Gorlach, Krzysztof

Kocik, Lucjan

Niezgoda, Marian

Seręga, Zygmunt

Polish

Jagiellonian Univeristy Repository

Krzysztof Gorlach, Lucjan Kocik,Marian Niezgoda, Zygmunt SeręgaUniwersytet JagiellońskiProfesor Władysław Kwaśniewicz– Mistrz i PrzyjacielOddając do rąk czytelników niniejszy tom, w szczególny sposób pragniemy uczcićpamięć Jego postaci, jako ci, dla których Profesor Kwaśniewicz był Mistrzem, Na-uczycielem i Przyjacielem.Urodzony 9 czerwca 1926 roku w Pszczynie na Górnym Śląsku, już od wczesnychlat młodości na trwałe związał się z Krakowem i krakowskim ośrodkiem akademickim.Tu uzyskał maturę licealną, ukończywszy uprzednio czteroletnią Męską Szkołę Hand-lową, a następnie zdając tzw. małą maturę. Tu zdobywał kolejne stopnie akademickiei tu prowadził badania naukowe. Tu wychowywał kolejne pokolenia socjologówi spełniał się w roli animatora życia naukowego i organizatora licznych inicjatyw po-dejmowanych w naszym ośrodku.Naukowa działalność Profesora obejmowała ogromnie zróżnicowany i bardzo sze-roki wachlarz zagadnień. Staną się one zapewne przedmiotem analizy w innej wypo-wiedzi. Najistotniejsze jest jednak to, że choć zmieniały się nazwy zakładów i zespo-łów badawczych, którymi kierował, zmieniały się programy studiów, a Profesor wy-kładał wiele różnych przedmiotów, to od początku swojej kariery naukowej w profilujego zainteresowań badawczych i dydaktycznych znajdowała się przede wszystkimpolska wieś oraz jej kultura. Był bowiem Profesor zarówno z wykształcenia, jaki powołania w znacznej mierze socjologiem wsi i etnografem.Już w okresie studiów i pierwszych lat pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim pozo-stawał w najściślejszych związkach z Kazimierzem Dobrowolskim. Na dwa lata przeduzyskaniem – w 1950 roku – magisterium z socjologii objął w Katedrze Etnografiifunkcję asystenta-wolontariusza, a później, już po przejściu na pełny etat starszegoasystenta, pełnił praktycznie rolę osobistego sekretarza Kazimierza Dobrowolskiego.Ta długoletnia współpraca, jak również fakt, iż pierwsze lata pracy zawodowej przypa-dały w okresie, w którym sytuacja socjologów stawała się coraz trudniejsza (w związ-ku z nasilającą się stalinizacją kraju), zadecydowały o podjęciu przez WładysławaKwaśniewicza studiów etnograficznych. W grudniu 1952 roku uzyskał magisteriumz etnografii. Osiem lat później – w grudniu 1960 roku – doktoryzował się równieżw zakresie etnografii na Wydziale Filozoficzno-Historycznym po przedstawieniu roz-Krzysztof Gorlach, Lucjan Kocik, Marian Niezgoda, Zygmunt Seręga180prawy pt. Rozwój kultury materialnej wsi rzemieślniczej Świątniki Górne pow. krakow-skiego (1950–1960).Przypomnieć należy, że ówczesna etnografia w ujęciu Kazimierza Dobrowolskiegoodbiegała znacznie od wzorów jej uprawiania wśród większości polskich etnografówtamtego okresu. Zasadniczą cechą jego warsztatu badawczego i założeń metodologicz-nych było równoległe i spójne uwzględnianie warstwy danych empirycznych o rze-czywistości, jak i wiedzy teoretycznej.Z pewnością doświadczenia tamtego okresu, obok indywidualnych cech osobowo-ściowych Władysława Kwaśniewicza i własnych jego preferencji w wyborze podej-mowanych problemów oraz możliwych opcji teoretycznych, ukształtowały sylwetkęintelektualną daleko odległą od wzoru „gabinetowego uczonego”. Pozostawał on jed-nak zawsze socjologiem-empirykiem z jednej strony takim, któremu przyświeca po-stulat budowania syntez na podstawie wyników nawet bardzo szczegółowych badań,z drugiej zaś strony – takim, który w konstruowaniu generalizacji posiadających walo-ry teoretyczne i formułowaniu konkluzji o charakterze prognostycznym nigdy nie po-zostaje obojętny wobec faktów empirycznych.Najlepszą ilustracją takiej postawy socjologa wobec rzeczywistości społecznej i rolibadań naukowych jest rozprawa pt. Przemiany społeczne młodzieży akademickiej Uni-wersytetu Jagiellońskiego w dwudziestoleciu Polski Ludowej, na której podstawieWładysław Kwaśniewicz habilitował się w 1967 roku na Wydziale Filozoficzno-Histo-rycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego.Wiele kolejnych rozpraw, w których miał okazję wykazać takie właśnie kompeten-cje, przynosi mu w osiem lat po uzyskaniu habilitacji, tj. w 1975 roku, tytuł profesoranadzwyczajnego.Powiedzieć, że Profesor był mistrzem i przyjacielem, to zbyt mało. Dla wielu z nasto właśnie on zainspirował i ukierunkował biograficzny szlak w obszarze nauki. Czyniłto z pełnym zaangażowaniem, gdyż zawsze wyznawał zasadę, że naukowe curriculumvitae, ujmowane przez pryzmat ewolucji zainteresowań naukowych, nie może byćpojmowane jako wyłączny rezultat swoistej logiki intelektualnego rozwoju danegobadacza. I chociaż wizje indywidualnego rozwoju, jakimi otaczał Profesor każdegoz nas, nie zawsze pokrywały się z osobistymi, prywatnymi planami życiowymi, tojednak zawsze były inspirujące i pomagały dokonywać trafnych wyborów na dalsząmetę, szczególnie w dziedzinie naukowej. Perspektywy kariery opartej na pieniądzui władzy były obce naszemu Mistrzowi.Profesor był wielkim zwolennikiem żywego łączenia tradycji z nowoczesnościąoraz szerokiego, retrospektywnego i prospektywnego wglądu w badaną rzeczywistość.Wynikało to z jego intelektualnych cech jako uczonego obdarzonego zdolnością szyb-kiego diagnozowania rzeczywistości, syntetyzowania jej czynników i zjawisk orazformułowania trafnych konkluzji prognostycznych. Był więc Profesor swoistą „arkąprzymierza” pomiędzy osiągnięciami dawnych mistrzów a swoimi uczniami, którychprzysposabiał do kontynuacji wielu metod oraz wątków badawczych, by wspomniećprzykładowo metodę integralną K. Dobrowolskiego.Pomimo wyraźnie lewicowej orientacji społecznej Profesor nigdy nie był ideolo-giem dogmatykiem, nawet w czasach powszechnego „zniewalania umysłów”. Swojądziałalność społeczną i naukową starał się tak adaptować do rzeczywistości politycz-nej, by minimalizowała ona koszty moralne społeczności uniwersyteckiej. Nie zabiegałProfesor Władysław Kwaśniewicz – Mistrz i Przyjaciel 181o polityczną karierę, chociaż – jak sam często podkreślał – „władza całe życie pchałami się w ręce”.W działalności zawodowej Władysława Kwaśniewicza osobne miejsce zajmowałaspołeczna działalność naukowa. Przez długi okres prowadził on liczne prace redakcyj-no-edytorskie zarówno na Uniwersytecie Jagiellońskim, jak i poza nim. Od 1971 rokubył redaktorem Serii Socjologicznej Zeszytów Naukowych Uniwersytetu Jagielloń-skiego, których łącznie z pracami habilitacyjnymi ukazało się ponad 40 tomów. W latach1968–1980 był członkiem redakcji „Studiów Socjologicznych”. Również przez kilka latpełnił obowiązki członka redakcji „Kultury i Społeczeństwa”, a także „Roczników So-cjologii Wsi”. Długo współpracował z członkami rad redakcyjnych „Studiów Socjolo-gicznych”, „Kultury i Społeczeństwa” i „Przeglądu Socjologicznego”.Ten rodzaj społecznej działalności naukowej wieńczy najpoważniejsza w jego ka-rierze zawodowej inicjatywa opracowania Encyklopedii socjologii. Dzięki wysiłkomWładysława Kwaśniewicza, który pełnił funkcję przewodniczącego Komitetu Redak-cyjnego, dzisiaj młode pokolenie polskich socjologów uczy się z pierwszej polskiejEncyklopedii.Swoje polityczne i partyjne koneksje wykorzystywał dla rozwoju Katedry, a późniejInstytutu Socjologii, w którym zgodnie współpracowali z sobą marksiści, ateiści i ka-tolicy, przechodząc bez formalnych trudności wszystkie szczeble kariery naukowej.Profesor był związany na dobre i na złe z Krakowem, Uniwersytetem Jagiellońskimi Instytutem Socjologii, którego był twórcą i pierwszym dyrektorem. Uczynił bardzowiele, aby krakowska socjologia stała się znaczącym miejscem na naukowej mapiePolski. To między innymi dzięki Jego staraniom i uporowi udało się zapewnić poprawęwarunków lokalowych i znaczne wzmocnienie kadrowe. W czasach Jego dyrektoro-wania studia socjologiczne podejmowało wielu młodych, utalentowanych ludzi i sto-sunkowo szybko instytut zatrudnił wielu pracowników nauki, w większości spośródabsolwentów socjologii UJ, którym udało się zapewnić krajowe i zagraniczne stażenaukowe. To, co było zadziwiające, to Jego zainteresowanie rozwojem naukowymmłodszych kolegów i daleko idąca pomoc.Odcisnął także swoje piętno na sposobie kształcenia socjologów. Wspomnieliśmy,że z wykształcenia był socjologiem i etnografem, a jego mistrzem był profesor Kazi-mierz Dobrowolski. To miało wpływ na Jego sposób pojmowania socjologii jako naukii jako interpretatora zjawisk i procesów społecznych oraz definiowanie roli socjologa.Stąd silna obecność w programie kształcenia adeptów socjologii w Krakowie obokteorii także praktyki. Jego idee fixe było przekonanie, iż student socjologii musi miećkontakt z praktyką społeczną, poznać od podszewki mechanizmy rządzące życiemspołecznym. Dlatego w programie kształcenia pojawiły się hospitacje instytucji spo-łecznych oraz obozy ćwiczeniowo-badawcze, podczas których studenci kolejno po-znawali, poprzez uczestnictwo w badaniach, wiejską społeczność lokalną, miasto orazzakłady przemysłowe, jako przykłady sformalizowanych organizacji. Przez pewienczas była to specyfika kształcenia socjologów w Krakowie.Za Jego czasów instytut, mimo że formalnie był podzielony na zakłady jako pod-stawowe jednostki dydaktyczne i badawcze, stanowił swego rodzaju wspólnotę.Wspólnie, ponad podziałami zakładowymi, realizowaliśmy programy badawcze,wspólnie odpowiadaliśmy za kształcenie studentów. Rezultatem między innymi Jegostarań było, iż instytut stał się dynamiczną jednostką dydaktyczną i badawczą, posia-Krzysztof Gorlach, Lucjan Kocik, Marian Niezgoda, Zygmunt Seręga182dającą nie tylko ugruntowaną sieć kontaktów krajowych i zagranicznych, lecz takżepozycję krajową i międzynarodową. Jest w tym także zasługa Profesora Kwaśniewicza.Profesor był osobą szczególną. To, co wzbudzało w nas zdumienie, to fakt, żepraktycznie znał wszystkich, którzy w jakiś sposób zaznaczyli swoją obecność w so-cjologii i etnografii, ale także historii, psychologii i pedagogice. Jednak może bardziejinteresująca i ważniejsza była konstatacja, że on sam był osobą powszechnie znaną,szanowaną i lubianą. Wynikało to z całą pewnością z Jego zaangażowania w sprawysocjologii jako nauki i jej kondycji na arenie ogólnopolskiej. Warto przypomnieć, żedzisiaj socjologia jako nauka jest czymś oczywistym; ma ugruntowaną pozycję, którejsię nie kwestionuje. Jednak przez długie lata była, z jednej strony, przez politycznychdecydentów i dyżurnych ideologów traktowana podejrzliwie, jeśli nie wrogo. Z drugiejnatomiast patrzono na nią z góry, jako na dyscyplinę młodą, niedoświadczoną, pozo-stającą w cieniu nauk o ugruntowanej pozycji, np. filozofii i historii. Mamy pełneprzekonanie, że Profesor Kwaśniewicz należy do tej generacji polskich powojennychsocjologów, którzy zawiedli ją w to miejsce, które obecnie zajmuje.Wspomnieliśmy wcześniej, że był profesor członkiem kolegiów i rad redakcyjnychczołowych polskich czasopism socjologicznych i etnograficznych. Funkcje te z całąpewnością pozwalały mu na ogląd tego, co się dzieje w różnych środowiskach socjolo-gicznych w kraju. Jednak warto także podkreślić Jego zaangażowanie w prace Polskie-go Towarzystwa Socjologicznego oraz fakt wieloletniego członkostwa i przewodni-czenia Komitetowi Socjologii PAN. Wszystko to dawało nie tylko wgląd, ale takżemożliwości udziału w procesie kształtowania socjologii jako dyscypliny naukowej orazkierunku studiów, który nie tak znów łatwo uzyskał prawo obywatelstwa na naszychuniwersytetach. To zjednało mu szacunek w środowisku, czego wyrazem było jegoczłonkostwo najpierw w Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej, a następnie wybieranieGo na kolejne kadencje do Centralnej Komisji ds. Tytułów i Stopni Naukowych. Byćmoże dlatego mówiono o nim jako o człowieku-instytucji, równie ważnym jak inne,oficjalne (PAN, PTS czasopisma).Profesor Władysław Kwaśniewicz był wielkim humanistą i socjocentrykiem. Był teżmistrzem w nawiązywaniu kontaktów społecznych, rozładowywaniu napięć, mediacjioraz poszukiwaniu optymalnych rozwiązań konfliktowych sytuacji. Współczuł, doradzał,pocieszał, czyniąc to z dużą empatią, taktem i dyskrecją. Wobec problemów chwilowoniemożliwych do rozwiązania parafrazował sienkiewiczowską sentencję „nie ma tako-wych terminów, z których viribus unitis przy boskich auxiliach wyjść by się nie dało”.Różnorodne formy jego naukowej i organizacyjnej aktywności osłabiały czasem in-ne dziedziny, np. realizację zamierzeń badawczych, ale wprowadzały w obręb zespo-łów pluralizm poglądów naukowych, politycznych, metodologicznych itp. Wymagałoto więc często wypracowania zbiorowego konsensusu. I wtedy spotykał się z nami (niedo końca formalnie), by „ustalić oś”, wokół której toczyć się będzie badawcza aktyw-ność. Było to ulubione hasło Profesora.Na przykładzie cech osobowościowych oraz intelektualnych Profesora możnastwierdzić, że dla nauki duże znaczenie posiadają ci jej przedstawiciele, którzy uosa-biają właściwy danej epoce kulturowy ideał osobowości uczonego. Trwanie przy okreś-lonych wartościach i ich transmitowanie na zasadzie żywego przykładu jest równieżTwoim, Profesorze, wkładem do nauki. Wierzymy też, że wyrastają przed Tobą „tako-we termina, których przy boskich auxiliach nie dałoby się przezwyciężyć”.

Profesor Władysław Kwaśniewicz : mistrz i przyjaciel

https://ruj.uj.edu.pl/xmlui/bitstream/handle/item/62502/gorlach_et-al_profesor_wladyslaw_kwasniewicz_2007.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Profesor Władysław Kwaśniewicz : mistrz i przyjaciel

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Jagiellonian Univeristy Repository