Kam, M., de

Wageningen Yield 

Het afsterven van populieren in 1982 M. de Kam
Rijksinstituut voor onderzoek in de bos-
en landschapsbouw 'De Dorschkamp'
In 19E2 zijn honderden hektaren 'Robusta' afgestorven in West-Europa, met name in
België. De oorzaak is een ernstige fysiologische verzwakking, waardoor Dothichizo popu-
/ea de bomen kon aantrsten en doden. De primaire oorzaak van de verzwakking is niet
onderzocht, maar er zijn aanwijzingen dat vorstschade en in mindere mate vitaliteitsver-
mindering ten gevolge van te weinig groeiruimte een rol gespeeld hebben. In België heeft
bovendien een ernstige roestaantasting in de jaren 1980 en 19E1 extra aan de verzwakking
bijgedragen. De roestaantasting in België is van dien aard, dat wordt aanbevolen een on-
derzoek in te stellen naar het optreden van fysiologische rassen van Melampsora larici-
populina. Een systematische inventarisaÍie van de schade en de uitbreiding daarvan in
1983 is gewenst. Aanbevolen wordt ook, om een grotere diversiteit aan te brengen in de
Nederlandse populierebeplanting om een betere spreiding van de risiko's te bereiken.
1. Inleiding
2. Omvang van de schade en relatie met
de kloon
In het voorjaar van 1982 bereikten ons be-
richten omtrent het afsterven van populie-
ren in Oostelijk Flevoland en in Brabant en
Limburg. Behalve in Nederland werd ook
afsterving gemeld in West-Duitsland (Hes-
sen), in Noord-Frankrijk (Picardie) en in
vele populieregebieden in België. Aange-
zien de situatie zich vrij ernstig liet aanzien
werden door verschillende afdelingen van
'De Dorschkamp' oriënterende waarnemin-
gen verricht in de getroffen gebieden. Om
een zo volledig mogelijk beeld van de aard
en de omvang van het probleem te krijgen,
werd bovendien kontakt gelegd met een
aantal onderzoekers buiten 'De Dorsch-
kamp'. Intensief overleg vond plaats met
de Stichting Bos en Hout te Wageningen
(dhr. Kolster), met het Rijksstation voor
Populierenteelt in Geraardsbergen (ir. Stee-
nackers), met het Instituut fiir
Schnellwachsende Baumarten (Dr. Kechel)
en de Biologische Bundesanstalt fiir Land-
und Forstwirtschaft (prof. Butin), beide in
Hann-Mi.inden en met het Laboratoire de
Pathologie Forestière in Champenoux (Dr.
Pinon)í)
In dit verslag zijn de ons tot nu toe bekende
gegevens omtrent het afsterven samenge-
bracht en wordt getracht op grond daarvan
een eerste, zij het ook voorzichtige conclu-
sie te formuleren.
1) De hier genoemde personen en instellingen
dank ik hartelijk voor de door hun verstrekte
gegevens.
2.1. Nederlond. In Oostelijk Flevoland is
circa 15 hektare 'Dorskamp' afgestorven,
terwijl in nog eens l5 hektare min of meer
ernstige schade is opgetreden. Andere klo-
nen waaronder 'Robusta' en'Zeeland' zijn
in de polder niet aangetast. In het zuiden
van Brabant en Limburg wordt het verlies
op minstens 12 hektare 'Robusta' of 'Zee-
land' geschat. Enkele bomen 'Agathe F', 'I
214' en'BL' werden in Zuid Limburg ge-
dood. Vrij ernstige sterfte trad op in kloon
'B 132 6' bij Nederweert. 'Dorskamp' ver-
toont geen verschijnselen in Brabant en
Limburg.
Aangezien uit andere delen van ons land
geen meldingen over ernstige afstervings-
verschijnselen zijn binnengekomen zal de
afsterving in Nederland momenteel waar-
schijnlijk minstens 30 hektare bedragen, af-
gezien van de opstanden waarin in meer of
minder sterke mate stambeschadigingen
zijn opgetreden.
2.2. Duitslond: Over de omvang van de
schade is weinig bekend. Honderden zoge-
naamde Sáulenpappel zijn afgestorven in
de omgeving van Hiimme in Hessen. (Dit
zijn fastigiaat groeiende klonen van het ty-
pe P. nigra'Italica').
2.3. Frankrijk' De schade is gering. Proble-
men doen zich vooral voor bij 'Robusta' in
kwekerijen in Picardie. Exacte gegevens
over de omvang ontbreken.
2.4. België: In de meeste populieregebieden
in heel België sterft 'Robusta' massaal af.
6
Andere klonen vertonen geen symptomen,
De schade wordt geschat op 500 tot 1000
hektare; exacte gegevens zijn nog niet be-
kend.
3. Onderzoek
3.1. Relatie met de plantafstand
Uit een inventarisatie door 'De Dorsch-
kamp' van de schade in een plantafstanden-
proef van P. 'Dorskamp' in Flevoland
bleek, dat in de dichte plantafstanden meer
sterfte optrad dan in de ruimere, maar de
verschillen waren net niet signifikant. De
vrijliggende randen van de opstanden wa-
ren niet aangetast. In Brabant en Limburg
trad de sterfte vooral daar op, waar de bo-
men minder groeiruimte hadden. Ook Stee-
nackers vermeldt dat in België de sterfte
vooral optreedt in de nauwe plantafstan-
den. De buitenste rijen van de opstanden
blijven ook daar gespaard.
3.2. Het vóórkomen van Dothichiza
schorsbrand
Een oriënterend onderzoek door 'De
Dorschkamp'toonde aan, dat de stervende
bomen waren gekoloniseerd door de schim-
mel Dothiehiza populea. In België, Duits-
land en Frankrijk kwam men tot dezelfde
konklusie. De schimmel vormt massaal
pycniden in de dode bast. Grote schors-
branden snoeren takken en de stam af,
waardoor de bovenliggende delen afster-
ven. De vraag blijft echter, hoe deze
Dothichiza-aantasting moet worden ver-
klaard. Deze schimmel tast-namelijk alleen
bomen aan, die een sterk verminderde vita-
liteit vertonen. Er moet dus gezocht worden
naar een primaire oorzaak van de verzwak-
king.
3.3. Vorstschade als mogelijke primaire
oorzaak
In de getroffen opstanden werd geen pri-
mair pathogeen aangetroffen, zodat de
konklusie voor de hand lag, dat de primaire
oorzaak van de verzwakking van abiotische
aard was. Aangezien er in Nederland in de
jaren voorafgaande aan de afsterving geen
duidelijke groeivermindering werd ge-
konstateerd, lijkt het erop, dat de verzwak-
king plotseling is opgetreden in het rustsei-
zoen 198l-1982. De verzwakking is dus niet
a
a
o
o
o
Een fraai singel van 'Robusta'
Gebr. Yan den Berk b.v.
BOOMKWEKERIJENao
POSTBUS 130
5490 AC ST. OEDENRODE
TELEFOON 04138 - 72331
LAANBOMEN
EN BOSPLANTSOEN
Specialiteit:
POPULIEREN
het rèsultaat van een geleidelijke verminde-
ring van de vitaliteit. Dit in tegenstelling tot
de Belgische situatie, die een sterke terug-
gang in de aanwas van de aangetaste
opstanden laat zien in 1980 en 1981. Som-
mige bomen in Limburg vertoonden cam-
biumsterfte over grote delen van de stam.
Samen met het feit, dat de afsterving op zo-
veel verschillende plaatsen in Europa voor-
komt, wijzen deze waarnemingen in de
richting van vorstschade. Ook de onderzoe-
kers in België, Duitsland en Frankrijk hou-
den ernstig rekening met vorstschade als
mogelijke aanleiding voor het optreden van
Dothichiza.
3.4. Roest als mogelijke primaire oorzaak
Steenackers vermeldt, dat zich in de getrof-
fen opstanden in 1980 en l98l een buiten-
gewoon ernstige roestaantasting (Melamp-
sora larici-populina) heeft voorgedaan.
Veronderstelt wordt, dat deze roestaan-
tasting de bomen heeft gepredisponeerd
voor Dothichlza. Naderhand werd vast-
gesteld, dat klonen zoals 'Isières', 'Unal' en
'Ghoy', die jarenlang vrij waren gebleven
van roest en als resistent werden be-
schouwd, nu plotseling wèl roest kregen.
De roest trad ook eerder in het jaar op en
zou een kortere incubatietijd hebben. Een
en ander heeft Steenackers tot de overtui-
WILGEN
7
ging gebracht dat er in België een nieuw fy-
siologisch ras van Melampsora is ontstaan;
'Robusta' zou zeeÍ gevoelig voor dit ras
zijn en de aanwasvermindering waarover in
hoofdstuk 3.3. wordt gesproken zou door
Melampsora zijn veroorzaakt. Pinon stelde
vast, dat het in elk geval wèl om M. larici-
populina ging.
Een en ander is aanleiding geweest om na te
gaan of deze theorie wellicht bruikbaar is
voor de Nederlandse situatie. De schaarse
gegevens die we tot nu toe hebben veÍza-
meld wijzen erop, dat op sommige plaatsen
in Nederland in l98l meer roest is opgetre-
den dan in de daaraan voorafgaande jaren.
De aantasting was echter niet zó hevig dat
daarmee d,e Dothichiza-explosie kan wor-
den verklaard. Verder is deze roesttheorie
volstrekt niet bruikbaar om de afsterving
van 'Dorskamp' in de polder te verklaren,
omdat 'Dorskamp' in het geheel geen roest
heeft gehad. Ook in Duitsland en Frankrijk
kon geen verband worden gelegd tussen het
afsterven en het optredenvan Melampsora.
3.5. Schimmelluis als mogelijke primaire
oorzaak
Op P. 'Dorskamp' in Flevoland komt veel-
vuldig de zogenaamde schimmelluis (Phloe-
omyzus passerinií) voor. Dit insekt kan de
stammen soms volledig koloniseren en leeft
van sap uit het floeem. Er zijn in de polder
echter gezonde'Dorskamp'-opstanden be-
kend, die eens geheel bezet waren met deze
luis, zodat deze niet direkt als primaire oor-
zaak van het afsterven wordt gezien. Over
het optreden van de schimmelluis op 'Ro-
busta' zijn geen gegevens verzameld; voor
een oorzakelijk verband met het afsterven
van deze kloon bestaan echter in het geheel
geen aanwijzingen, daar hij er maar bij uit-
zondering in grote aantallen op voorkomt.
4. Diskussie en konklusie
4.1. Oorzaken van vitoliteitsvermindering
Uit de waarnemingen mag worden gekon-
kludeerd dat de afgestorven opstanden te
lijden hebben gehad van een sterke vitali-
teitsvermindering. In Nederland heeft deze
vrij plotseling plaatsgevonden, waarschijn-
lijk in het rustseizoen l98l-1982; in België
was deze al sinds 1980 aan de gang. Tenge-
volge van deze verzwakking zijn de bomen
gepredisponeerd voor een aantasting door
Dothichiza, een zwakteparasiet die altijd
overal aanwezig is in populierebossen. Er
zijn aanwijzingen dat vorstschade in het
rustseizoen l98l-1982 een rol heeft
gespeeld bij het afsterven. Een te dichte
stand heeft in een aantal opstanden even-
eens aan de vitaliteitsvermindering bijge-
dragen.
Met name in België heeft Melampsora Íoest
vermoedelijk een belangrijke rol gespeeld.
Er is dus mogelijk sprake van een kumula-
tief effekt: in Flevoland vorst en stress als
gevolg van dichte stand. In Limburg vorst,
dichte stand en een verhoogde roestaan-
tasting. In België vorst, dichte stand en
zware roestaantasting in twee voorgaande
jaren.
Opgemerkt moet worden dat de vorstre-
sistentie van planten afhankelijk is van fysi-
ologische faktoren. Daarom is het niet on-
mogelijk dat de beschikbare groeiruimte al
dan niet in kombinatie met een hevige
roestaantasting (vroege bladval) de vorstre-
sistentie beïnvloedt. Ook hoge temperatu-
ren doen de vorstgevoeligheid van planten
sterk toenemen, waarschijnlijk eveneens
door veranderingen in de fysiologische
toestand. Dat maakt planten vooral na een
betrekkelijk warme periode in het vroege
voorjaar, waardoor de sapstroom wordt
geaktiveerd, zeer gevoelig voor yorst. Een
en ander kan verklaren waarom in de pol-
der 'Dorskamp' wèl en 'Robusta' en'Zee-
land' niet zijn bevroren, terwijl in Limburg
de situatie juist omgekeerd was. Deze ku-
mulatieve en elkaar beïnvloedende faktoren
verklaren dan tevens de massale sterfte in
België en het verschijnsel dat de randrijen
gespaard blijven: In België hebben alle ver-
zwakking veroorzakende faktoren (zie bo-
ven) samengewerkt. Bomen in randrijen
hebben meer groeiruimte, dikkere bast, een
diepere kroon, kortom zijn in veel opzich-
ten minder aan stress onderhevig dan de
bomen binnen in de opstanden en daardoor
minder aantrekkelijk voor Dothichizo.
4.2, Een nieuw fysio van Melampsora?
Wat betreft het optreden van roest in België
werd door Steenackers vastgesteld, dat deze
in 1982 ernstiger was dan in 1981. Dit in te-
genstelling tot de Nederlandse situatie waar
de summiere gegevens wijzen op een ver-
minderde roestaantasting in 1982. Uit eigen
waarnemingen bleek dat in de omgeving
van Geraadsbergen opvallend meer roest-
schade voorkwam dan in Zeeland en Noord
Brabant. Het bewijs voor het optreden van
een nieuw fysio is nog niet geleverd, maar
de argumenten zijn van dien aard, dat een
onderzoek daarnaar op zijn plaats is. Wan-
neer namelijk blijkt dat er een Melampsora
ras voorkomt, dat 'Robusta' zodanig aan-
tast, dat Dothichizo de boom kan aan-
tasten, heeft dit ernstige konsequenties
voor de populiereteelt in Nederland, waar
meer dan 5090 uit 'Robusta' of 'Zeeland'
bestaat. Wat echter ook de uitkomst van
zo'n onderzoek mag zijn, nu reeds is duide-
lijk dat een grotere diversiteit van klonen in
de beplantingen dringend gewenst is, zodat
een betere spreiding van de risiko's wordt
bereikt.
5. Onderzoek
Om antwoord op de gestelde vragen te kun-
nen geven is het noodzakelijk een indruk te
hebben van de schade en van de uitbreiding
daarvan in het volgende groeiseizoen.
Daartoe dient in 1983 een systematische in-
ventarisatie in en rond de getroffen gebie-
den te worden uitgevoerd waarbij wordt ge-
let op afsterving, stambeschadigingen,
soort kloon, roestaantasting en schimmel-
luis. Een pathologisch onderzoek om vast
te stellen of er van een ander fysio sprake
is, is eveneens noodzakelijk. O
Stormschade in Spmrtg-Capelle Op 9 juli 1981 trof een windhoos vanuit het
oosten de omgeving van Sprong-Capelle
(N.8.). De verzekeringsmaotschoppij'De
Utrecht' heeft in deze omgeving ongeveer
25 ha populieren in bosverband oI als
grensbeplanting. Van dit bezit gingen tij-
dens de windhoos ongeveer 800 bomen ten
onder en van deze zijde ontvingen wij enke-
le luchtfoto's en informatie.
Door de hoge grondwaterstanden ter ploat-
se kunnen de bomen slechts oppemlakkig
wortelen, woardoor in enkele bospercelen
aanzienlijke schade werd toegebrocht, ter-
wijl één perceel vrijwel geheel verloren
ging.
Bij de stormschade in de grensbeplantingen
is een opmerkelijk beeld waor te nemen: Bii
de windhoos uit oostelijke richting ziin
voorol de bomen san de westzijde vqn slo-
ten het slachtoffer geworden. Volledige rij-
beplantingen van bomen met een inhoud
van I m3 en meer gingen verloren omdot de
bomen juist aan de kant vanwaar de wind
kwam, vrijwel geen wortels hadden kunnen
vormen door de op te korte afstond van de
bomen aanwezige sloot.
De storm van 9 juli I98l kwam dan wel uit
een voor Nederland ongebruikeliike rích-
ting, moar onderstreept wel het grote be-
lang dat er bij het planten van bomen enige
afstand moet worden bewoard tot ondoor-
wortelbare plaotsen. Ook bij de aanleg van
leidingen, wegen, fietspaden e.a. is de
grootste voorzichtigheid geboden t.a.v. be-
schadiging von wortelstelsel.
Alle omgewaoide bomen in Sprang-Copelle
zijn inmiddels opgeruimd. Doordat onmid-
dellijk na de storm de stammen werden af-
gezaagd, was het mogelijk de stobben met
de nog vochtige wortelkluit terug te kante-
len, waardoor de slootkanten weer redeliik
konden worden hersteld.
8


Het afsterven van populieren in 1982

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/447835

Het afsterven van populieren in 1982

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield