Taha Toros Arşivi, Dosya No: 103-Bedri Bayka

Madra, Beral

Istanbul Sehir University Repository

. 17bon SU
yrtŞUK /-W ir-  t_f£è
plastik sanatlar
Bedri Baykam'ın 
Ayrıcalığı ve Sorumluluğu
Beral Madra
“ Bedri Baykam gerçekçi bir bakışla, geçmişin varlığını ve kendisi üstündeki 
kaçınılmaz etkisini kabul ediyor. Bu varlığın zorlamayla değil, kendiliğinden 
yüzeye çıkacağını düşünüyor ve yalnız yaşadığına sadık kalarak yaratıyor.”
Peter Sek 
Bedri Baykam'la
^Ulusallığın, dünyayı ve uzayı 
kaplayan iletişim araçları içinde 
eriyerek, sanatsal birleşimin yalnız 
bir öğesi durumuna geldiği günü­
müzde, sanatçının ereği de evren­
sel boyutlara uzanıyor. Bölgesel, 
yöresel, tarihsel, geleneksel ayrım­
lara karşın, özellikle sanat, tüm 
insanlığı kapsayan, uzayla sınır­
lanmış bir yörüngenin içinde bi­
çim, teknik, yorum değiştirerek 
birikiyor.
Bu akıl almaz sanat yapıtları 
birikimi içinde, önce sanatçının ki­
şiliği, sonra da yaşadığı bölgenin 
ve ülkenin özellikleri, daha sonra 
da evrensel düzeyde nitelikleri bir
59
plastik sanatlar
kimlik oluşturuyor. Eleştirmenle­
rin amacı, insanın evrendeki varlı­
ğının en yüce kanıtı olan kitleler 
ile sanatçı arasında bir iletişim 
kurmak. Bu iletişimi kurarken, en 
az sanatçı kadar evrensel olmaya 
özen göstermeli, eleştirmen.
1960'lar ve 70'lerde eleştir­
men, sanatçı ve kitle arasında ger­
çekten kaçınılmaz bir aracıydı. 
Pop Sanat, Kavramsal Sanat, M i­
nimal Sanat v.b. birçok açıklama 
ve belge gerektiriyordu ve eleştir­
mene bu konuda çok iş düşüyor­
du. 1980'lerde durum değişti. Sa­
natçı, eleştirmenlerin tekelciliğin­
den kurtulmak için bilinçli olarak 
ya da kitleye doğrudan doğruya 
ulaşmak itkisiyle bilinçsiz olarak 
kendini deyimlerken aracısız olma­
ya özen göstermektedir. Sanat­
çının bu dönemde tual ve yağlı­
boya dönüş nedenlerinden birisi de 
budur. Bu dönüş, bir yerde kitle­
nin sanata karşı gittikçe yabancı­
laşmasına, yedek sanat ürünlerinin 
kitleye egemen olmasına karşı sa­
natçının açtığı savaşın da başlangı­
cıdır.
Tualler üstünde boya ile olu­
şan figürler, soyutlamalar, yazılar, 
imgeler, simgesel biçimler çok ge­
niş bir izleyiciye seslenecek zengin 
bir anlatım dili oluşturmaktadır. 
Bu tualler üstünde bir taş çağı 
insanının ya da bir çocuğun do­
kunulmamış saflığını, uzaya ege­
men olmaya çalışan bir bilim ada: 
minin görüşünü, ya da dünyadaki 
gerçekleri en uç noktasına kadar 
yaşayabilen bir kişinin korkusuz­
luğunu, dünyayı yok edecek bir 
savaşın, insanın bilinçaltında ya­
rattığı korkuyu ve daha birçok 
duygu ve düşünceyi tüm insanlara 
iletmek isteğinde sanatçı.
G ü n ü m ü *  uluslararası sanat 
ortamına egemen olan bu özellik­
leri 1980'den bu yana ülkemizde- 
de özellikle resim alanında izliyo­
ruz. 1960 80 arasındaki siyasal, 
toplumsal ve ekonomik olayların 
orta ve genç kuşak sanatçı üstün­
de yarattığı etkilerin birikimi, 
Türkiye'nin son yıllarda daha hızlı 
bir biçimde dışa açılmasına da ko­
şut olarak, belirgin bir dışavurum 
sürecine girdi.
Biçim, teknik, yorum, bir­
leşim açısından arayışlar, deneyim 
ler, atılmalar içinde olan plastik 
sanatların uluslararası yörüngeye
oturması, birtakım bürokratik ve 
parasal engeller, üst sanatın kül­
tür politikası içinde yerini ala­
mamış olması, sanatın içpazardaki 
kararsızlığı, dışpazar olanaklarının 
araştırılmaması dolayısıyla gerçek­
leşmedi. Buna uluslararası sanat 
ortamının tekelci ve tekyanlı tutu­
mu da eklenince, şimdilik sanatçı­
lar kendi olanaklarıyla bu engelleri 
aşmak kararını veriyor ve bireysel 
bir savaşa giriyor.
D
fcPedri Baykam, bu sanatçılar­
dan birisi. Daha çok küçük yaşta 
başladığı sanat yaşamını, bugüne 
kadar uluslararası ortamda yerini 
bulmanın zorlu uğraşı içinde geçir­
di. 1986'da Paris ve San Fransis- 
co'da açtığı sergiler, önemli sanat 
dergilerinden New Art Examiner 
(Sept. 1986)'de çıkan, uluslararası 
sanat ortamının önyargılı olduğu­
nu, Avrupa ve ABD sanatının 
gerçek bir araştırma yapmayan e- 
leştirmenler ve sanat tarihçileri ta­
rafından dünya sanatı olarak ka­
bul ettirildiğini ve bunun ne denli 
yanlış olduğunu belirten yazısı ve 
Peter Selz'in bu düşünceleri onay­
layan katalog başyazısı dolayısıy­
la, Baykam'm bu uğraşında yeni 
ve umut verici bir başlangıç nok­
tasına geldiğini söyleyebiliriz.
Baykam, yaşamını ikiye böl­
müş. Yılın bir bölümünü uluslara­
rası sanat ortamında (USA), elek­
tronik çağı yaşayan bir ülkede, bir 
bölümünü de tarihsel ve geleneksel 
bağların güçlü olduğu, elektronik 
çağa yeni adım atmış ülkesinde 
geçiriyor. Uluslararası sanat orta­
mında, bu ortamın koşullanmışlı­
ğına başkaldırarak Modern ArtHis 
tory: A Western Fait Accompli 
adlı bildirge dağıttı) bir savaş ve­
rirken, kendi ülkesinin sanatının 
savunusunu ve elçiliğini de ya­
pıyor. Bu, karşıtlıkları ve benzer­
likleri olan iki ortam arasında ba­
ğıntı kurmak gibi zor bir işi yük­
lenmiş durumda Baykam.
Baykam, ulusallık ve gelenek­
sel sanatların gündeme getirilmesi, 
tarihsel boyutla güncel boyutun 
uzlaştırılması ya da çarpıştın İması 
gibi kaygu ve amaçlarla oyalan­
mıyor. O, gerçekçi bir bakışla, 
geçmişin varlığını ve kendisi üs­
tündeki kaçınılmaz etkisini kabul 
ediyor; Bu varlığın zorlamasıyla 
değil, kendiliğinden yüzeye çıkaca­
ğını düşünüyor ve yalnız yaşadı­
ğına sadık kalarak yaratıyor. Be­
nimsediği Batı düşünce sistemi ve 
yaşama biçimi doğrultusunda 
edindiği birikim, resimlerinde ana 
konu olarak ortaya çıkıyor.
Geçmişte yaratılmış olan sa­
natın etkilerinin varlığını yadsı­
mamak, tam tersine bu etkileri 
olduğu gibi ortaya koymak ve sü­
rekli araştırma düzeyinde kalabil­
mek, günümüz sanatçısının doğal 
tavrı olarak gözüküyor. Bu arada 
geçmiş sanatlar arasında seçim 
yapmak hakkını da saklı tutuyor 
sanatçı ve bu seçmeciliğin de yara­
tıcılığın bir parçası olduğunu dü­
şünüyor. Baykam'm resimlerinde 
izlediğimiz dışavurumcu, soyut dı­
şavurumcu, gerçeküstü, gerçekö- 
tesi, lekeci öğeler de bu geniş biri­
kim listesinin yansımalarıdır.
Tualin dörtgenine sığmayan 
Baykam, bu dörtgeni olabildiğince 
uzatarak sanatsal sözünü sürdü­
rüyor, bu sergisinde. Dev tualler 
üstünde değişik teknikleri deniyor. 
Büyük yüzey lekeleri, çizgisel ça­
lışmalar, boya akıtmaları, boya 
silmeleri, püskürtmeler, kazımalar 
resimlere teknik açıdan bir devi­
nim katıyor. İçtepi, iççelişmeler ve 
içgücün doğrudan doğruya dışavu­
rumu için sanatçı biçim, konu, 
teknik ve özde sürekli değişim, 
başkalaşım, dönüşüm, ayıklama, 
istif, ekleme öngörüyor.
D
■  ■  esimlerde figür sürekli çö­
zümleniyor. Çoğunda kadınlar ve 
başrolde kendisi! Baykam, tualin 
içine kendisini de yerleştirerek ya­
rattığı dünyayla özdeşleşiyor. 
Kendi düşünceleri, evrensel du 
şunceler, sorunlar, varoluşun ne­
denleri ve sonuçları çevresinde dö­
nüp dolaşıyor. Cinsellik tüm açık­
lığıyla ortaya konuluyor. Kadınlar 
ruhlarının ve gövdelerinin çıplaklı­
ğıyla kendilerini kanıtlıyorlar; gü­
nümüzün bağımsız, sorunlu, çeki­
ci, yüzeysel kadınları bunlar ve 
Coca Coia, Camel gibi günlük tü­
ketim mallan. Hepsi tüketim sim­
geleri... Baykam, bunlara değin­
dikten sonra, başka bir imgeye, 
başka bir görüntü dörtgenine geçi­
yor. Baykam'm gözü, tıpkı bir fo­
toğraf makinesinin objektifi gibi, 
insanların ve yaşam anlarının üs­
tünde duruyor, onları her yönden 
görüntülüyor. Deklanşöre bastığı 
anda, algılamanın ve yaşantının 
izleri tuallerin üstünde resimle­
şiyor. Bu hızın getirdiği rastlan­
tılar, boşluklar ve ayrı türden do­
60
<i
plastik sanatlar
kuların da sorumluluğunu taşıyor 
sanatçı.
Baykam'ın resimlerinde ya­
rattığı mekânlar, bir atölyenin sı­
nırlarından, uzayın sınırsızlığına 
kadar değişiyor. İçmekân ve dış- 
mekân arasındaki bağıntı kimi za­
man aynı tual üstünde irdeleniyor, 
bunlara gerçeküstü mekânlar da 
ekleniyor.
Yaratma eylemine başlama­
dan önce, ruhsal ve düşünsel bir 
tasarım süreci geçiren resimler ya­
nında, boyanın tuale değmesiyle 
başlayan ilişkiden doğan resimler, 
Baykam'ın renk ve doku konu­
sundaki tadları, estetik kayguları
vurmak ve sözcüklerin gücünden 
yararlanmak isteğinden doğmak­
ta. Kitle için önemli bir yönlendir­
me, kışkırtma, haberleşme, uyar­
ma aracı olan “ duvar yazısı”nm 
gücünü, Baykam sanatsal amacı 
için kullanmaktadır.
Tüm bu deneyim ve kendini 
deyimlemelerden sonra, sanatçının 
ulaştığı yerden bize yansıyan var­
gıları (conclusion), yabancılaşma -  
beniçinci (egosantrik) ve insaniçinci
“Auesome (Müthiş) ” 
(180x300 cm)
Tual üzerine karışık teknik 1986
nek gösterilebilir. 1970'lerde fi­
gürün Pop-Art ve Foto-Gerçekçi 
akımların özelliklerine büründük­
leri (örneğin, Nur Koçak, İbrahim 
Örs, Zekai Örmancı gibi), bunun 
yanında şiirsel, düşsel, varoluşçu 
ve gerçek ötesi kavramları benim­
seyen sanatçıların da, buna göre 
figür çözümlemelerine giriştiklerini 
biliyoruz. (Utku Varlık, Kornet, 
Burhan Uygur gibi). Kuşkusuz bu 
durum, o yılların belirsizlikler ve 
belkilikler dolu ortamında açık se­
çik bir vargı ve doğrulama kazan­
madı. 1980'leri yarıladıktan sonra 
yapabildiğimiz bir geriye bakış ve 
son yıllarda genç kuşağın ortaya
zorladığını ve aradığını yansıtıyor.
Sergi, bütünüyle bir deneyim 
izleyici için. Bir süper disko pop 
müziğin kulaklarımıza ve beyni­
mize yaptığı etki, iletişim araçla­
rından bize her gün ulaşan bilgi ve 
iletilerin etkisine benzetebiliriz 
bunu... Resimlerdeki özgüç ve çar­
pıcılık duygularımıza, her gün ye­
niden gözden geçirmek zorunda ol­
duğumuz düşüncelerimize, koşul­
lanmış bakış açımıza, yaşayamadı­
ğımız şeyleri yaşama isteğimize 
uyarılar gönderiyor. Tualler üs­
tündeki tümceler, Baykam'ın sa­
nat gücünü ve kişiliğini resimleriy­
le olduğu kadar sözleriyle de dışa
(antroposantrik) düşünce ve çelişki­
lerin ortaya konuşu sezgi, duyum, 
sağduyu, haz vp elemin doğrulan­
ması ya da yadsınması birikimler, 
veriler, varsayımlar, savlar, kar- 
şısavların karmaşası ya da uyumun 
belirlenmesi olarak özetleyebiliriz.
Türk resminde figürlerle ba­
ğıntılı gelişmeleri incelediğimizde, 
ilk örneklerde (1960'dan sonra) fi­
gürün klasik anlayıştan uzaklaş­
maya başlayıp, biçim bozmala­
rına, soyuta, simgeselliğe ve kav- 
ramsallığa değinen değişimlere uğ­
radığını görüyoruz. Neşet Günal, 
Mehmet Güleryüz, Ömer Uluç, 
Neşe Erdok'un resimleri buna ör-
koyduğu ürünler, bu gelişimin 
önemine ve bir altyapının varlığı­
na dikkatimizi çekiyor. Baykam'ın 
resimleri bu bağlamda, yaşadığı 
ortamın ve olanaklarının kapsa­
mında, zincirin uç halkası olarak 
değerlendirilebilir. Baykam, bu 
ayrıcalığının bilincinde olarak, 
tüm bir sanatçı kuşağının sorum­
luluğunu uluslararası ortamda yü­
rekli, atak ve tutarlı bir biçimde 
taşımaktadır. Baykam'ın uluslara­
rası ortamda kendine bir yer yap­
ması, Türk resminin ve sanatçıla­
rının da bu yolda bir kimlik ve 
olanak kazanmasına yardımcı ola­
caktır.
61
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi 
Taha Toros Arşivi


Plastik sanatlar:Bedri Baykam'ın ayrıcalığı ve sorumluluğu

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/138917/2/001642254010.pdf

Plastik sanatlar:Bedri Baykam'ın ayrıcalığı ve sorumluluğu

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository