The onset of adolescence is a challenging period in life, given that adolescents face a myriad of social, cognitive, and biological developments. Adolescents do not confront these challenges on their own, but seek help from their social network. Classmates play an important role herein, but there is little knowledge about help relations among adolescents. In her dissertation, Loes van Rijsewijk provides answers to questions such as who helps whom, what does a help network look like, and what are the consequences of help? To map out help networks, over 1000 adolescents were asked to identify classmates who help them with problems. This approach added novel insights to the existing body of knowledge on adolescent help behavior. Amongst others, Loes found that help behavior is selective, that is, primarily asked from or directed towards similar others and friends, that tendencies towards giving and receiving help vary over friendships and contexts, and that help affects social embeddedness, achievement, and depressive symptoms. Together, these results form a first, important step towards unraveling adolescents’ help networks

van Rijsewijk, Louise

NARCIS 

Antecedents and consequences of helping among adolescents

Dissertations of the University of Groningen

   University of GroningenAntecedents and consequences of helping among adolescentsvan Rijsewijk, LouiseIMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite fromit. Please check the document version below.Document VersionPublisher's PDF, also known as Version of recordPublication date:2018Link to publication in University of Groningen/UMCG research databaseCitation for published version (APA):van Rijsewijk, L. (2018). Antecedents and consequences of helping among adolescents. [Thesis fullyinternal (DIV), University of Groningen]. Rijksuniversiteit Groningen.CopyrightOther than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of theauthor(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).The publication may also be distributed here under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license.More information can be found on the University of Groningen website: https://www.rug.nl/library/open-access/self-archiving-pure/taverne-amendment.Take-down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons thenumber of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.Download date: 31-10-2023Nederlandse samenvattingSummary in Dutch159De overgang van de basisschool naar de middelbare school kent vele uitdagingen. Jongeren krijgen te maken met sociale, biologische en cognitieve veranderingen, zoals de puberteit, spanningen in de relatie met hun ouders, huiswerk en een nieuwe school en klasgenoten. Jongeren hoeven er niet alleen voor te staan, maar kunnen steun van hun sociale omgeving zoeken en ervaren. Klasgenoten spelen hierbij een grote rol, omdat jongeren zich los proberen te maken van hun ouders en veel tijd doorbrengen met leeftijdsgenoten op school. Het doel van mijn proefschrift is om de rol van klasgenoten in het hulpnetwerk van jongeren te onderzoeken. Specifiek ben ik benieuwd naar voorspellers en gevolgen van hulprelaties. Dit proefschrift draagt op twee manieren bij aan eerder onderzoek. Ten eerste benadrukt onderzoek tot dusver de rol van leeftijdsgenoten in de ontwikkeling van risicogedrag onder jongeren, zoals alcoholgebruik en criminaliteit, maar is er weinig bekend over positief gedrag onder jongeren. Ten tweede ligt de nadruk in onderzoek naar hulp op kenmerken van jongeren die hulp geven, maar het is nog onduidelijk welke jongeren hulp ontvangen, wie elkaar helpen en wat de gevolgen van hulp zijn. Ik draag met mijn proefschrift bij aan voorgaand onderzoek door de ontwikkeling van positief gedrag onder jongeren te onderzoeken en door de relationele aspecten van hulp te onderzoeken in plaats van hulpgedrag als individueel kenmerk. Ik heb hierbij gebruik gemaakt van een sociale-netwerk benadering. Deze benadering stelt de sociale relaties van individuen centraal in plaats van hun individuele kenmerken. Sociale relaties kunnen worden bestudeerd met een zogeheten peer nominatie methode. Om hulprelaties in kaart te brengen is deelnemers aan mijn onderzoek gevraagd om klasgenoten te noemen voor wie de volgende omschrijving geldt: 'Wie helpt jou met problemen (bijvoorbeeld met huiswerk, met het plakken van een band, of als je het even niet meer ziet zitten)?'. In totaal zijn er voor elke studie tussen de 1000 en 1600 leerlingen in 40 tot 81 klassen bevraagd. Figuur 1 is een visuele weergave van één hulpnetwerk gebaseerd op de antwoorden van alle leerlingen in een klas. Leerlingen zijn weergegeven als stippen en de pijlen tussen stippen geven weer wie leerlingen als hulpbron noemen. Met behulp van deze vraag en kenmerken van leerlingen zoals sekse, schoolprestaties, emotioneel welzijn en sociale status heb ik de voorspellers en gevolgen van hulprelaties onderzocht. Specifiek zijn de volgende onderzoeksvragen beantwoord: Wie geeft hulp, wie ontvangt hulp en wie helpt wie?Hoe hangt het geven en ontvangen van hulp samen met vriendschap?Zijn er verschillen tussen klassen in de structuur van hulpnetwerken, hoe zijn leerlingen ingebed in het hulpnetwerk en hangt dit samen met schoolcijfers?Wat is het effect van het ontvangen van hulp op de ontwikkeling van depressieve symptomen?160VOORSPELLERS VAN HULPRELATIESWIE GEEFT HULP, WIE ONTVANGT HULP, EN WIE HELPT WIE?Allereerst blijkt uit mijn onderzoek dat veel jongeren problemen ervaren, variërend van dagelijkse beslommeringen tot ernstige problemen (hoofdstuk 1). Ook blijkt dat veel jongeren hiervoor hulp ontvangen of bieden. Gevers en ontvangers van hulp zijn goed ingebed in het sociale netwerk van de klas (hoofdstuk 2). Ze zijn bijvoorbeeld populairder, worden minder vaak onaardig gevonden en hebben meer vriendschappen. Niet alleen jongeren die hulp geven, maar ook jongeren die hulp ontvangen worden dus sociaal geaccepteerd. Uit eerder onderzoek bleek dat jongeren met een hulpvraag bang waren voor afwijzing door klasgenoten of om dom te worden gevonden, maar deze angst lijkt ongegrond.  Opvallend waren de resultaten over welke jongeren elkaar helpen: jongeren zijn namelijk selectief als het gaat om hulpuitwisseling en noemen twee tot drie hulpbronnen (hoofdstuk 2). Dat aantal is lager dan het aantal vrienden dat jongeren gemiddeld hebben. Net als met vriendschappen beperken jongeren hun hulpinteracties Figuur 1. Hulpnetwerk in een klas op basis van de vraag "Wie helpt jou met problemen?". Leerlingen worden weergegeven  als stippen en de pijlen tussen stippen geven weer wie leerlingen als hulpbron noemen. Lichtgekleurde stippen zijn meisjes, donkergekleurde stippen zijn jongens.161vooral tot klasgenoten op wie ze lijken, bijvoorbeeld als het gaat om sekse, depressieve symptomen, schoolprestaties en sociale status. Meisjes vragen bijvoorbeeld vaker hulp van andere meisjes. Ook vragen jongeren hulp van klasgenoten die dezelfde mate van depressieve symptomen ervaren. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat communicatie met gelijkgestemden makkelijker gaat en begrip voor gelijke anderen makkelijker is op te brengen (McPherson, Smith-Lovin, & Cook, 2001). Dit kan echter ook kwalijke gevolgen hebben: als jongeren met dezelfde problemen of klachten elkaar helpen, zouden ze elkaar in een neerwaartse spiraal kunnen trekken. De selectiviteit in hulprelaties vond ik ook terug in mijn onderzoek over de invloed van vriendschap op de ontwikkeling van hulprelaties (hoofdstuk 3). Hulp wordt vaker in vriendschappen uitgewisseld, maar verrassend genoeg helpen niet alle vrienden elkaar. Wellicht dienen sommige vrienden vooral als gezelschap in plaats van als vangnet voor het bespreken van problemen. Daarnaast worden sommige klasgenoten als hulpbron genoemd, maar niet als vriend. Hoewel dit proefschrift hier niet verder op is ingegaan, is het interessant te onderzoeken waarom in sommige vriendschappen geen hulp wordt uitgewisseld en waarom sommige andere klasgenoten wel als hulpbron worden genoemd. EIGENSCHAPPEN VAN HULPNETWERKENSociale relaties hebben ook zogeheten structurele kenmerken - kenmerken die losstaan van kenmerken van individuen. Op klassenniveau heb ik specifiek gekeken naar variaties in de hoeveelheid hulp die in klassen wordt uitgewisseld, de mate waarin hulp plaatsvindt in groepen en de mate waarin er ongelijkheid is in het aantal hulpbronnen dat leerlingen noemen (hoofdstuk 4). Daarnaast heb ik bekeken hoe deze structurele kenmerken samenhangen met schoolcijfers. Mijn verwachting was dat schoolcijfers het hoogst zouden zijn in klassen waarin veel hulp plaatsvindt, waar hulp niet geclusterd is in groepen en waar iedereen in gelijke mate wordt geholpen, aangezien deze eigenschappen ogenschijnlijk het meest bevorderlijk zijn voor de sfeer in de klas en het onderlinge vertrouwen tussen klasgenoten. Opvallend genoeg komt die ideale combinatie van structurele eigenschappen niet voor. Allereerst variëren klassen op de dimensies die ik onderzocht: geen enkele klas vertoont dezelfde (combinatie van) eigenschappen. Deze bevinding illustreert dat elke klas haar eigen sociale dynamiek heeft die wellicht lastig te voorspellen is. Theoretisch betekent dit dat er meer verfijnde theorieën ontwikkeld moeten worden die zoveel variatie tussen klassen kunnen verklaren. Een voorbeeld is de network ecology theory (McFarland et al., 2014), waarin niet alleen gekeken wordt naar individuele voorkeuren om relaties aan te gaan (bijvoorbeeld op basis van reciprociteitsprincipes of gelijkheid in kenmerken) maar ook naar de manier waarop eigenschappen van de sociale context die individuele voorkeuren beïnvloeden. GEVOLGEN VAN HULPRELATIESHULP EN DE ONTWIKKELING VAN VRIENDSCHAPUit mijn proefschrift blijkt dat vriendschappen bijdragen aan de ontwikkeling van 162Figuur 2. Hulpnetwerk waarin hulprelaties ongelijk verdeeld zijn tussen leerlingen. Grotere stippen zijn leerlingen die meer hulpbronnen noemen.4 1 2 3 10 11 12 13 17 14 15 16 8 7 6 5 9 163hulprelaties, maar ook dat deze relatie andersom opgaat: hulp kan namelijk bijdragen aan het aangaan en versterken van vriendschappen (hoofdstuk 3). Daarnaast kan hulp bijdragen aan het aangaan van vriendschappen, maar niet als allebei de vrienden hulp aan elkaar vragen. Zulke tweezijdige hulp zonder enige vorm van vriendschap komt echter dusdanig weinig voor dat het onwaarschijnlijk en wellicht niet normatief is om elkaar wederzijds te steunen als je elkaar nog niet goed kent of nog geen betekenisvolle vriendschap hebt. Wellicht schrikt het jongeren af als er in zo een situatie intensief over problemen wordt gesproken. Misschien leidt hulp met name tot vriendschap als het langzaam meegroeit met vriendschap. HULP EN DE ONTWIKKELING VAN SCHOOLPRESTATIESIn dit proefschrift heb ik de gevolgen van inbedding in het hulpnetwerk en kenmerken van het hulpnetwerk voor schoolcijfers onderzocht (hoofdstuk 4). De resultaten suggereerden dat het niet van belang is hoeveel hulp leerlingen ontvangen, maar met name of leerlingen de meest geschikte hulpgevers in het netwerk kunnen bereiken. Daarnaast blijkt dat een ongelijke verdeling van hulp over leerlingen tot verlaagde schoolprestaties in de klas kan leiden. Het maakt echter niet uit hoeveel hulprelaties er zijn in de klas en of deze relaties al dan niet clusteren in groepjes. Figuur 2 geeft een netwerk weer waarin hulp ongelijk verdeeld is. Meestal zijn er in zulke klassen enkele leerlingen die aangeven van veel medeleerlingen hulp te ontvangen (bijvoorbeeld leerling 9), terwijl de overgrote meerderheid slechts een aantal hulpbronnen noemt (bijvoorbeeld leerling 17). Deze bevinding komt ook naar voren in voorgaand onderzoek, waarin is beargumenteerd dat een hiërarchisch netwerk competitiedrang versterkt, wat de sfeer in de klas en schoolprestaties kan verslechteren.HULP EN DE ONTWIKKELING VAN DEPRESSIEVE SYMPTOMENAls laatste is in dit proefschrift gekeken naar de gevolgen van het ontvangen van hulp voor depressieve symptomen (hoofdstuk 5). Uit de resultaten kwam naar voren dat hulp van depressieve klasgenoten depressieve symptomen in ontvangers van hulp vermindert. Dit kan komen doordat depressieve jongeren zich beter kunnen inleven in de problemen van anderen en betere hulp geven. Er kan ook sprake zijn van een contrasteffect: jongeren kunnen zich beter gaan voelen door interacties met klasgenoten die zich slecht voelen. Daarnaast blijkt dat hulp geven leidt tot een vermindering van depressieve symptomen. Wellicht leren hulpgevers van hun eigen adviezen aan anderen, of voelen ze zich gesterkt wanneer ze ontdekken dat klasgenoten ook problemen ervaren en zich slecht kunnen voelen. Deze studie heeft laten zien dat jongeren een positieve invloed kunnen uitoefenen op het welzijn van klasgenoten via hulprelaties.IMPLICATIESHulp lijkt positieve gevolgen te kunnen hebben voor sociale inbedding, schoolcijfers en 164depressieve symptomen. Dit duidt erop dat hulpuitwisseling tussen jongeren gestimuleerd zou moeten worden. Docenten in het voorgezet onderwijs spelen hierin een belangrijke rol en kunnen baat hebben bij de sociale-netwerk benadering die in dit proefschrift is gebruikt. Uit vorig onderzoek is gebleken dat docenten niet altijd een helder beeld hebben van de sociale relaties in de klas. Daarnaast varieert de manier waarop hulp wordt uitgewisseld over klassen heen. Een visuele weergave van sociale (hulp)netwerken geven expliciet de sociale structuur van één specifieke klas weer en kunnen docenten handvatten bieden om sociale interacties te sturen. Leerkrachten zouden bewust leerlingen kunnen koppelen die elkaar kunnen helpen (bijvoorbeeld iemand met slechte cijfers en iemand met goede cijfers), of leerlingen die buiten het netwerk vallen kunnen plaatsen bij een medeleerling die juist goed is ingebed in het hulpnetwerk. Zo zou, in Figuur 2, leerling 9 gevraagd kunnen worden om leerling 17 te helpen, wat leerling 17 toegang geeft tot een hecht groepje hulpgevers (leerlingen 1 tot en met 4). In het huidige netwerk zou 17 dit groepje pas via drie andere klasgenoten kunnen bereiken. Om hulp in het algemeen te stimuleren zouden leerkrachten het goede voorbeeld kunnen geven door hun leerlingen openlijk te steunen en positieve relaties met hen te onderhouden. Een sociaal netwerk kan hierbij worden ingezet door te laten zien welke leerlingen de leerkracht kan inschakelen om een norm te helpen stellen, bijvoorbeeld leerlingen die anderen al veel helpen of veel om hulp vragen.  Eerder onderzoek naar interventie van docenten in sociale netwerken van leerlingen laat echter zien dat interventie, bijvoorbeeld het bij elkaar zetten van bepaalde leerlingen om sociale relaties te stimuleren, niet altijd bevorderlijk is voor de sfeer in de klas (Gest & Rodkin, 2011). Daarom moeten netwerkinterventies altijd plaatsvinden in overleg met de leerlingen. Hiertoe zou netwerkinformatie niet alleen met de leerkracht gedeeld moeten worden, maar ook met leerlingen. Er kan bijvoorbeeld samen gekeken worden naar de staat van het netwerk: wat vinden leerlingen van de hoeveelheid hulpinteracties in de klas? Welke klasgenoten zijn (minder) sterk ingebed in het netwerk? Hoe kan het netwerk veranderd worden om iedereen van hulp te laten profiteren? Deze aanpak zou tot een betere verdeling en inzet van hulp kunnen leiden, maar het openlijk bespreken van hulpvragen zou tevens kunnen bijdragen aan een sfeer waarin problemen openlijk toegegeven en besproken kunnen worden.  Toch zou vervolgonderzoek meer expliciet moeten uitwijzen wat een bepaalde netwerkstructuur in de klassencontext betekent en impliceert en hoe een netwerk kan bijdragen aan de sfeer in de klas en het welzijn van jongeren. Sociale netwerken kunnen namelijk inzicht bieden in de sociale structuur van de klas en bieden waardevolle inzichten voor interventie, maar er is verder onderzoek nodig om er achter te komen hoe in deze netwerken zou moeten worden geïntervenieerd.165CONCLUSIEIn dit proefschrift ben ik niet alleen ingegaan op eigenschappen van jongeren die hulp geven, maar ook op eigenschappen van jongeren die hulp ontvangen, de relatie tussen jongeren die hulp uitwisselen, de sociale context waarin hulp plaatsvindt en de gevolgen van hulp. Door de sociale aspecten van hulp in aanmerking te nemen geeft dit proefschrift meer inzicht in hulpuitwisseling tussen jongeren. Zo laat ik zien dat jongeren niet met iedere klasgenoot hulprelaties aangaan, maar dat zij hierin selectief zijn: hulp wordt bijvoorbeeld met name uitgewisseld in (groepjes van) gelijkgestemden en tussen vrienden. Ook heb ik laten zien dat hulp consequenties heeft voor de sociale inbedding in de klas en vriendschap, schoolprestaties en depressieve symptomen. Toekomstig onderzoek zal dus in ogenschouw moeten nemen dat hulp niet alleen om de gever van hulp draait, maar ook om degene die hulp ontvangt en hun interactie. Zo wordt niet alleen duidelijker wie op welke wijze is ingebed in het hulpnetwerk, maar ook wat de onderliggende mechanismen zijn die kunnen verklaren wie specifiek wie helpt en welke gevolgen hulp heeft. Door het beantwoorden van de vragen in dit proefschrift hoop ik aanknopingspunten te bieden voor verder onderzoek naar hulprelaties tussen jongeren en naar de klassencontext als een plek waar jongeren positieve interacties met elkaar aangaan.

English

ARTS repository - University of Groningen

   University of GroningenAntecedents and consequences of helping among adolescentsvan Rijsewijk, LouiseIMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite fromit. Please check the document version below.Document VersionPublisher's PDF, also known as Version of recordPublication date:2018Link to publication in University of Groningen/UMCG research databaseCitation for published version (APA):van Rijsewijk, L. (2018). Antecedents and consequences of helping among adolescents. RijksuniversiteitGroningen.CopyrightOther than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of theauthor(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).The publication may also be distributed here under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license.More information can be found on the University of Groningen website: https://www.rug.nl/library/open-access/self-archiving-pure/taverne-amendment.Take-down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons thenumber of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.Download date: 21-06-2022Nederlandse samenvattingSummary in Dutch159De overgang van de basisschool naar de middelbare school kent vele uitdagingen. Jongeren krijgen te maken met sociale, biologische en cognitieve veranderingen, zoals de puberteit, spanningen in de relatie met hun ouders, huiswerk en een nieuwe school en klasgenoten. Jongeren hoeven er niet alleen voor te staan, maar kunnen steun van hun sociale omgeving zoeken en ervaren. Klasgenoten spelen hierbij een grote rol, omdat jongeren zich los proberen te maken van hun ouders en veel tijd doorbrengen met leeftijdsgenoten op school. Het doel van mijn proefschrift is om de rol van klasgenoten in het hulpnetwerk van jongeren te onderzoeken. Specifiek ben ik benieuwd naar voorspellers en gevolgen van hulprelaties. Dit proefschrift draagt op twee manieren bij aan eerder onderzoek. Ten eerste benadrukt onderzoek tot dusver de rol van leeftijdsgenoten in de ontwikkeling van risicogedrag onder jongeren, zoals alcoholgebruik en criminaliteit, maar is er weinig bekend over positief gedrag onder jongeren. Ten tweede ligt de nadruk in onderzoek naar hulp op kenmerken van jongeren die hulp geven, maar het is nog onduidelijk welke jongeren hulp ontvangen, wie elkaar helpen en wat de gevolgen van hulp zijn. Ik draag met mijn proefschrift bij aan voorgaand onderzoek door de ontwikkeling van positief gedrag onder jongeren te onderzoeken en door de relationele aspecten van hulp te onderzoeken in plaats van hulpgedrag als individueel kenmerk. Ik heb hierbij gebruik gemaakt van een sociale-netwerk benadering. Deze benadering stelt de sociale relaties van individuen centraal in plaats van hun individuele kenmerken. Sociale relaties kunnen worden bestudeerd met een zogeheten peer nominatie methode. Om hulprelaties in kaart te brengen is deelnemers aan mijn onderzoek gevraagd om klasgenoten te noemen voor wie de volgende omschrijving geldt: 'Wie helpt jou met problemen (bijvoorbeeld met huiswerk, met het plakken van een band, of als je het even niet meer ziet zitten)?'. In totaal zijn er voor elke studie tussen de 1000 en 1600 leerlingen in 40 tot 81 klassen bevraagd. Figuur 1 is een visuele weergave van één hulpnetwerk gebaseerd op de antwoorden van alle leerlingen in een klas. Leerlingen zijn weergegeven als stippen en de pijlen tussen stippen geven weer wie leerlingen als hulpbron noemen. Met behulp van deze vraag en kenmerken van leerlingen zoals sekse, schoolprestaties, emotioneel welzijn en sociale status heb ik de voorspellers en gevolgen van hulprelaties onderzocht. Specifiek zijn de volgende onderzoeksvragen beantwoord: Wie geeft hulp, wie ontvangt hulp en wie helpt wie?Hoe hangt het geven en ontvangen van hulp samen met vriendschap?Zijn er verschillen tussen klassen in de structuur van hulpnetwerken, hoe zijn leerlingen ingebed in het hulpnetwerk en hangt dit samen met schoolcijfers?Wat is het effect van het ontvangen van hulp op de ontwikkeling van depressieve symptomen?160VOORSPELLERS VAN HULPRELATIESWIE GEEFT HULP, WIE ONTVANGT HULP, EN WIE HELPT WIE?Allereerst blijkt uit mijn onderzoek dat veel jongeren problemen ervaren, variërend van dagelijkse beslommeringen tot ernstige problemen (hoofdstuk 1). Ook blijkt dat veel jongeren hiervoor hulp ontvangen of bieden. Gevers en ontvangers van hulp zijn goed ingebed in het sociale netwerk van de klas (hoofdstuk 2). Ze zijn bijvoorbeeld populairder, worden minder vaak onaardig gevonden en hebben meer vriendschappen. Niet alleen jongeren die hulp geven, maar ook jongeren die hulp ontvangen worden dus sociaal geaccepteerd. Uit eerder onderzoek bleek dat jongeren met een hulpvraag bang waren voor afwijzing door klasgenoten of om dom te worden gevonden, maar deze angst lijkt ongegrond.  Opvallend waren de resultaten over welke jongeren elkaar helpen: jongeren zijn namelijk selectief als het gaat om hulpuitwisseling en noemen twee tot drie hulpbronnen (hoofdstuk 2). Dat aantal is lager dan het aantal vrienden dat jongeren gemiddeld hebben. Net als met vriendschappen beperken jongeren hun hulpinteracties Figuur 1. Hulpnetwerk in een klas op basis van de vraag "Wie helpt jou met problemen?". Leerlingen worden weergegeven  als stippen en de pijlen tussen stippen geven weer wie leerlingen als hulpbron noemen. Lichtgekleurde stippen zijn meisjes, donkergekleurde stippen zijn jongens.161vooral tot klasgenoten op wie ze lijken, bijvoorbeeld als het gaat om sekse, depressieve symptomen, schoolprestaties en sociale status. Meisjes vragen bijvoorbeeld vaker hulp van andere meisjes. Ook vragen jongeren hulp van klasgenoten die dezelfde mate van depressieve symptomen ervaren. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat communicatie met gelijkgestemden makkelijker gaat en begrip voor gelijke anderen makkelijker is op te brengen (McPherson, Smith-Lovin, & Cook, 2001). Dit kan echter ook kwalijke gevolgen hebben: als jongeren met dezelfde problemen of klachten elkaar helpen, zouden ze elkaar in een neerwaartse spiraal kunnen trekken. De selectiviteit in hulprelaties vond ik ook terug in mijn onderzoek over de invloed van vriendschap op de ontwikkeling van hulprelaties (hoofdstuk 3). Hulp wordt vaker in vriendschappen uitgewisseld, maar verrassend genoeg helpen niet alle vrienden elkaar. Wellicht dienen sommige vrienden vooral als gezelschap in plaats van als vangnet voor het bespreken van problemen. Daarnaast worden sommige klasgenoten als hulpbron genoemd, maar niet als vriend. Hoewel dit proefschrift hier niet verder op is ingegaan, is het interessant te onderzoeken waarom in sommige vriendschappen geen hulp wordt uitgewisseld en waarom sommige andere klasgenoten wel als hulpbron worden genoemd. EIGENSCHAPPEN VAN HULPNETWERKENSociale relaties hebben ook zogeheten structurele kenmerken - kenmerken die losstaan van kenmerken van individuen. Op klassenniveau heb ik specifiek gekeken naar variaties in de hoeveelheid hulp die in klassen wordt uitgewisseld, de mate waarin hulp plaatsvindt in groepen en de mate waarin er ongelijkheid is in het aantal hulpbronnen dat leerlingen noemen (hoofdstuk 4). Daarnaast heb ik bekeken hoe deze structurele kenmerken samenhangen met schoolcijfers. Mijn verwachting was dat schoolcijfers het hoogst zouden zijn in klassen waarin veel hulp plaatsvindt, waar hulp niet geclusterd is in groepen en waar iedereen in gelijke mate wordt geholpen, aangezien deze eigenschappen ogenschijnlijk het meest bevorderlijk zijn voor de sfeer in de klas en het onderlinge vertrouwen tussen klasgenoten. Opvallend genoeg komt die ideale combinatie van structurele eigenschappen niet voor. Allereerst variëren klassen op de dimensies die ik onderzocht: geen enkele klas vertoont dezelfde (combinatie van) eigenschappen. Deze bevinding illustreert dat elke klas haar eigen sociale dynamiek heeft die wellicht lastig te voorspellen is. Theoretisch betekent dit dat er meer verfijnde theorieën ontwikkeld moeten worden die zoveel variatie tussen klassen kunnen verklaren. Een voorbeeld is de network ecology theory (McFarland et al., 2014), waarin niet alleen gekeken wordt naar individuele voorkeuren om relaties aan te gaan (bijvoorbeeld op basis van reciprociteitsprincipes of gelijkheid in kenmerken) maar ook naar de manier waarop eigenschappen van de sociale context die individuele voorkeuren beïnvloeden. GEVOLGEN VAN HULPRELATIESHULP EN DE ONTWIKKELING VAN VRIENDSCHAPUit mijn proefschrift blijkt dat vriendschappen bijdragen aan de ontwikkeling van 162Figuur 2. Hulpnetwerk waarin hulprelaties ongelijk verdeeld zijn tussen leerlingen. Grotere stippen zijn leerlingen die meer hulpbronnen noemen.4 1 2 3 10 11 12 13 17 14 15 16 8 7 6 5 9 163hulprelaties, maar ook dat deze relatie andersom opgaat: hulp kan namelijk bijdragen aan het aangaan en versterken van vriendschappen (hoofdstuk 3). Daarnaast kan hulp bijdragen aan het aangaan van vriendschappen, maar niet als allebei de vrienden hulp aan elkaar vragen. Zulke tweezijdige hulp zonder enige vorm van vriendschap komt echter dusdanig weinig voor dat het onwaarschijnlijk en wellicht niet normatief is om elkaar wederzijds te steunen als je elkaar nog niet goed kent of nog geen betekenisvolle vriendschap hebt. Wellicht schrikt het jongeren af als er in zo een situatie intensief over problemen wordt gesproken. Misschien leidt hulp met name tot vriendschap als het langzaam meegroeit met vriendschap. HULP EN DE ONTWIKKELING VAN SCHOOLPRESTATIESIn dit proefschrift heb ik de gevolgen van inbedding in het hulpnetwerk en kenmerken van het hulpnetwerk voor schoolcijfers onderzocht (hoofdstuk 4). De resultaten suggereerden dat het niet van belang is hoeveel hulp leerlingen ontvangen, maar met name of leerlingen de meest geschikte hulpgevers in het netwerk kunnen bereiken. Daarnaast blijkt dat een ongelijke verdeling van hulp over leerlingen tot verlaagde schoolprestaties in de klas kan leiden. Het maakt echter niet uit hoeveel hulprelaties er zijn in de klas en of deze relaties al dan niet clusteren in groepjes. Figuur 2 geeft een netwerk weer waarin hulp ongelijk verdeeld is. Meestal zijn er in zulke klassen enkele leerlingen die aangeven van veel medeleerlingen hulp te ontvangen (bijvoorbeeld leerling 9), terwijl de overgrote meerderheid slechts een aantal hulpbronnen noemt (bijvoorbeeld leerling 17). Deze bevinding komt ook naar voren in voorgaand onderzoek, waarin is beargumenteerd dat een hiërarchisch netwerk competitiedrang versterkt, wat de sfeer in de klas en schoolprestaties kan verslechteren.HULP EN DE ONTWIKKELING VAN DEPRESSIEVE SYMPTOMENAls laatste is in dit proefschrift gekeken naar de gevolgen van het ontvangen van hulp voor depressieve symptomen (hoofdstuk 5). Uit de resultaten kwam naar voren dat hulp van depressieve klasgenoten depressieve symptomen in ontvangers van hulp vermindert. Dit kan komen doordat depressieve jongeren zich beter kunnen inleven in de problemen van anderen en betere hulp geven. Er kan ook sprake zijn van een contrasteffect: jongeren kunnen zich beter gaan voelen door interacties met klasgenoten die zich slecht voelen. Daarnaast blijkt dat hulp geven leidt tot een vermindering van depressieve symptomen. Wellicht leren hulpgevers van hun eigen adviezen aan anderen, of voelen ze zich gesterkt wanneer ze ontdekken dat klasgenoten ook problemen ervaren en zich slecht kunnen voelen. Deze studie heeft laten zien dat jongeren een positieve invloed kunnen uitoefenen op het welzijn van klasgenoten via hulprelaties.IMPLICATIESHulp lijkt positieve gevolgen te kunnen hebben voor sociale inbedding, schoolcijfers en 164depressieve symptomen. Dit duidt erop dat hulpuitwisseling tussen jongeren gestimuleerd zou moeten worden. Docenten in het voorgezet onderwijs spelen hierin een belangrijke rol en kunnen baat hebben bij de sociale-netwerk benadering die in dit proefschrift is gebruikt. Uit vorig onderzoek is gebleken dat docenten niet altijd een helder beeld hebben van de sociale relaties in de klas. Daarnaast varieert de manier waarop hulp wordt uitgewisseld over klassen heen. Een visuele weergave van sociale (hulp)netwerken geven expliciet de sociale structuur van één specifieke klas weer en kunnen docenten handvatten bieden om sociale interacties te sturen. Leerkrachten zouden bewust leerlingen kunnen koppelen die elkaar kunnen helpen (bijvoorbeeld iemand met slechte cijfers en iemand met goede cijfers), of leerlingen die buiten het netwerk vallen kunnen plaatsen bij een medeleerling die juist goed is ingebed in het hulpnetwerk. Zo zou, in Figuur 2, leerling 9 gevraagd kunnen worden om leerling 17 te helpen, wat leerling 17 toegang geeft tot een hecht groepje hulpgevers (leerlingen 1 tot en met 4). In het huidige netwerk zou 17 dit groepje pas via drie andere klasgenoten kunnen bereiken. Om hulp in het algemeen te stimuleren zouden leerkrachten het goede voorbeeld kunnen geven door hun leerlingen openlijk te steunen en positieve relaties met hen te onderhouden. Een sociaal netwerk kan hierbij worden ingezet door te laten zien welke leerlingen de leerkracht kan inschakelen om een norm te helpen stellen, bijvoorbeeld leerlingen die anderen al veel helpen of veel om hulp vragen.  Eerder onderzoek naar interventie van docenten in sociale netwerken van leerlingen laat echter zien dat interventie, bijvoorbeeld het bij elkaar zetten van bepaalde leerlingen om sociale relaties te stimuleren, niet altijd bevorderlijk is voor de sfeer in de klas (Gest & Rodkin, 2011). Daarom moeten netwerkinterventies altijd plaatsvinden in overleg met de leerlingen. Hiertoe zou netwerkinformatie niet alleen met de leerkracht gedeeld moeten worden, maar ook met leerlingen. Er kan bijvoorbeeld samen gekeken worden naar de staat van het netwerk: wat vinden leerlingen van de hoeveelheid hulpinteracties in de klas? Welke klasgenoten zijn (minder) sterk ingebed in het netwerk? Hoe kan het netwerk veranderd worden om iedereen van hulp te laten profiteren? Deze aanpak zou tot een betere verdeling en inzet van hulp kunnen leiden, maar het openlijk bespreken van hulpvragen zou tevens kunnen bijdragen aan een sfeer waarin problemen openlijk toegegeven en besproken kunnen worden.  Toch zou vervolgonderzoek meer expliciet moeten uitwijzen wat een bepaalde netwerkstructuur in de klassencontext betekent en impliceert en hoe een netwerk kan bijdragen aan de sfeer in de klas en het welzijn van jongeren. Sociale netwerken kunnen namelijk inzicht bieden in de sociale structuur van de klas en bieden waardevolle inzichten voor interventie, maar er is verder onderzoek nodig om er achter te komen hoe in deze netwerken zou moeten worden geïntervenieerd.165CONCLUSIEIn dit proefschrift ben ik niet alleen ingegaan op eigenschappen van jongeren die hulp geven, maar ook op eigenschappen van jongeren die hulp ontvangen, de relatie tussen jongeren die hulp uitwisselen, de sociale context waarin hulp plaatsvindt en de gevolgen van hulp. Door de sociale aspecten van hulp in aanmerking te nemen geeft dit proefschrift meer inzicht in hulpuitwisseling tussen jongeren. Zo laat ik zien dat jongeren niet met iedere klasgenoot hulprelaties aangaan, maar dat zij hierin selectief zijn: hulp wordt bijvoorbeeld met name uitgewisseld in (groepjes van) gelijkgestemden en tussen vrienden. Ook heb ik laten zien dat hulp consequenties heeft voor de sociale inbedding in de klas en vriendschap, schoolprestaties en depressieve symptomen. Toekomstig onderzoek zal dus in ogenschouw moeten nemen dat hulp niet alleen om de gever van hulp draait, maar ook om degene die hulp ontvangt en hun interactie. Zo wordt niet alleen duidelijker wie op welke wijze is ingebed in het hulpnetwerk, maar ook wat de onderliggende mechanismen zijn die kunnen verklaren wie specifiek wie helpt en welke gevolgen hulp heeft. Door het beantwoorden van de vragen in dit proefschrift hoop ik aanknopingspunten te bieden voor verder onderzoek naar hulprelaties tussen jongeren en naar de klassencontext als een plek waar jongeren positieve interacties met elkaar aangaan.

Dutch

University of Groningen Research Database

  
 University of Groningen
Antecedents and consequences of helping among adolescents
van Rijsewijk, Louise
IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite from
it. Please check the document version below.
Document Version
Publisher's PDF, also known as Version of record
Publication date:
2018
Link to publication in University of Groningen/UMCG research database
Citation for published version (APA):
van Rijsewijk, L. (2018). Antecedents and consequences of helping among adolescents. [Groningen]:
Rijksuniversiteit Groningen.
Copyright
Other than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the
author(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).
Take-down policy
If you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediately
and investigate your claim.
Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons the
number of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.
Download date: 21-05-2019
Dankwoord
Acknowledgements

197
“Mefrooouuuw, ik bin klééééér!”
Aldus een Fries eersteklassertje dat deelnam aan het SNARE-project na het invullen van 
de zoveelste vragenlijst. Ik ben blij dat ik die woorden eindelijk zelf in de mond kan nemen 
en ben onwijs trots dat dit proefschrift in alle glorie voor me mag liggen. De inkopper moet 
gemaakt worden: dit proefschrift had niet kunnen bestaan zonder de hulp van anderen 
(bijvoorbeeld met huiswerk, met het plakken van een band, of als ik het even niet meer 
zag zitten), dus bij deze presenteer ik u mijn eigen peer nomination lijstje:
Allereest wil ik René Veenstra, eerste promotor, en Jan Kornelis Dijkstra, co-promotor, 
bedanken. Voor een Research Mastervak schreef ik met jullie en Christian Steglich 'voor 
spek en bonen' een onderzoeksvoorstel, wat onder jullie begeleiding steeds serieuzere 
vormen aannam. Het werd beloond met een Research Talent Grant van het NWO - de 
kurk van de fles champagne die destijds in Hengelo is losgetrokken heb ik nog steeds 
:-) . Er volgde nog wel een vreselijk ongemakkelijk sollicitatiegesprek met een 9-koppige 
ICS-commissie waarin ik enorm aan het struikelen was over het Nederlands en Engels en 
ik onder andere iets gezegd heb over 'het geslacht ergens instoppen'. Daarna kon mijn 
onderzoekscarrière natuurlijk alleen maar bergopwaarts gaan. 
Ik heb tijdens het schrijven van mijn proefschrift veel aan jullie inhoudelijke expertise 
gehad, maar ook aan jullie stoïcijnse vertrouwen in mij. Ik heb vaak genoeg vertwijfeld met 
jullie om tafel gezeten: "Is dit wel de goede richting? Is het paper wel relevant genoeg? En 
de analyses lopen niet!”. Toch ging ik vaak met een positief gevoel de deur weer uit, na een 
overtuigend “Dit is gewoon een goed paper” (René) en “Nee joh hartstikke goed paper 
gauw indienen!” (Jan Kornelis). Jan Kornelis, ik ben je dankbaar voor je positieve energie 
tijdens onze bi-weekly meetings, die soms wat meer weghadden van bi-weekly klaagings. 
René, JK, jullie hebben allebei toch gelijk gekregen: het is allemaal goed gekomen.
Ik wil ook co-promotor Christian Steglich en Tom Snijders bedanken. Mijn proefschrift 
leunt zwaar op de door jullie ontwikkelde RSiena software. Zonder jullie uitleg, hulp met 
scripts en foutmeldingen en tomeloze geduld was het mij niet gelukt dit proefschrift te 
schrijven. Hoewel het soms vreselijk frustrerend en vertragend was om op het randje van 
het mogelijke en bekende te werken, wisten jullie altijd meerdere wegen die naar Rome 
(of nouja, Siena, ha!) leidden. Ik besef me dat onze hulprelatie niet geheel reciprook was 
(zeg maar zij(1-zji))maar hoop dat mijn dankbaarheid wat van deze onbalans kan 
rechttrekken. 
Op deze plek wil ik ook graag de leescommissie bedanken: prof. dr. Siegwart Lindenberg, 
prof. dr. Beate Volker en prof. dr. Alison Ryan, bedankt dat jullie de tijd en moeite hebben 
genomen om mijn proefschrift grondig te lezen en beoordelen. Thank you for taking the 
time and effort to carefully read and assess my dissertation. 
198
En natuurlijk: bedankt scholen, leerlingen en het SNARE-team. SNARE is een mooie en 
rijke dataset geworden dankzij jullie jarenlange knalharde werk. 
Beau, je weet wat je voor mij hebt betekend als vriendin en in jouw rol als PhD-mentor. 
Ik heb veel gehad aan je wijze en doordachte adviezen, de fijne gesprekken en de 
honderdduizend woordgrappen (Alaafide. Kloon. Albertbeau. Waarom hebben we geen 
grapministratie bijgehouden van al die loldenburg) en voice! mes! sa! ges! Hiermee wist je 
mij en mijn project weer een zetje in de goede richting te helpen. Ook Jet ter Heegde wil 
ik hier noemen. Bedankt voor je nuchtere kijk, bemoedigende woorden en goede raad.
Stiekem vier ik alweer mijn 10-jarige jubileum bij sociologie. In 2008 begon ik hier aan 
de bachelor. Destijds verkoos ik sociologie Groningen boven andere steden, omdat de 
sfeer me hier zo prettig leek. Ik had gelijk en heb hier ontzettend fijn gestudeerd en 
gewerkt. Lieve collega’s en ex-collega's: bedankt voor die fijne sfeer, jullie betrokkenheid, 
de gezellige lunches, borrels (met snaaacks!) en uitjes, maar bovenal voor de ontzettend 
uitdagende en inspirerende omgeving die jullie samen vormen. WALM’ers: Ik heb onwijs 
veel geleerd van jullie serieuze, kritische en constructieve feedback op mijn eigen papers 
en andermans werk. Ik heb genoten van onze no-news-rounds, de vele mijlpalen met 
bijbehorende traktaties, conferenties en onze werkweken in het altijd bruisende Echten. 
Rūta, thank you for being my office mate for all these years. Although we developed some 
talent for relay racing when it comes to our work schedules, your positive spirit was always 
present. I enjoyed your company, and I am thankful for having had such an intelligent and 
considerate office mate. Many times a sweet message and/or chocolate bar was waiting 
for me at my desk just when I needed it. Rūta, I hope you will find back your (research) 
mojo. You can do it. 
De laatste maanden heb ik gespendeerd in het kantoor van de befaamde “Legion 
XXIX”. Het was fijn om in de laatste periode lekker weg te kunnen kletsen tegen wel vijf 
kantoorgenootjes en in een prikkelrijke omgeving te zitten met enorm veel rommeltjes en 
planten / hashtekjes. Vera, Fleur, Tessa, Robert en Marianne: bedankt voor die positieve 
energie, die maakte de laatste loodjes een stukje minder zwaar.
Verder wil ik alle vrienden bedanken die voor de nodige vrolijkheid hebben gezorgd en 
me bij tijd en wijle bewust dan wel onbewust enorm hebben gesteund op de momenten 
waarop ik het nodig had. Door fijne (digitale) gesprekken en belletjes, knuffels, kaartjes, 
enorm flauwe humor, bankhangen, langzame ontbijtjes, koffie-nerderij, wijnproeverij, 
(vr)eterij, geplande feestjes, ongeplande feestjes (“Ik ga niet op stap. Hee kijk, de 
Donovans!”), saunabezoekjes, fijne concerten en festivals, lekkages, slavinken en 
eierballen, wazige filmhuisfilms, motorritjes en al het andere wat extreem ontspannend 
heeft gewerkt. 
199
Shout-out naar alle (ex-)Hengeloërs en (ex-)Groningers, you know who you are. Jullie zijn 
lief en onmisbaar.
Anne, ik leerde je kennen als PR-tijger ( :D ) van de PhD Day 2017 en kwam er al gauw achter 
dat ik je wel tof vond. Volgens mij was de gezamenlijke liefde voor ondergewaardeerde 
en multi-inzetbare emoji's (bacon op je verjaardag) en obscure .gifjes (garnaal met kroon) 
dé katalysator voor onze vriendschap. Ik ben blij dat ik je heb leren kennen, je bent een 
topwijf. Fijn dat je me als paranimf wil steunen! 
Marleen Wienk (cargocollective.com/marleenwienk) heeft de prachtige illustratie op de 
kaft gemaakt. Marleen, ik vind het bijzonder dat we na zoveel jaar nog steeds met elkaar 
in contact zijn en dat jij en je talent dit voor me wilden doen.
Last but not least wil ik mijn familie bedanken. Mama, papa, al was het soms onduidelijk 
waar ik nu precies mee bezig was (niet met afstuderen in elk geval :D ), jullie waren 
altijd vet trots als ik voor presentaties naar het buitenland afreisde of dat ene artikel had 
gepubliceerd (“Waar koop je dat tijdschrift?”). Jullie hebben er altijd voor gezorgd dat ik 
heb kunnen doen wat ik wilde doen en hebben me hierin volledig gesteund, wat maakt 
dat ik sta waar ik nu sta en ben wie ik ben. Bedankt voor jullie onvoorwaardelijke liefde 
en steun, die is geheel wederzijds. In de wijze woorden van een zeker persoon: “Nou, dan 
heb je dit ook weer gehad”. Op naar de volgende stap!
Anne, mijn lieve grote kleine zusje, mijn stoere metal-kickboks-motor-maatje, mijn 
paranimf, je voelt me heel goed aan en weet op de juiste momenten te appen, te bellen, 
of schattige dierenfilmpjes te sturen. Ik ben blij met ons, je bent me enorm dierbaar. 



   University of GroningenAntecedents and consequences of helping among adolescentsvan Rijsewijk, LouiseIMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite fromit. Please check the document version below.Document VersionPublisher's PDF, also known as Version of recordPublication date:2018Link to publication in University of Groningen/UMCG research databaseCitation for published version (APA):van Rijsewijk, L. (2018). Antecedents and consequences of helping among adolescents. [Thesis fullyinternal (DIV), University of Groningen]. Rijksuniversiteit Groningen.CopyrightOther than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of theauthor(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).The publication may also be distributed here under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license.More information can be found on the University of Groningen website: https://www.rug.nl/library/open-access/self-archiving-pure/taverne-amendment.Take-down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons thenumber of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.Download date: 10-09-2023Nederlandse samenvattingSummary in Dutch159De overgang van de basisschool naar de middelbare school kent vele uitdagingen. Jongeren krijgen te maken met sociale, biologische en cognitieve veranderingen, zoals de puberteit, spanningen in de relatie met hun ouders, huiswerk en een nieuwe school en klasgenoten. Jongeren hoeven er niet alleen voor te staan, maar kunnen steun van hun sociale omgeving zoeken en ervaren. Klasgenoten spelen hierbij een grote rol, omdat jongeren zich los proberen te maken van hun ouders en veel tijd doorbrengen met leeftijdsgenoten op school. Het doel van mijn proefschrift is om de rol van klasgenoten in het hulpnetwerk van jongeren te onderzoeken. Specifiek ben ik benieuwd naar voorspellers en gevolgen van hulprelaties. Dit proefschrift draagt op twee manieren bij aan eerder onderzoek. Ten eerste benadrukt onderzoek tot dusver de rol van leeftijdsgenoten in de ontwikkeling van risicogedrag onder jongeren, zoals alcoholgebruik en criminaliteit, maar is er weinig bekend over positief gedrag onder jongeren. Ten tweede ligt de nadruk in onderzoek naar hulp op kenmerken van jongeren die hulp geven, maar het is nog onduidelijk welke jongeren hulp ontvangen, wie elkaar helpen en wat de gevolgen van hulp zijn. Ik draag met mijn proefschrift bij aan voorgaand onderzoek door de ontwikkeling van positief gedrag onder jongeren te onderzoeken en door de relationele aspecten van hulp te onderzoeken in plaats van hulpgedrag als individueel kenmerk. Ik heb hierbij gebruik gemaakt van een sociale-netwerk benadering. Deze benadering stelt de sociale relaties van individuen centraal in plaats van hun individuele kenmerken. Sociale relaties kunnen worden bestudeerd met een zogeheten peer nominatie methode. Om hulprelaties in kaart te brengen is deelnemers aan mijn onderzoek gevraagd om klasgenoten te noemen voor wie de volgende omschrijving geldt: 'Wie helpt jou met problemen (bijvoorbeeld met huiswerk, met het plakken van een band, of als je het even niet meer ziet zitten)?'. In totaal zijn er voor elke studie tussen de 1000 en 1600 leerlingen in 40 tot 81 klassen bevraagd. Figuur 1 is een visuele weergave van één hulpnetwerk gebaseerd op de antwoorden van alle leerlingen in een klas. Leerlingen zijn weergegeven als stippen en de pijlen tussen stippen geven weer wie leerlingen als hulpbron noemen. Met behulp van deze vraag en kenmerken van leerlingen zoals sekse, schoolprestaties, emotioneel welzijn en sociale status heb ik de voorspellers en gevolgen van hulprelaties onderzocht. Specifiek zijn de volgende onderzoeksvragen beantwoord: Wie geeft hulp, wie ontvangt hulp en wie helpt wie?Hoe hangt het geven en ontvangen van hulp samen met vriendschap?Zijn er verschillen tussen klassen in de structuur van hulpnetwerken, hoe zijn leerlingen ingebed in het hulpnetwerk en hangt dit samen met schoolcijfers?Wat is het effect van het ontvangen van hulp op de ontwikkeling van depressieve symptomen?160VOORSPELLERS VAN HULPRELATIESWIE GEEFT HULP, WIE ONTVANGT HULP, EN WIE HELPT WIE?Allereerst blijkt uit mijn onderzoek dat veel jongeren problemen ervaren, variërend van dagelijkse beslommeringen tot ernstige problemen (hoofdstuk 1). Ook blijkt dat veel jongeren hiervoor hulp ontvangen of bieden. Gevers en ontvangers van hulp zijn goed ingebed in het sociale netwerk van de klas (hoofdstuk 2). Ze zijn bijvoorbeeld populairder, worden minder vaak onaardig gevonden en hebben meer vriendschappen. Niet alleen jongeren die hulp geven, maar ook jongeren die hulp ontvangen worden dus sociaal geaccepteerd. Uit eerder onderzoek bleek dat jongeren met een hulpvraag bang waren voor afwijzing door klasgenoten of om dom te worden gevonden, maar deze angst lijkt ongegrond.  Opvallend waren de resultaten over welke jongeren elkaar helpen: jongeren zijn namelijk selectief als het gaat om hulpuitwisseling en noemen twee tot drie hulpbronnen (hoofdstuk 2). Dat aantal is lager dan het aantal vrienden dat jongeren gemiddeld hebben. Net als met vriendschappen beperken jongeren hun hulpinteracties Figuur 1. Hulpnetwerk in een klas op basis van de vraag "Wie helpt jou met problemen?". Leerlingen worden weergegeven  als stippen en de pijlen tussen stippen geven weer wie leerlingen als hulpbron noemen. Lichtgekleurde stippen zijn meisjes, donkergekleurde stippen zijn jongens.161vooral tot klasgenoten op wie ze lijken, bijvoorbeeld als het gaat om sekse, depressieve symptomen, schoolprestaties en sociale status. Meisjes vragen bijvoorbeeld vaker hulp van andere meisjes. Ook vragen jongeren hulp van klasgenoten die dezelfde mate van depressieve symptomen ervaren. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat communicatie met gelijkgestemden makkelijker gaat en begrip voor gelijke anderen makkelijker is op te brengen (McPherson, Smith-Lovin, & Cook, 2001). Dit kan echter ook kwalijke gevolgen hebben: als jongeren met dezelfde problemen of klachten elkaar helpen, zouden ze elkaar in een neerwaartse spiraal kunnen trekken. De selectiviteit in hulprelaties vond ik ook terug in mijn onderzoek over de invloed van vriendschap op de ontwikkeling van hulprelaties (hoofdstuk 3). Hulp wordt vaker in vriendschappen uitgewisseld, maar verrassend genoeg helpen niet alle vrienden elkaar. Wellicht dienen sommige vrienden vooral als gezelschap in plaats van als vangnet voor het bespreken van problemen. Daarnaast worden sommige klasgenoten als hulpbron genoemd, maar niet als vriend. Hoewel dit proefschrift hier niet verder op is ingegaan, is het interessant te onderzoeken waarom in sommige vriendschappen geen hulp wordt uitgewisseld en waarom sommige andere klasgenoten wel als hulpbron worden genoemd. EIGENSCHAPPEN VAN HULPNETWERKENSociale relaties hebben ook zogeheten structurele kenmerken - kenmerken die losstaan van kenmerken van individuen. Op klassenniveau heb ik specifiek gekeken naar variaties in de hoeveelheid hulp die in klassen wordt uitgewisseld, de mate waarin hulp plaatsvindt in groepen en de mate waarin er ongelijkheid is in het aantal hulpbronnen dat leerlingen noemen (hoofdstuk 4). Daarnaast heb ik bekeken hoe deze structurele kenmerken samenhangen met schoolcijfers. Mijn verwachting was dat schoolcijfers het hoogst zouden zijn in klassen waarin veel hulp plaatsvindt, waar hulp niet geclusterd is in groepen en waar iedereen in gelijke mate wordt geholpen, aangezien deze eigenschappen ogenschijnlijk het meest bevorderlijk zijn voor de sfeer in de klas en het onderlinge vertrouwen tussen klasgenoten. Opvallend genoeg komt die ideale combinatie van structurele eigenschappen niet voor. Allereerst variëren klassen op de dimensies die ik onderzocht: geen enkele klas vertoont dezelfde (combinatie van) eigenschappen. Deze bevinding illustreert dat elke klas haar eigen sociale dynamiek heeft die wellicht lastig te voorspellen is. Theoretisch betekent dit dat er meer verfijnde theorieën ontwikkeld moeten worden die zoveel variatie tussen klassen kunnen verklaren. Een voorbeeld is de network ecology theory (McFarland et al., 2014), waarin niet alleen gekeken wordt naar individuele voorkeuren om relaties aan te gaan (bijvoorbeeld op basis van reciprociteitsprincipes of gelijkheid in kenmerken) maar ook naar de manier waarop eigenschappen van de sociale context die individuele voorkeuren beïnvloeden. GEVOLGEN VAN HULPRELATIESHULP EN DE ONTWIKKELING VAN VRIENDSCHAPUit mijn proefschrift blijkt dat vriendschappen bijdragen aan de ontwikkeling van 162Figuur 2. Hulpnetwerk waarin hulprelaties ongelijk verdeeld zijn tussen leerlingen. Grotere stippen zijn leerlingen die meer hulpbronnen noemen.4 1 2 3 10 11 12 13 17 14 15 16 8 7 6 5 9 163hulprelaties, maar ook dat deze relatie andersom opgaat: hulp kan namelijk bijdragen aan het aangaan en versterken van vriendschappen (hoofdstuk 3). Daarnaast kan hulp bijdragen aan het aangaan van vriendschappen, maar niet als allebei de vrienden hulp aan elkaar vragen. Zulke tweezijdige hulp zonder enige vorm van vriendschap komt echter dusdanig weinig voor dat het onwaarschijnlijk en wellicht niet normatief is om elkaar wederzijds te steunen als je elkaar nog niet goed kent of nog geen betekenisvolle vriendschap hebt. Wellicht schrikt het jongeren af als er in zo een situatie intensief over problemen wordt gesproken. Misschien leidt hulp met name tot vriendschap als het langzaam meegroeit met vriendschap. HULP EN DE ONTWIKKELING VAN SCHOOLPRESTATIESIn dit proefschrift heb ik de gevolgen van inbedding in het hulpnetwerk en kenmerken van het hulpnetwerk voor schoolcijfers onderzocht (hoofdstuk 4). De resultaten suggereerden dat het niet van belang is hoeveel hulp leerlingen ontvangen, maar met name of leerlingen de meest geschikte hulpgevers in het netwerk kunnen bereiken. Daarnaast blijkt dat een ongelijke verdeling van hulp over leerlingen tot verlaagde schoolprestaties in de klas kan leiden. Het maakt echter niet uit hoeveel hulprelaties er zijn in de klas en of deze relaties al dan niet clusteren in groepjes. Figuur 2 geeft een netwerk weer waarin hulp ongelijk verdeeld is. Meestal zijn er in zulke klassen enkele leerlingen die aangeven van veel medeleerlingen hulp te ontvangen (bijvoorbeeld leerling 9), terwijl de overgrote meerderheid slechts een aantal hulpbronnen noemt (bijvoorbeeld leerling 17). Deze bevinding komt ook naar voren in voorgaand onderzoek, waarin is beargumenteerd dat een hiërarchisch netwerk competitiedrang versterkt, wat de sfeer in de klas en schoolprestaties kan verslechteren.HULP EN DE ONTWIKKELING VAN DEPRESSIEVE SYMPTOMENAls laatste is in dit proefschrift gekeken naar de gevolgen van het ontvangen van hulp voor depressieve symptomen (hoofdstuk 5). Uit de resultaten kwam naar voren dat hulp van depressieve klasgenoten depressieve symptomen in ontvangers van hulp vermindert. Dit kan komen doordat depressieve jongeren zich beter kunnen inleven in de problemen van anderen en betere hulp geven. Er kan ook sprake zijn van een contrasteffect: jongeren kunnen zich beter gaan voelen door interacties met klasgenoten die zich slecht voelen. Daarnaast blijkt dat hulp geven leidt tot een vermindering van depressieve symptomen. Wellicht leren hulpgevers van hun eigen adviezen aan anderen, of voelen ze zich gesterkt wanneer ze ontdekken dat klasgenoten ook problemen ervaren en zich slecht kunnen voelen. Deze studie heeft laten zien dat jongeren een positieve invloed kunnen uitoefenen op het welzijn van klasgenoten via hulprelaties.IMPLICATIESHulp lijkt positieve gevolgen te kunnen hebben voor sociale inbedding, schoolcijfers en 164depressieve symptomen. Dit duidt erop dat hulpuitwisseling tussen jongeren gestimuleerd zou moeten worden. Docenten in het voorgezet onderwijs spelen hierin een belangrijke rol en kunnen baat hebben bij de sociale-netwerk benadering die in dit proefschrift is gebruikt. Uit vorig onderzoek is gebleken dat docenten niet altijd een helder beeld hebben van de sociale relaties in de klas. Daarnaast varieert de manier waarop hulp wordt uitgewisseld over klassen heen. Een visuele weergave van sociale (hulp)netwerken geven expliciet de sociale structuur van één specifieke klas weer en kunnen docenten handvatten bieden om sociale interacties te sturen. Leerkrachten zouden bewust leerlingen kunnen koppelen die elkaar kunnen helpen (bijvoorbeeld iemand met slechte cijfers en iemand met goede cijfers), of leerlingen die buiten het netwerk vallen kunnen plaatsen bij een medeleerling die juist goed is ingebed in het hulpnetwerk. Zo zou, in Figuur 2, leerling 9 gevraagd kunnen worden om leerling 17 te helpen, wat leerling 17 toegang geeft tot een hecht groepje hulpgevers (leerlingen 1 tot en met 4). In het huidige netwerk zou 17 dit groepje pas via drie andere klasgenoten kunnen bereiken. Om hulp in het algemeen te stimuleren zouden leerkrachten het goede voorbeeld kunnen geven door hun leerlingen openlijk te steunen en positieve relaties met hen te onderhouden. Een sociaal netwerk kan hierbij worden ingezet door te laten zien welke leerlingen de leerkracht kan inschakelen om een norm te helpen stellen, bijvoorbeeld leerlingen die anderen al veel helpen of veel om hulp vragen.  Eerder onderzoek naar interventie van docenten in sociale netwerken van leerlingen laat echter zien dat interventie, bijvoorbeeld het bij elkaar zetten van bepaalde leerlingen om sociale relaties te stimuleren, niet altijd bevorderlijk is voor de sfeer in de klas (Gest & Rodkin, 2011). Daarom moeten netwerkinterventies altijd plaatsvinden in overleg met de leerlingen. Hiertoe zou netwerkinformatie niet alleen met de leerkracht gedeeld moeten worden, maar ook met leerlingen. Er kan bijvoorbeeld samen gekeken worden naar de staat van het netwerk: wat vinden leerlingen van de hoeveelheid hulpinteracties in de klas? Welke klasgenoten zijn (minder) sterk ingebed in het netwerk? Hoe kan het netwerk veranderd worden om iedereen van hulp te laten profiteren? Deze aanpak zou tot een betere verdeling en inzet van hulp kunnen leiden, maar het openlijk bespreken van hulpvragen zou tevens kunnen bijdragen aan een sfeer waarin problemen openlijk toegegeven en besproken kunnen worden.  Toch zou vervolgonderzoek meer expliciet moeten uitwijzen wat een bepaalde netwerkstructuur in de klassencontext betekent en impliceert en hoe een netwerk kan bijdragen aan de sfeer in de klas en het welzijn van jongeren. Sociale netwerken kunnen namelijk inzicht bieden in de sociale structuur van de klas en bieden waardevolle inzichten voor interventie, maar er is verder onderzoek nodig om er achter te komen hoe in deze netwerken zou moeten worden geïntervenieerd.165CONCLUSIEIn dit proefschrift ben ik niet alleen ingegaan op eigenschappen van jongeren die hulp geven, maar ook op eigenschappen van jongeren die hulp ontvangen, de relatie tussen jongeren die hulp uitwisselen, de sociale context waarin hulp plaatsvindt en de gevolgen van hulp. Door de sociale aspecten van hulp in aanmerking te nemen geeft dit proefschrift meer inzicht in hulpuitwisseling tussen jongeren. Zo laat ik zien dat jongeren niet met iedere klasgenoot hulprelaties aangaan, maar dat zij hierin selectief zijn: hulp wordt bijvoorbeeld met name uitgewisseld in (groepjes van) gelijkgestemden en tussen vrienden. Ook heb ik laten zien dat hulp consequenties heeft voor de sociale inbedding in de klas en vriendschap, schoolprestaties en depressieve symptomen. Toekomstig onderzoek zal dus in ogenschouw moeten nemen dat hulp niet alleen om de gever van hulp draait, maar ook om degene die hulp ontvangt en hun interactie. Zo wordt niet alleen duidelijker wie op welke wijze is ingebed in het hulpnetwerk, maar ook wat de onderliggende mechanismen zijn die kunnen verklaren wie specifiek wie helpt en welke gevolgen hulp heeft. Door het beantwoorden van de vragen in dit proefschrift hoop ik aanknopingspunten te bieden voor verder onderzoek naar hulprelaties tussen jongeren en naar de klassencontext als een plek waar jongeren positieve interacties met elkaar aangaan.

Proceedings - University of Groningen

   University of GroningenAntecedents and consequences of helping among adolescentsvan Rijsewijk, LouiseIMPORTANT NOTE: You are advised to consult the publisher's version (publisher's PDF) if you wish to cite fromit. Please check the document version below.Document VersionPublisher's PDF, also known as Version of recordPublication date:2018Link to publication in University of Groningen/UMCG research databaseCitation for published version (APA):van Rijsewijk, L. (2018). Antecedents and consequences of helping among adolescents. RijksuniversiteitGroningen.CopyrightOther than for strictly personal use, it is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of theauthor(s) and/or copyright holder(s), unless the work is under an open content license (like Creative Commons).The publication may also be distributed here under the terms of Article 25fa of the Dutch Copyright Act, indicated by the “Taverne” license.More information can be found on the University of Groningen website: https://www.rug.nl/library/open-access/self-archiving-pure/taverne-amendment.Take-down policyIf you believe that this document breaches copyright please contact us providing details, and we will remove access to the work immediatelyand investigate your claim.Downloaded from the University of Groningen/UMCG research database (Pure): http://www.rug.nl/research/portal. For technical reasons thenumber of authors shown on this cover page is limited to 10 maximum.Download date: 12-10-2022Nederlandse samenvattingSummary in Dutch159De overgang van de basisschool naar de middelbare school kent vele uitdagingen. Jongeren krijgen te maken met sociale, biologische en cognitieve veranderingen, zoals de puberteit, spanningen in de relatie met hun ouders, huiswerk en een nieuwe school en klasgenoten. Jongeren hoeven er niet alleen voor te staan, maar kunnen steun van hun sociale omgeving zoeken en ervaren. Klasgenoten spelen hierbij een grote rol, omdat jongeren zich los proberen te maken van hun ouders en veel tijd doorbrengen met leeftijdsgenoten op school. Het doel van mijn proefschrift is om de rol van klasgenoten in het hulpnetwerk van jongeren te onderzoeken. Specifiek ben ik benieuwd naar voorspellers en gevolgen van hulprelaties. Dit proefschrift draagt op twee manieren bij aan eerder onderzoek. Ten eerste benadrukt onderzoek tot dusver de rol van leeftijdsgenoten in de ontwikkeling van risicogedrag onder jongeren, zoals alcoholgebruik en criminaliteit, maar is er weinig bekend over positief gedrag onder jongeren. Ten tweede ligt de nadruk in onderzoek naar hulp op kenmerken van jongeren die hulp geven, maar het is nog onduidelijk welke jongeren hulp ontvangen, wie elkaar helpen en wat de gevolgen van hulp zijn. Ik draag met mijn proefschrift bij aan voorgaand onderzoek door de ontwikkeling van positief gedrag onder jongeren te onderzoeken en door de relationele aspecten van hulp te onderzoeken in plaats van hulpgedrag als individueel kenmerk. Ik heb hierbij gebruik gemaakt van een sociale-netwerk benadering. Deze benadering stelt de sociale relaties van individuen centraal in plaats van hun individuele kenmerken. Sociale relaties kunnen worden bestudeerd met een zogeheten peer nominatie methode. Om hulprelaties in kaart te brengen is deelnemers aan mijn onderzoek gevraagd om klasgenoten te noemen voor wie de volgende omschrijving geldt: 'Wie helpt jou met problemen (bijvoorbeeld met huiswerk, met het plakken van een band, of als je het even niet meer ziet zitten)?'. In totaal zijn er voor elke studie tussen de 1000 en 1600 leerlingen in 40 tot 81 klassen bevraagd. Figuur 1 is een visuele weergave van één hulpnetwerk gebaseerd op de antwoorden van alle leerlingen in een klas. Leerlingen zijn weergegeven als stippen en de pijlen tussen stippen geven weer wie leerlingen als hulpbron noemen. Met behulp van deze vraag en kenmerken van leerlingen zoals sekse, schoolprestaties, emotioneel welzijn en sociale status heb ik de voorspellers en gevolgen van hulprelaties onderzocht. Specifiek zijn de volgende onderzoeksvragen beantwoord: Wie geeft hulp, wie ontvangt hulp en wie helpt wie?Hoe hangt het geven en ontvangen van hulp samen met vriendschap?Zijn er verschillen tussen klassen in de structuur van hulpnetwerken, hoe zijn leerlingen ingebed in het hulpnetwerk en hangt dit samen met schoolcijfers?Wat is het effect van het ontvangen van hulp op de ontwikkeling van depressieve symptomen?160VOORSPELLERS VAN HULPRELATIESWIE GEEFT HULP, WIE ONTVANGT HULP, EN WIE HELPT WIE?Allereerst blijkt uit mijn onderzoek dat veel jongeren problemen ervaren, variërend van dagelijkse beslommeringen tot ernstige problemen (hoofdstuk 1). Ook blijkt dat veel jongeren hiervoor hulp ontvangen of bieden. Gevers en ontvangers van hulp zijn goed ingebed in het sociale netwerk van de klas (hoofdstuk 2). Ze zijn bijvoorbeeld populairder, worden minder vaak onaardig gevonden en hebben meer vriendschappen. Niet alleen jongeren die hulp geven, maar ook jongeren die hulp ontvangen worden dus sociaal geaccepteerd. Uit eerder onderzoek bleek dat jongeren met een hulpvraag bang waren voor afwijzing door klasgenoten of om dom te worden gevonden, maar deze angst lijkt ongegrond.  Opvallend waren de resultaten over welke jongeren elkaar helpen: jongeren zijn namelijk selectief als het gaat om hulpuitwisseling en noemen twee tot drie hulpbronnen (hoofdstuk 2). Dat aantal is lager dan het aantal vrienden dat jongeren gemiddeld hebben. Net als met vriendschappen beperken jongeren hun hulpinteracties Figuur 1. Hulpnetwerk in een klas op basis van de vraag "Wie helpt jou met problemen?". Leerlingen worden weergegeven  als stippen en de pijlen tussen stippen geven weer wie leerlingen als hulpbron noemen. Lichtgekleurde stippen zijn meisjes, donkergekleurde stippen zijn jongens.161vooral tot klasgenoten op wie ze lijken, bijvoorbeeld als het gaat om sekse, depressieve symptomen, schoolprestaties en sociale status. Meisjes vragen bijvoorbeeld vaker hulp van andere meisjes. Ook vragen jongeren hulp van klasgenoten die dezelfde mate van depressieve symptomen ervaren. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat communicatie met gelijkgestemden makkelijker gaat en begrip voor gelijke anderen makkelijker is op te brengen (McPherson, Smith-Lovin, & Cook, 2001). Dit kan echter ook kwalijke gevolgen hebben: als jongeren met dezelfde problemen of klachten elkaar helpen, zouden ze elkaar in een neerwaartse spiraal kunnen trekken. De selectiviteit in hulprelaties vond ik ook terug in mijn onderzoek over de invloed van vriendschap op de ontwikkeling van hulprelaties (hoofdstuk 3). Hulp wordt vaker in vriendschappen uitgewisseld, maar verrassend genoeg helpen niet alle vrienden elkaar. Wellicht dienen sommige vrienden vooral als gezelschap in plaats van als vangnet voor het bespreken van problemen. Daarnaast worden sommige klasgenoten als hulpbron genoemd, maar niet als vriend. Hoewel dit proefschrift hier niet verder op is ingegaan, is het interessant te onderzoeken waarom in sommige vriendschappen geen hulp wordt uitgewisseld en waarom sommige andere klasgenoten wel als hulpbron worden genoemd. EIGENSCHAPPEN VAN HULPNETWERKENSociale relaties hebben ook zogeheten structurele kenmerken - kenmerken die losstaan van kenmerken van individuen. Op klassenniveau heb ik specifiek gekeken naar variaties in de hoeveelheid hulp die in klassen wordt uitgewisseld, de mate waarin hulp plaatsvindt in groepen en de mate waarin er ongelijkheid is in het aantal hulpbronnen dat leerlingen noemen (hoofdstuk 4). Daarnaast heb ik bekeken hoe deze structurele kenmerken samenhangen met schoolcijfers. Mijn verwachting was dat schoolcijfers het hoogst zouden zijn in klassen waarin veel hulp plaatsvindt, waar hulp niet geclusterd is in groepen en waar iedereen in gelijke mate wordt geholpen, aangezien deze eigenschappen ogenschijnlijk het meest bevorderlijk zijn voor de sfeer in de klas en het onderlinge vertrouwen tussen klasgenoten. Opvallend genoeg komt die ideale combinatie van structurele eigenschappen niet voor. Allereerst variëren klassen op de dimensies die ik onderzocht: geen enkele klas vertoont dezelfde (combinatie van) eigenschappen. Deze bevinding illustreert dat elke klas haar eigen sociale dynamiek heeft die wellicht lastig te voorspellen is. Theoretisch betekent dit dat er meer verfijnde theorieën ontwikkeld moeten worden die zoveel variatie tussen klassen kunnen verklaren. Een voorbeeld is de network ecology theory (McFarland et al., 2014), waarin niet alleen gekeken wordt naar individuele voorkeuren om relaties aan te gaan (bijvoorbeeld op basis van reciprociteitsprincipes of gelijkheid in kenmerken) maar ook naar de manier waarop eigenschappen van de sociale context die individuele voorkeuren beïnvloeden. GEVOLGEN VAN HULPRELATIESHULP EN DE ONTWIKKELING VAN VRIENDSCHAPUit mijn proefschrift blijkt dat vriendschappen bijdragen aan de ontwikkeling van 162Figuur 2. Hulpnetwerk waarin hulprelaties ongelijk verdeeld zijn tussen leerlingen. Grotere stippen zijn leerlingen die meer hulpbronnen noemen.4 1 2 3 10 11 12 13 17 14 15 16 8 7 6 5 9 163hulprelaties, maar ook dat deze relatie andersom opgaat: hulp kan namelijk bijdragen aan het aangaan en versterken van vriendschappen (hoofdstuk 3). Daarnaast kan hulp bijdragen aan het aangaan van vriendschappen, maar niet als allebei de vrienden hulp aan elkaar vragen. Zulke tweezijdige hulp zonder enige vorm van vriendschap komt echter dusdanig weinig voor dat het onwaarschijnlijk en wellicht niet normatief is om elkaar wederzijds te steunen als je elkaar nog niet goed kent of nog geen betekenisvolle vriendschap hebt. Wellicht schrikt het jongeren af als er in zo een situatie intensief over problemen wordt gesproken. Misschien leidt hulp met name tot vriendschap als het langzaam meegroeit met vriendschap. HULP EN DE ONTWIKKELING VAN SCHOOLPRESTATIESIn dit proefschrift heb ik de gevolgen van inbedding in het hulpnetwerk en kenmerken van het hulpnetwerk voor schoolcijfers onderzocht (hoofdstuk 4). De resultaten suggereerden dat het niet van belang is hoeveel hulp leerlingen ontvangen, maar met name of leerlingen de meest geschikte hulpgevers in het netwerk kunnen bereiken. Daarnaast blijkt dat een ongelijke verdeling van hulp over leerlingen tot verlaagde schoolprestaties in de klas kan leiden. Het maakt echter niet uit hoeveel hulprelaties er zijn in de klas en of deze relaties al dan niet clusteren in groepjes. Figuur 2 geeft een netwerk weer waarin hulp ongelijk verdeeld is. Meestal zijn er in zulke klassen enkele leerlingen die aangeven van veel medeleerlingen hulp te ontvangen (bijvoorbeeld leerling 9), terwijl de overgrote meerderheid slechts een aantal hulpbronnen noemt (bijvoorbeeld leerling 17). Deze bevinding komt ook naar voren in voorgaand onderzoek, waarin is beargumenteerd dat een hiërarchisch netwerk competitiedrang versterkt, wat de sfeer in de klas en schoolprestaties kan verslechteren.HULP EN DE ONTWIKKELING VAN DEPRESSIEVE SYMPTOMENAls laatste is in dit proefschrift gekeken naar de gevolgen van het ontvangen van hulp voor depressieve symptomen (hoofdstuk 5). Uit de resultaten kwam naar voren dat hulp van depressieve klasgenoten depressieve symptomen in ontvangers van hulp vermindert. Dit kan komen doordat depressieve jongeren zich beter kunnen inleven in de problemen van anderen en betere hulp geven. Er kan ook sprake zijn van een contrasteffect: jongeren kunnen zich beter gaan voelen door interacties met klasgenoten die zich slecht voelen. Daarnaast blijkt dat hulp geven leidt tot een vermindering van depressieve symptomen. Wellicht leren hulpgevers van hun eigen adviezen aan anderen, of voelen ze zich gesterkt wanneer ze ontdekken dat klasgenoten ook problemen ervaren en zich slecht kunnen voelen. Deze studie heeft laten zien dat jongeren een positieve invloed kunnen uitoefenen op het welzijn van klasgenoten via hulprelaties.IMPLICATIESHulp lijkt positieve gevolgen te kunnen hebben voor sociale inbedding, schoolcijfers en 164depressieve symptomen. Dit duidt erop dat hulpuitwisseling tussen jongeren gestimuleerd zou moeten worden. Docenten in het voorgezet onderwijs spelen hierin een belangrijke rol en kunnen baat hebben bij de sociale-netwerk benadering die in dit proefschrift is gebruikt. Uit vorig onderzoek is gebleken dat docenten niet altijd een helder beeld hebben van de sociale relaties in de klas. Daarnaast varieert de manier waarop hulp wordt uitgewisseld over klassen heen. Een visuele weergave van sociale (hulp)netwerken geven expliciet de sociale structuur van één specifieke klas weer en kunnen docenten handvatten bieden om sociale interacties te sturen. Leerkrachten zouden bewust leerlingen kunnen koppelen die elkaar kunnen helpen (bijvoorbeeld iemand met slechte cijfers en iemand met goede cijfers), of leerlingen die buiten het netwerk vallen kunnen plaatsen bij een medeleerling die juist goed is ingebed in het hulpnetwerk. Zo zou, in Figuur 2, leerling 9 gevraagd kunnen worden om leerling 17 te helpen, wat leerling 17 toegang geeft tot een hecht groepje hulpgevers (leerlingen 1 tot en met 4). In het huidige netwerk zou 17 dit groepje pas via drie andere klasgenoten kunnen bereiken. Om hulp in het algemeen te stimuleren zouden leerkrachten het goede voorbeeld kunnen geven door hun leerlingen openlijk te steunen en positieve relaties met hen te onderhouden. Een sociaal netwerk kan hierbij worden ingezet door te laten zien welke leerlingen de leerkracht kan inschakelen om een norm te helpen stellen, bijvoorbeeld leerlingen die anderen al veel helpen of veel om hulp vragen.  Eerder onderzoek naar interventie van docenten in sociale netwerken van leerlingen laat echter zien dat interventie, bijvoorbeeld het bij elkaar zetten van bepaalde leerlingen om sociale relaties te stimuleren, niet altijd bevorderlijk is voor de sfeer in de klas (Gest & Rodkin, 2011). Daarom moeten netwerkinterventies altijd plaatsvinden in overleg met de leerlingen. Hiertoe zou netwerkinformatie niet alleen met de leerkracht gedeeld moeten worden, maar ook met leerlingen. Er kan bijvoorbeeld samen gekeken worden naar de staat van het netwerk: wat vinden leerlingen van de hoeveelheid hulpinteracties in de klas? Welke klasgenoten zijn (minder) sterk ingebed in het netwerk? Hoe kan het netwerk veranderd worden om iedereen van hulp te laten profiteren? Deze aanpak zou tot een betere verdeling en inzet van hulp kunnen leiden, maar het openlijk bespreken van hulpvragen zou tevens kunnen bijdragen aan een sfeer waarin problemen openlijk toegegeven en besproken kunnen worden.  Toch zou vervolgonderzoek meer expliciet moeten uitwijzen wat een bepaalde netwerkstructuur in de klassencontext betekent en impliceert en hoe een netwerk kan bijdragen aan de sfeer in de klas en het welzijn van jongeren. Sociale netwerken kunnen namelijk inzicht bieden in de sociale structuur van de klas en bieden waardevolle inzichten voor interventie, maar er is verder onderzoek nodig om er achter te komen hoe in deze netwerken zou moeten worden geïntervenieerd.165CONCLUSIEIn dit proefschrift ben ik niet alleen ingegaan op eigenschappen van jongeren die hulp geven, maar ook op eigenschappen van jongeren die hulp ontvangen, de relatie tussen jongeren die hulp uitwisselen, de sociale context waarin hulp plaatsvindt en de gevolgen van hulp. Door de sociale aspecten van hulp in aanmerking te nemen geeft dit proefschrift meer inzicht in hulpuitwisseling tussen jongeren. Zo laat ik zien dat jongeren niet met iedere klasgenoot hulprelaties aangaan, maar dat zij hierin selectief zijn: hulp wordt bijvoorbeeld met name uitgewisseld in (groepjes van) gelijkgestemden en tussen vrienden. Ook heb ik laten zien dat hulp consequenties heeft voor de sociale inbedding in de klas en vriendschap, schoolprestaties en depressieve symptomen. Toekomstig onderzoek zal dus in ogenschouw moeten nemen dat hulp niet alleen om de gever van hulp draait, maar ook om degene die hulp ontvangt en hun interactie. Zo wordt niet alleen duidelijker wie op welke wijze is ingebed in het hulpnetwerk, maar ook wat de onderliggende mechanismen zijn die kunnen verklaren wie specifiek wie helpt en welke gevolgen hulp heeft. Door het beantwoorden van de vragen in dit proefschrift hoop ik aanknopingspunten te bieden voor verder onderzoek naar hulprelaties tussen jongeren en naar de klassencontext als een plek waar jongeren positieve interacties met elkaar aangaan.

University of Groningen

https://pure.rug.nl/ws/files/64164025/Nederlandse_samenvatting.pdf

Antecedents and consequences of helping among adolescents

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Dissertations of the University of Groningen

ARTS repository - University of Groningen

University of Groningen Research Database

ARTS repository - University of Groningen

Proceedings - University of Groningen

University of Groningen

Dissertations of the University of Groningen