs\\,~ze~i.  Dc 'lnlei- 
ding' vaii Blirthes is ccrder ecn pogiiig tot ordening, cc11 poging dr  verschil- 
lrridc voorgestelde niodclleii ten opzichte vnri elkaar te plaatseii ei1 zo te ko- 
rneii tot CCII  eerstc itidclirr~  van het oriderzocksgebicd. 
i. Coii~~~iiirii~iiriotij  P:  1966: 'L'aiial~sc  structurdle dii rtcit'. Met hijdrdgen vdii: Rolarid 
Barthes, A.J. Greirii~s.  Cl. Brei~iond,  U. Eco, Jiilcs Gritti. V. Moriri, Cli. Mctz, T. 
Todorov ei1 C;.  Gciictte. 
I~ilcidii~g  op een [rileiding  7 Het uitgangspunt van Barthes hierbij is dat de diverse, in Communications 
bijeengebrachte werkhypothesen 'geen rivalen, maar konkurrenten' zijn, dat 
wil zeggen dat zij elkaar niet uitsluiten, maar elk vanuit een eigen invalshoek 
naar hetzelfde doel, 'de strukturele analyse van het verhaal' streven. De aktan- 
tiële analyse van Greimas, de analyse van 'de logika van narratieve mogelijk- 
heden' van Bremond2 of de vaststelling van 'les catégories du récit littéraire' 
van Todorov vullen elkaar volgens Barthes  juist aan. Deze komplementariteit 
laat zich echter pas vaststellen, indien ook voor de strukturele analyse van het 
verhaal een begrip dat in  de strukturalistiese linguïstiek kruciaal is,  nader 
wordt uitgewerkt, en wel het begrip 'nivo van-de analyse'. 
In de introduktie van dit begrip, dat Barthes zelf ontleent aan de linguïst 
Emile c en ven is te^, ligt de originaliteit en het belang van Barthes'.inleiding. 
'Een verhaal begrijpen', aldus Barthes, 'is niet alleen de afwikkeling van een 
-  geschiedenis volgen, het betekent ook er "verdiepingen"  in herkennen, de 
horizontale aaneenschakeling van de narratieve "draad"  projekteren op een 
impliciete vertikale as, een verhaal lezen (beluisteren)  is niet alleen van het ene 
woord naar het andere overgaan, het is ook van het ene nivo naar het andere 
overgaan.'  Een verhaal kent dus niet alleen een  lineaire opeenvolging van 
woorden en zinnen, maar ook een vertikale ordening, waar de woorden er 
zinnen hun betekenis, hun zin krijgen. Precies zoals de linguïstiek de (vo1)zir 
op verschillende nivo's beschrijft (foneties, fonologies, grammatikaal, kon- 
tekstueel) en voor elk van deze nivo's moet vaststellen welke de eenheden van 
de analyse zijn door de relaties die de elementen van elk nivo afzonderlijk 
verbinden op te sporen, zo moet ook de strukturele analyse van het verhaal 
I  allereerst de verschillende nivo's ervan onderscheiden, en op elk nivo afzon-  - 
i  derlijk depertinentie vaststellen door middel van de relaties die deze elementen 
1  onderling verbinden, om vervolgens de afzonderlijke nivo's in een hiërarchies 
l 
perspektief onder te brengen. 'De theorie van de nivo's (zoals door Benveniste 
geformuleerd), verschaft twee typen van relaties: distributionele (als ze zich op 
eenzelfde nivo bevinden) en integratieve (als ze tussen het ene nivo en het 
andere worden vastgesteld). Hieruit volgt dat de distributionele relaties niet 
voldoende zijn om inzicht te krijgen in de betekenis (sens). Om  een strukturele 
analyse te kunnen uitvoeren, moet allereerst een onderscheid worden gemaakt 
tussen meerdere vlakken (instances) van de beschrijving en deze vlakken moe- 
ten in een hiërarchies 'integratief  perspektief worden geplaatst.' 
Barthes nu tracht de verschillende  bijdragen van Communications 8 te 'inte- 
greren' door ze op verschillende  nivo's te situeren. Hij onderscheidt drie ni- 
vo's: het nivo van de Funkties (waarop de modellen van Propp en Bremond 
2. Opgenomen in: W.J.M. Bronzwaer, D.W. Fokkema en E. Kunne-Ibsch,  Tekstboek 
*j  Algemene Literatuurwetenschap.  Baarn  1977. 
3.  E. Benveniste, Problèrnes de linguistiquegénérale i.  Parijs (Gallimard) 1966, hoofdstuk 
10: 'Les niveaux de I'analyse linguistique'. 
8  Emile Poppe en  Jan Simons gesitueerd kunnen worden), het nivo van de Handelingen (waarop Barthes de 
analyse van Greimas situeert, omdat hij het begrip 'actions' opvat in de zin die 
de term heeft bij Greimas als deze spreekt over de personages van het verhaal 
als 'aktanten') en het nivo van de Vertelling (volgens Barthes grofweg het nivo 
van liet 'discours' bij Todorov). 
Elk van deze nivo's kent haar eigen eenheden, die niet vooraf gegeven en 
voor de empiriese waarneming toegankelijk zijn, maar zoals de fonemen in de 
linguïstiek produkt van de analyse, wat eveneens geldt voor de nivo's zelf. In 
de woorden van Benveniste: 'Het nivo is niet uiterlijk aan de analyse, maar 
maakt deel uit van de analyse'.  Het duidelijkst demonstreert Barthes dit wel-  , 
licht aan de hand van de Funkties, de elementen uit zijn 'Inleiding' die in later 
jaren wel als Barthes' belangrijkste bijdrage aan de narratologie zijn opgevat, 
hoewel Barthes niet verheimelijkt dat hij het begrip Funkties heeft ontleend 
aan Propp en Bremond. Bij Propp en Bremond echter worden deze Funkties 
gedefinieerd door de gebeurtenissen en de handelingen die ze benoemen en 
door hun plaats in de keten van de funkties, terwijl Barthes ronduit stelt: 'Blijft 
niettemin staan, dat een verhaal alleen uit funkties bestaat: alles heeft er. in 
meer of  mindere mate, betekenis'. Alles in een verhaal is funktioneel, 'de kunst 
kent geen ruis (in de zin van de informatika)'.  Wel bestaan er verschillende 
typen funkties en voor het vaststellen van de soort van funktie is bepalend 
welke relaties de funktie onderhoudt met elementen van hetzelfde nivo of met 
elementen op een ander nivo. 
Deze funktionele eenheden, die Barthes dus in veel ruimere zin opvat als de 
Funkties bij Propp en Bremond, verdeelt hij in twee grote 'klassen van eenhe- 
-  den'. De Indices verkrijgen hun betekenis op  een hoger nivo ('een min of meer 
diffuus koncept, dat echter noodzakelijk is voor de betekenis van de gesche- 
denis: indices met betrekking tot het karakter van de personages, informatie 
over hun identiteit, aanduidingen over de "sfeer",  enz.') en worden door Bar- 
thes dan ook 'integratieve eenheden' genoemd. De Funkties in eigenlijke zin 
vinden hun korrelaten op  hetzelfde nivo en worden door Barthes 'distributio- 
nele eenheden' genoemd. 
De laatste zijn nauw verwant aan de Funkties van Propp en Bremond. Bij 
hen hebben deze echter betrekking op handelingen en gebeurtenissen die het 
min of meer konstante logiese en chronologiese raamwerk van het verhaal 
uitmaken, terwijl Barthes een veel dynamiesere, zo men wil 'funktionelere' 
omschrijving van de Funkties voorstelt. Niet alleen de grote chronologiese en 
logiese artikulaties van het verhaal zijn voor Barthes funktioneel, maar alle 
handelingen, hoe nietig en onbeduidend ook, hebben een funktie. De funkties 
zijn echter niet gelijksoortig en kunnen niet vanuit eenzelfde perspektief wor- 
den beschreven. 
Barthes reserveert de term Funkties voor die handelingen of  gebeurtenissen 
die 'de werkelijke scharnieren van het verhaal (of van een fragment van het 
verhaal)' vormen, dat wil zeggen een 'alternatiefopenen (ofin stand houden of 
Inleiding op een Inleiding  9 sluiten) dat gevolgen heeft voor het vervolg van de geschiedenis (histoire), 
kort&  (...)  een onzekerheid inluidt of besluit',  een 'risiko'  met zich mee- 
brengt. Deze Funkties zijn dus logies van aard: de keus die wordt gedaan uit de 
mogelijkheden die het geopende alternatief biedt, is van invloed op de loop 
van de geschiedenis, en daarom zijn deze Funkties ook noodzakelijk: deze 
elementen kunnen niet worden verwijderd zonder de geschiedenis zelf te wij- 
zigen. 
Daarnaast echter zijn er handelingen en gebeurtenissen die voor het verloop 
van de geschiedenis niet 'funktioneel'  of nauwelijks van betekenis zijn, en 
waaraan geen andere rol is toebedeeld dan 'het "opvullen"  van de narratieve 
ruimte, die de scharnierfunkties scheidt'. Deze elementen, door Barthes kata- 
lyses genoemd, kunnen in tegenstelling tot de kernfunkties verwijderd of uit- 
gebreid worden, zonder noemenswaardige gevolgen voor de geschiedenis. 
Maar dit betekent niet dat ze niet funktioneel zouden zijn: hun funktionalitei; 
moet op een ander vlak worden gezocht, hun funktie is  faties,  dat wil zegger 
hun funktie is, door middel van suspense, vertraging of versnelling van dc 
geschiedenis het kontakt met de lezerltoehoorder te onderhouden. 
De funktionaliteit  is dus afhankelijk van het perspektief vanwaaruit een 
funktie wordt beschreven: vanuit het perspektief van de geschiedenis hebben 
de katalyses nauwelijks of geen funktie; vanuit het gezichtspunt van het dis- 
cours kan hun funktie niet worden overschat. De vraag of  men te maken heeft 
met een kernfunktie dan wel een katalyse kan alleen worden beslist door op hel 
nivo van de sekwens na te gaan of de handeling of gebeurtenis een alternatiei 
voor het verloop van de geschiedenis opent dan wel besluit, terwijl anderzijdi 
de afbakening van de sekwens weer wordt bepaald door een relatie van solida- 
riteit tussen de kernfunkties. Men ziet, dat het belang van de bijdrage die Bar- 
thes met deze 'Inleiding' levert aan de narratologie, niet ligt in het koncept van 
de Funkties, maar in de theorie van de nivo's,  waarbinnen juist de Funkties 
hun betekenis verkrijgen. 
Tevens moge het duidelijk zijn, dat Barthes geen model van het verhaal 
levert, maar een werkwijze voorstelt,  een analyse, of zo men wil een proces. 
'De nivo's zijn operaties', zo schrijft Barthes, en dit geldt voor alle koncepten 
en relaties die Barthes in zijn 'Inleiding' ontwikkelt. De elementen en relaties 
worden immers verkregen door de analyse en maken deel uit van de analyse, 
-  die niet de tevoren aanwezige eenheden in het verhaal onderscheidt, maar tij- 
dens de analyse het verhaal als theoreties objekt konstrueert. Het procesmatige 
karakter van de analyse wordt door Barthes ook in zijn terminologie vaak 
letterlijk genomen, hetgeen in de nederlandse vertaling zoveel mogelijk is ge- 
respekteerd. Zo  spreekt Barthes over de 'opération nominative',  wanneer hij 
de onderscheiding van de sekwenties behandelt, en voegt daar uitdrukkelijk 
aan toe: 'Ces nominations sont (. ..)  uniquement du ressort de l'analyste'. In de 
nederlandse vertaling is gekozen voor 'de benoemende operatie'.  Het is im- 
mers gemakkelijk in te zien wat met een vertaling als 'het benoemen' verloren 
10  Emile Poppe en Jan Simons zou gaan: het aktieve, het punktuele en procesmatige aspekt van de analyse, 
die bij Barthes niet vertrekt vanuit koncepten en eenheden (daarin ligt niet 
alleen de moeilijkheidsgraad. maar ook de oorspronkelijkheid van deze 'Inlei- 
ding'),  maar vanuit perspektieven en nivo's,  die van de analyse geen model, 
maar een proces maken. 
Of liever: het model, het systeem is een proces, zoals ook de langue, het 
taalsysteem, een proces is, en voorziet daarom in mogelijkheden tot een spel 
met het systeem. Ook dit demonstreert Barthes en wel in neologismen, die in 
de franse taal niet voorkomen,  maar waarvoor in het taalsysteem wel een 
plaats is voorzien. Zo spreekt Barthes over désinaugurer, dat staat tegenover 
inaugurer (inluiden, inwijden, feestelijk openen, onthullen). Désinaugurer,  dat 
zoveel wil zeggen als 'iets  met stille trom inluiden',  komt in het frans niet 
voor, maar wordt in het taalsysteem wel voorzien (zoals bijvoorbeeld 'incar- 
nerl-'désincamer').  Het is een 'niet-onthullen'.  Met de term bedoelt Barthes 
dat een hoogst kultureel en gekonstrueerd gegeven (zoals bijvoorbeeld het 
verhaal) als iets natuurlijks'wordt voorgesteld,  wat karakteristiek genoemd 
kan worden voor de burgerlijke kultuur. Het is echter opvallend dat een taal 
die zo rijk is aan nuances als het frans, geen woord heeft om dit te omschrijven, 
of  dit proces niet anders kan weergeven dan als het resultaat ervan, als een 'fait 
accompli'.  Om dit burgerlijk  kultureel fenomeen aan te duiden,  moet een 
nieuwe term worden ontworpen, een term die in het lexikon van de franse 
taal, de statiese inventaris van de feitelijk voorkomende termen, niet aanwezig 
is, maar in het taalsysteem, opgevat als een  proces van betekenisproduktie, wel 
wordt voorzien. Het laten spelen van de taal om de dynamiek van het proces 
tegen de stasis van de bevestigende vorm uit te spelen, is dat ook niet wat het 
verhaal doet met het 'systeem van het verhaal'? Precies dit is het nivo, waarop 
Barthes zijn 'Inleiding' plaatst. 
Inleiding op een Inleiding  I I 

Inleiding op een Inleiding

http://tijdschriften.filmarchief.ub.rug.nl/FILES/root/versus/1984/2-1984/inleopeei/inleidingopeeninleiding.pdf

Inleiding op een Inleiding

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

University of Groningen Digital Archive