Dobben, H.F., van

Slim, P.A.

Wageningen Yield 

Achtergrond
Na een langdurige maatschappelijke en politieke
discussie begon de NAM in 1986 met gaswin ning
op Ameland-Oost. Toen was reeds bekend dat
gaswinning tot bodemdaling zou leiden en omdat
de gaswinning op Ameland (in tegen stel ling tot
het Groningse gasveld) plaatsvindt in een onbe -
dijk te kustzone, bestond het risico op aan zienlijke
ecologische effecten. Daarom werd in datzelfde
jaar in opdracht van de NAM door WL|Delft
Hydraulics in samenwerking met Alterra (toen
RIN) een voorspelling gemaakt van de mogelijke
effecten van de bodemdaling. Ook uit deze ver -
kennende studie kwam naar voren dat er een zeker
risico op verstrekkende gevolgen bestond. Daarom
werd in 1988 begonnen met een omvangrijk mo -
ni toringprogramma dat tot op de dag van vandaag
doorloopt. Omdat deze monitoring mede gebruik
maakt van de gegevens die voor de voorspellings -
studie waren verzameld, is er voor sommige aspec -
ten sprake van een door lopende tijdreeks van 1986
tot (op het moment van schrijven) 2008. Het
voornemen is de moni toring nog voort te zetten
tot 2020, en dat is vijf jaar na de op dit moment
beoogde beëindiging van de gaswinning.
Doel
Het doel van de monitoring is zeer ruim gefor mu -
leerd: het volgen van alle effecten van de gas win -
ning, en het signaleren van negatieve effecten zo dat
- indien nodig - tijdig maatregelen geno men kun -
nen worden. Daarom is het monito ring pro gramma
ook breed opgezet, en omvat de vol gende aspecten:
de bodemdaling zelf, de vegetatie (van de lage
kwel der tot de duintoppen), wad vogels, en geo -
morfologie (van de oostpunt van Ameland maar
ook van de omliggende wadpla ten). Daar naast zijn
abiotische condities gemeten zoals grond water -
stand, zeespiegel, slibafzetting en samenstelling van
de bodem. In de loop van de tijd is daar de zee -
spiegelstijging door klimaat verandering bijgeko -
men. Hoewel de monitoring aantoonde dat groot -
schalige effecten van bodem daling tot nu toe zijn
uitgebleven, bestaat er wel een risico op het alsnog
optreden van effecten wanneer bodemdaling en
zeespiegelstijging elkaar versterken. Daarom is na
2000 het onderzoek in de laagst gelegen valleien
geïntensiveerd. Als voor beeld van de aanpak in 
dit project zal hier onder worden ingegaan op de
monitoring van de vegetatie.
Aanpak
De langlopende monitoring van de vegetatie
bestaat in dit project uit drie onderdelen: de
‘duinen’, de ‘kwelder’ en de ‘valleien’. De moni -
toring in de duinen (die niet alleen de droge
duinen, maar ook de natte duinvalleien en de
hoogste delen van de kwelder omvatten) en de
kwelder is gebaseerd op de voorspellingsstudie uit
1986. Er is een selectie gemaakt van de vegetatie -
opnamen die toen zijn gemaakt, en die in het
terrein zijn gemarkeerd als ‘permanente kwa dra -
ten’ (pq’s), vlakjes van 2 x 2 meter waarvan de
vegetatie nauwkeurig wordt beschreven (‘opge -
nomen’). Er liggen 66 van zulke pq’s in de duinen
en 39 in de kwelder. Die in de duinen zijn tot
2001 elk drie jaar opgenomen, daarna elke 6 jaar;
die in de kwelder tot 2001 elke twee jaar, daarna
jaarlijks. 
De monitoring in de valleien had een wat andere
opzet. Dat project is gestart in 2001, en is speci -
fiek gericht op het mogelijk ‘verdrinken’ van de
laaggelegen valleien als gevolg van de combinatie
Een blik op monitoring van de natuurlijke leefomgeving  |  87
5.5 Monitoring van de ecologische effecten van
gaswinning op Ameland
H.F. van Dobben, 
Alterra, Wageningen UR
P.A. Slim, 
Alterra, Wageningen UR
88 |  WOt studies nr. 6
Figuur 1 Vegetatiekaart 
van de omgeving van de
winningsput op drie
tijdstippen (2001, 2004)
van bodemdaling en zeespiegelstijging. Daarom
wordt hier een vlakdekkende monitoring uitge -
voerd. Ook deze werkt met pq’s, alleen zijn die
nu volgens een regelmatig patroon neergelegd, 
en wordt een vegetatiekaart gemaakt door inter -
pola tie van de vegetatie tussen de pq’s. Door de
vooruitgang van de techniek is het intussen niet
meer nodig de pq’s met paaltjes in het veld te
markeren, dat gebeurt nu met DGPS.
Resultaten
De verwerking van de enorme hoeveelheid ge -
gevens die het monitoringprogramma heeft op -
geleverd bleek een lastige klus. In het algemeen
kan gesteld worden dat het effect van de bodem -
daling (maximaal ruim 30 cm in 2005) op de
vegetatie meeviel. Deels komt dat doordat er
compensatie plaatsvindt: door de bodemdaling
staat de kwelder bij vloed langer onder water,
zodat er meer tijd is voor de bezinking van slib,
en de kwelder daarmee zichzelf ophoogt. Op de
lage kwelder is deze compensatie zelfs volledig, 
de opslibbing is daar minstens even groot als 
de bodemdaling. Omdat aan de andere kant de
duintoppen weinig last hebben van de daling, is
het sterkste effect op de ecologie te verwachten
op de hoge kwelder en in de lage duinvalleien.
Maar ook hier bleken de effecten beperkt te zijn.
Bij de verwerking van de gegevens is gekozen voor
een statistische methode (het ‘veranderings model’)
waarbij eerst de vegetatie wordt beschre ven in af -
hankelijkheid van grondwaterstand en over vloe -
dings frequentie, die op hun beurt weer afhankelijk
zijn van hoogteligging (en dus ook van bodem -
daling) en het weer. Wanneer bekend is hoe de
vegetatie afhangt van de hoogteligging, kan het
effect van bodemdaling voorspeld worden en
vergeleken met het daadwerkelijk waargeno men
effect (rekening houdend met het – even eens
bekende – weer tijdens de monitoring periode).
Het blijkt dat de veranderingen in de vegetatie –
die toch al klein zijn – toegeschreven kunnen wor -
den aan drie, ongeveer even belang rijke oorzaken:
de bodemdaling, de wisselende invloeden van het
weer (dat wil zeggen: droge en natte jaren, en jaren
met veel en weinig storm vloeden), en de algemene
tendens tot ‘verruiging’ die overal in de Neder -
landse duinen optreedt en die vaak wordt toege -
schreven aan luchtveront reiniging.
Het onderzoek in de ‘valleien’ loopt eigenlijk nog
te kort om de balans op te kunnen maken. Uit een
vergelijking van de kaarten uit 2001 en 2004 blijkt
een tendens tot vernatting, maar het is nu nog niet
te zeggen of dit komt door bodem daling, zee -
spiegel stijging, of de hoge neerslag in die periode.
De methode waarbij uitgegaan wordt van een
classificatie van de vegetatie op grond van de
gegevens uit alle jaren, en een interpolatie die
ondersteund wordt door vlakdekkend bekende
abiotische condities (bijvoorbeeld: hoogteligging
en de mede daaraan gekoppelde periode dat een
plek onder water staat) lijkt in elk geval wel te
werken. Een probleem van de traditionele vlak -
dekkende monitoring is dat de inhoud van de
vegetatietypen in de loop van de tijd verandert,
waardoor kaarten die op verschillende tijdstippen
gemaakt zijn, feitelijk onvergelijkbaar worden. Met
de hier gebruikte, ook weer vrij sterk op statistiek
leunende methode, wordt in elk geval dat pro -
bleem ondervangen door in elk nieuw jaar de hele
classificatie, ook die van voorgaande jaren, op -
nieuw uit te voeren. Figuur 1 geeft een voorbeeld
van met deze methode gemaakte kaarten.
Impact
De resultaten van dit project zijn onder andere
gebruikt in de discussie rond de vergunning -
verlening aan de NAM voor nieuwe winningen
onder de Waddenzee (vanaf het Friese vasteland).
Het uitblijven van sterke effecten op Ameland
heeft er toe bijgedragen dat deze nieuwe vergun -
ningen verleend zijn. Omdat de NAM zelf op -
drachtgever van het monitoringproject is, zijn er
wel zorgen geweest over de onafhankelijkheid van
de onderzoekers, ondanks een onafhankelijke
begeleidingscommissie waarin onder andere ver -
tegenwoordigd zijn It Fryske Gea (de beheerder
van het terrein), de gemeente Ameland, de pro -
vincie Fryslân, het ministerie van LNV en Rijks -
waterstaat. Om de zorgen over onafhankelijkheid
te ondervangen is tijdens de monitoring in 2000
en in 2005 een beoordeling ven het hele project
uitgevoerd door een onafhankelijke derde partij,
de Rijksuniversiteit Groningen. Beide ‘reviews’
hebben geleid tot aanpassingen in het project,
onder andere het meer betrekken van lokale
partijen bij de uitvoering (nu vooral het Natuur -
centrum Ameland), het opnieuw starten van
vogelwaarnemingen (die in de loop van de jaren
negentig gestopt waren), en de hierboven ge -
noemde monitoring van de valleien. 
Een probleem van de
traditionele vlak -
dekkende monitoring is
dat de inhoud van de
vegetatietypen in de loop
van de tijd verandert
Een blik op monitoring van de natuurlijke leefomgeving  |  89
Als uitvloeisel van de laatste review is een uitge -
breide vergelijking gestart van de vegetatie ver -
ande ringen op Ameland met die op de andere
Waddeneilanden (die dezelfde invloeden van weer
en zeespiegel hadden, maar geen bodemdaling).
Ook de afspraken over de ‘hand aan de kraan’
methode die gemaakt zijn voor de nieuwe win -
nin gen vanaf het Friese vasteland, zijn een uit -
vloeisel van de monitoring op Ameland. 
Deze afspraken houden in dat de bodemdaling en
de effecten daarvan gemonitord worden volgens
een methode die vergelijkbaar is met het project 
op Ameland, en dat, zodra negatieve effecten
worden waargenomen, de gaswinning wordt
terugge schroefd.
Beperkingen
Zowel de pq-methode (puntwaarnemingen) als
die van sequentiële kartering (vlakdekkende waar -
nemingen) zijn veel toegepast voor het monitoren
van vegetatie. Probleem daarbij is vaak dat de
waargenomen veranderingen lastig te duiden
blijken. Bij sequentiële kartering komt hier het
probleem van per tijdstip verschillende typolo -
gieën bij. Die problemen zijn in dit project
onder vangen door het op uitgebreide schaal ver -
zamelen van abiotische gegevens, en het baseren
van de sequentiële kartering op volgens een vast
patroon neergelegde pq’s. Maar ook bij de vlak -
dekkende kartering bleken de abiotische gegevens
essentieel. Hierin zit dus een belangrijke beper -
king van vegetatiemonitoring met pq’s of kaart -
vlakken: de vegetatieveranderingen zijn zonder
abiotische gegevens eigenlijk niet te interpreteren.
Anderzijds, als er alleen abiotische gegevens ver -
zameld waren was de vraag of bodemdaling tot
ecologische effecten zou leiden, niet te beant -
woor den geweest. Er moeten daarom zowel bio -
tische als abiotische gegevens verzameld worden.
En dat maakt deze methode arbeidsintensief en
dus duur.
90 |  WOt studies nr. 6
Laaggelegen duinvallei met
op de achtergrond de
gaswinning. 
Foto: Han van Dobben


Monitoring van de ecologische effecten van gaswinning op Ameland

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/453353

Monitoring van de ecologische effecten van gaswinning op Ameland

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield