In juni 2017 is de 11e duikexpeditie op de Noordzee georganiseerd, door Stichting Duik de Noordzee Schoon. Op 18 juni werd er een duik gemaakt op het grind- en stenensubstraat van de Klaverbank, op locatie 54.021019 N / 3.165225 O, waterdiepte 38 meter (Bijlage 1 en 2). Van dit gebied is het bekend dat er veel stenen liggen (Leewis et al., 2015). Op de Klaverbank komen op deze natuurlijke harde substraten uitgebreide epifaunagemeenschappen voor, gedomineerd door koudwaterkoralen (dodemansduim)

Bergsma, J.H.

Bos, O.G.

Coolen, J.W.P.

Driessen, F.

Lengkeek, Wouter

Spierenburg, M.

Wageningen Yield 

NOTITIE Waarneming effect sleepnetvisserij op de Klaverbank   1 
 
 
NOTITIE Waarneming effect bodemberoering op de 
Klaverbank 
 
DATUM:  7 juli 2017 
AUTEURS:  Lengkeek, W., J.W.P Coolen, O.G. Bos, J.H. Bergsma, F. Driessen & M. 
Spierenburg 
BEELDMATERIAAL:   K. Bartelink, U. van Dongen, C. Kuyvenhoven, O. Bos & P. Van Rodijnen   
MOGELIJK GEMAAKT DOOR: Het expeditieteam van stichting Duik de Noordzee Schoon. 
 
 
Inleiding 
In juni 2017 is de 11e duikexpeditie op de Noordzee georganiseerd, door Stichting Duik 
de Noordzee Schoon. Op 18 juni werd er een duik gemaakt op het grind- en 
stenensubstraat van de Klaverbank, op locatie 54.021019 N / 3.165225 O, waterdiepte 38 
meter (Bijlage 1 en 2). Van dit gebied is het bekend dat er veel stenen liggen (Leewis et 
al., 2015). Op de Klaverbank komen op deze natuurlijke harde substraten uitgebreide 
epifaunagemeenschappen voor, gedomineerd door koudwaterkoralen (dodemansduim). 
De Klaverbank is door zijn gemengde substraat van zand, grind en steen en daarbij 
behorende soortenrijke endofauna, hardsubstraat epifauna en mobiele fauna één van de 
meest biodiverse gebieden van de Noordzee (Van Moorsel, 2003). In eerdere duiken nabij 
deze locatie zijn veel bijzondere diersoorten waargenomen (Schrieken et al., 2013) 
(afbeeldingen 1-2).   
 
Achtergrond 
In de afgelopen jaren is veel discussie geweest over het beschermen van gebieden in de 
Noordzee en één van de resultaten daarvan is dat de Klaverbank is aangewezen als 
Natura 2000 gebied waar habitattype H1170 ‘riffen van open zee’ voorkomt. Een deel van 
de Nederlandse Klaverbank is aangewezen als toekomstig bodembeschermingsgebied 
waar bodemberoerende activiteiten zijn uitgesloten. Op dit moment zijn de maatregelen 
nog niet van kracht, nu is bodemberoerende visserij toegestaan. In het proces naar 
sluiting zijn veel verschillende argumenten aangevoerd, voor en tegen het sluiten voor 
bodemberoering. Hoewel er veel wetenschappelijk bewijs is dat bodemberoering door 
sleepnetvisserij schadelijke effecten kan hebben op de bodemfauna in het algemeen 
(Lengkeek & Bouma, 2010) zijn er nog weinig tastbare, zichtbare voorbeelden van directe 
schade van sleepnetten of andere vormen van bodemberoering op bodemfauna van de 
Klaverbank. Voorliggende notitie betreft een beknopte rapportage van een waarneming op 
de Klaverbank, die gebruikt kan worden om toekomstige discussies over het sluiten van 
natuurgebieden op zee voor bodemberoerende activiteiten van informatie te voorzien.   
 
   NOTITIE Waarneming effect sleepnetvisserij op de Klaverbank 2 
 
Afbeelding 1 Grote aantallen (kleine / jonge) dodemansduimen op het grindsubstraat van de 
duiklocatie in 2011 (locatie 2 in bijlage 1) (foto: K. Bartelink).  
 
 
Afbeelding 2 Begroeide steen op een duiklocatie die in 2011 en 2012 bezocht is (locatie 1 in 
bijlage 1). De foto is genomen in 2012. Te zien zijn: jonge dodemansduim, hydroïdpoliepen en 
meerdere naaktslaksoorten zichtbaar boven op de steen (foto: K. Bartelink).  
 
NOTITIE Waarneming effect sleepnetvisserij op de Klaverbank   3 
Afbeelding 3 Grote oude dodemansduimen op een wrak op de Doggersbank. Zulke grote en 
complexe groeivormen zijn tientallen jaren oud (http://www.marlin.ac.uk/species/detail/1187) en 
zijn door de auteurs van deze studie op de natuurlijke substraten van de Klaverbank in de huidige 
situatie (zowel 2011 en 2017) niet aangetroffen (foto: K. Bartelink).  
 
Waarneming 
Er is op 18 juni jl. beeldmateriaal verzameld met een drop-down videosysteem en door 
duikers met foto en video camera’s (afbeeldingen 4-8). Tevens zijn onder water 
waarnemingen verricht door biologen-duikers. Op de zeebodem was sprake van duidelijk 
waarneembare recente sporen van bodemberoerende activiteiten. Het spoor was 
zichtbaar in het bodemprofiel, in de vorm van twee rechte parallelle geulen, circa 10 
meter uitelkaar (aantal meters op basis van ruwe schatting van de duikers). Dit beeld 
geeft ons het vermoeden dat het om een vorm van sleepnetvisserij gaat. In en nabij het 
spoor lagen verschillende dode dieren (dodemansduim, vis, kreeftachtigen). Van 
sommige grote stenen (tot ca 40cm) was duidelijk zichtbaar dat ze gekanteld of 
omgekeerd waren, bijvoorbeeld omdat er een stuk (beschadigde / stervende) 
dodemansduim onderuit stak. Andere stukken dodemansduim lagen afgebroken naast de 
stenen. Er waren geen dodemansduimen zichtbaar op de stenen (waar ze normaliter wel 
groeien, afbeelding 1). Daarnaast viel op dat de bovenkant van de stenen overwegend 
kaal was, alleen aan de zijkant groeide epifauna, en dan voornamelijk hydroïdpoliepen.  
Er was geenszins sprake van de beter ontwikkelde epifaunagemeenschap die op andere 
locaties wel is waargenomen op de stenige substraten van de Klaverbank (afbeeldingen 
1-2). 
 
Conclusie 
Hoewel dit een éénmalige en kwalitatieve observatie betreft, wordt duidelijk dat de 
bodemberoerende activiteiten die nu plaatsvinden in het gebied directe schade kunnen 
toebrengen aan de epifaunagemeenschap van de Klaverbank. Langlevende dieren zoals 
dodemansduim breken af en sterven.  
 
   NOTITIE Waarneming effect sleepnetvisserij op de Klaverbank 4 
Literatuur 
Leewis L, Van Lil R, Van den Oever EA, Verduin E, 2015. Leeswijzer bij de geo-
ecologische resultatenkaart Klaverbank. Integratie en kartering van beschikbare 
geologische en ecologische data 2014/2015. Report Periplus Consultancy rapport 
nr 16C021-01 
Lengkeek, W. & S. Bouma, 2010. Impacts of beam trawl fisheries in the North Sea. A 
summary of fifty-five scientific publications. Rapport 10-048. Bureau 
Waardenburg, Culemborg. 
Van Moorsel, G.W.N.M. 2003. Ecologie van de Klaverbank. Biotasurvey 2002. Ecosub, 
Doorn. 
Schrieken, N., A. Gittenberger, J.W.P. Coolen & W. Lengkeek, 2013. Marine fauna of 
hard substrata of the Cleaver Bank and Dogger Bank. Nederlandse Faunistische 
Mededelingen 41, 69-78. 
  
NOTITIE Waarneming effect sleepnetvisserij op de Klaverbank   5 
Fotoreportage van de schade aan de epifaunagemeenschap van de 
Klaverbank op de duiklocatie in juni 2017.  
Afbeelding 4 Het spoor in het bodemprofiel op de duiklocatie van 2017. Een tweede spoor, niet op 
de foto zichtbaar, lag circa 10 meter verder (foto: P. Van Rodijnen).  
 
Afbeelding 5 Detailopnames van schade aan dodemansduim in het duikgebied van 2017. Links 
een dodemansduim in slechte staat, deels onder een steen. Rechts een los liggend stuk 
dodemansduim tussen de stenen met het breukvlak zichtbaar (foto’s: Udo van Dongen).  
  
   NOTITIE Waarneming effect sleepnetvisserij op de Klaverbank 6 
 
Afbeelding 6 Detail opname van een grote steen met een relatief kale bovenkant en alleen aan de 
zijkant wat begroeiing van hydroïdpoliepen en een naaktslak (blauwtipje). De driekantige 
kalkkokerworm groeit wel op alle kanten van de steen. Foto gemaakt op de duiklocatie van 2017 
(foto: O. G. Bos).  
 
 
Afbeelding 7 Duiker bekijkt en fotografeert stenen op de duiklocatie in 2017 (Foto: C. 
Kuyvenhoven).  
NOTITIE Waarneming effect sleepnetvisserij op de Klaverbank   7 
Afbeelding 8 Overzichtsbeelden van relatief kale stenen in het duikgebied in 2017. 
Dodemansduimen ontbreken op kleine (foto onder) en grote (foto boven) stenen. Hydroïdpoliepen 
zijn aanwezig op de grotere stenen, maar vooral aan de zijkant. De bovenkant is kaler (foto’s: P. 
Van Rodijnen).  
 
  
   NOTITIE Waarneming effect sleepnetvisserij op de Klaverbank 8 
Bijlage 1  
Habitatkaart van de Klaverbank (Leewis et al., 2015) met dieptelijnen (zwart), 
concentraties stenen (blauw) en individueel waargenomen stenen (kruismarkeringen). 
Gele punaises: duiklocaties op de bodem (2011 en 2017). Blauwe ‘druppels’: duiklocaties 
op wrakken (2017) (bron onderliggende kaart: Google Earth). 
 
 
  
NOTITIE Waarneming effect sleepnetvisserij op de Klaverbank   9 
Bijlage 2  
Overzichtskaart van de duiklocaties op de Klaverbank. 
 


Waarneming effect bodemberoering op de Klaverbank

NARCIS 

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/463152

Waarneming effect bodemberoering op de Klaverbank

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS