Filliaert, J.

Open Marine Archive

25
[Nummer 2]
De grootvisscherij op den haring te Nieupoort
Laatste poging tot herstel.
DE proefneming om de ‘grooten haringteelt’ te hervatten werd, in 1907, ondernomen
door de firma Carbonez. Heer H. Carbonez was een burger uit Roeselare, maar die
te Nieupoort, in deelgenootschap met andere personen, reeds vroeger een fabriek
van ingemaakte vischwaren en meer bepaaldelijk, om niet te zeggen uitsluitelijk, het
inblikken van Vlaamsche schardijn of sprot had opgericht. Onder zijn leiding werd
een vennootschap gesticht die, zonder hulp of bescherming vanwege 's lands bestuur,
van wal stak. Het was een gewaagde onderneming.
Om den haring op de markt te brengen - de vangst geschiedde op ‘vollen, vetten’
haring, en niet op ‘mageren, zieken’ haring: den ‘oorlogsharing’ - had men te kiezen
tusschen de Hollandsche en de Fransche werkwijze in het pekelen. Er werd besloten
de voorkeur te geven aan de laatste. Dit
Biekorf. Jaargang 48
26
zoowel om technische als om commercieele redenen. Te Boonen (Boulogne) hadden
de haringreeders, zoo pas, het kaken-op-zee prijsgegeven. Na de vangst werd de
haring eenvoudig, zonder verdere behandeling, in bakken opeen geworpen, met zout
besprenkeld in verhouding van zes tot zeven liter zout per mand van honderd zestig
tot tweehonderd haringen. Die gespringzoute haring werd vervolgens in tonnen
geperst, overhands een laag haring en een laagje zout. Wanneer alle tonnen vol waren
en er een hoeveelheid haring overbleef, dan liet men die hoeveelheid op 't dek liggen,
waar de visch in 't zout gemengeld werd, om later, aan land, verder ingekuipt te
worden. Dit heettemen haringsteuren en zulke haringwas gesteurde haring. Gekaakte
haring werd op de markt gebracht als pekelharing. Men had door deze werkwijze,
zeer voordeelige uitslagen bekomen(1).
De Nieupoortsche reederij kocht te Boonen een uit hout gebouwd loggerschip
aan.Men betaalde het 50,000 frank. De logger mat 110 ton of vat en werd te Nieupoort
ingeboekt onder den naam: Sint Antonius van Padua.
Het spreekt van zelf dat onze visschers niet op de hoogte waren van deze kunst
van het pekelen. Zij moesten tevens onderwezen worden betreffende de vaart, de
vangst en het zoeken der vischgebieden. Twee Fransche vakmannen werden
aangeworven om de pekelkunst aan te leeren en de vaart te leiden. Zij deden dienst
als stuurman, maar waren ook meesters-inzouters.
De beraming van de uitreeding werd als volgt begroot:
50.600, -Aankoopbedrag van de boot met zeilage,
enz.
25.000, -Dubbel stel van 250 netten
1.500, -500 tonnetjes à 3 fr.
10.000, -6600 m. touwwerk
1.000, -200 Ton zout
3.375, -780 haringtonnen
_____
Fr.91,475, -Totaal bedrag
(1) Eric Dardel, Les Pêches Maritimes, bl. 77 (Parijs, 1946).
Biekorf. Jaargang 48
27
De netten waren de gewone drijvende netten. Aan boord werden er een vierhonderdtal
medegenomen. Ieder net had een lengte van 10 tot 12 m., zoodat een totale netlengte
van ruim 5 km. in zee te drijven kon gezet worden.
De tonnetjes waren de ‘breeltonnetjes’ die bovenaan de netten werden vastgemaakt
om ze drijvende te houden. Het zout was grof zout, dat in Spanje (St. Ubez)
aangekocht werd en dat, na een drietal vischreizen, door de firma rechtstreeks van
aldaar te Nieupoort werd ingevoerd.
In de verleden eeuwen ging men ‘ten haringe en te kollen’, d.w.z. dat men op
dezelfde reis de haringvangst en de kabeljauwvangst terzelfdertijde beoefende. Het
doel der vennootschap was nu hoofdzakelijk de haringvangst. Maar dit belette niet
dat een groot aantal kollijnen mede aan boord werden genomen om, als 't pas gaf,
ook op kabeljauw te kollen. Zelfs liet men het kaken niet heelemaal achterwege. In
tijden van mindere drukte werd het kaken nog toegepast; zoodat men naast den
steurharing, ook wel een lastje pekelharing binnenbracht.
De manschap werd onder de visschers van Nieupoort en vooral van
Groenendijk-Oostduinkerke aangeworven. Ze bestond uit 21 koppen: Kapitein,
stuurman, zeventien matrozen-visschers en twee dekjongens. Het vraagstuk der
aanmonstering was een der groote bekommernissen geweest. Maar van meetaf bleek
de vrees ongegrond. Niet alleen gewone kustvisschers boden zich aan, maar vele
gewezen IJslandvaarders, die met het slabakken van het IJsland-bedrijf te Duinkerke,
in de streek ronddoolden, kwamen, in groot aantal, vaart aanvragen. Het werd dan
ook een keurbende.
Dematrozen-visschers verdienden een vast loon: honderd frank per maand. Hierbij
kregen, ze als toemaatje, een zeker aandeel in de opbrengst, namelijk tien tot vijftien
frank per kop en per 100 tonnen haring en van twintig tot vijf en twintig frank per
100 tonnen kabeljauw. Dit toemaatje spoorde de manschap
Biekorf. Jaargang 48
28
aan om ‘door te visschen’. Hoe meer tonnen binnengebracht werden, hoe meer
‘drinkgeld’ zij aldus verdienden. Naast dit loon werd voedsel en drank door de reederij
bezorgd. De dekjongens verdienden zestig en zeventig frank per maand. Kapitein en
stuurman kregen loon en een aandeel in de vangst.
De boot zou gemiddeld een volle maand in zee verblijven. Het spreekt echter
vanzelf dat bij welslagen een haringreis van korteren en bij tegenslag van langeren
duur kon wezen.
De vischperiode liep van halverwege April, begin Mei tot einde December. Ook
wel tot Januari van het volgende jaar. Later werd nog in Februari gevaren. Maar dit
was uitzondering.
De boot bleef, gedurende de eerste wintermaanden van het jaar, onttuigd aan de
kaai gemeerd. De manschap bleef echter deels in de rookerij der vennootschap
werkzaam, of ging op kustvaartvisscherij. Enkelen bleven thuis om hun akkertjes
voor den kweek gereed te leggen.
De reederij huurde van de stad Nieupoort de ruïne van den Tempelierstoren om
in kamers en zalen netten en touwwerk te bergen en te drogen. Die toren heeft alle
bestemmingen gekend, tot pakhuis voor de visscherij inkluis.
De eerste afreis had plaats op 12 Juni 1907. Vóór de afvaart werd de boot door
een geestelijke van stad ‘gewijd’ en in de O.L. Vrouwkerk werd een plechtige mis
opgedragen waarin reeders, manschappen en belangstellenden tegenwoordig waren
en ten offer gingen.
Hoe vroeger in 't jaar men vertrok, hoe hooger in 't Noorden men den haring moest
opzoeken. De Sint Antoon deed, in 't seizoen 1907, acht reizen. Het was een
buitengewoon goed haringjaar. Er werd voor ongeveer 65.000 fr. haring en kabeljauw
binnengebracht. De boot vischte op alle gekende vischgronden, zeilde zelfs in de
omgeving van de Färöer eilanden, waar men druk op kabeljauw kolde.
In 1908 deed de boot vijf haringreizen. De laatste reis
Biekorf. Jaargang 48
29
eindigde in December. In opzicht van binnengebrachte hoeveelheid was het jaar niet
voordeelig. De haring was in geheel de Noordzee buitengewoon schraal. Dit
ondervonden de Hollanders ook. Er werden aldaar 150.000 tonnen minder
binnengebracht dan het jaar te voren. Het gevolg was dan ook dat de prijzen de hoogte
ingingen en de haring zeer duur verkocht werd. In opzicht van geldelijke opbrengst
was het seizoen dus zeer winstgevend.
In 1909 werd de reederij uitgebreid. Een tweede boulonneesche logger werd
aangekocht. Het schip, dat Alles voor Jesus en Maria voor benaming droeg, kwam
begin Maart te Nieupoort aanleggen, om zeeklaar uitgereed te worden.
De gewone meerplaats der booten was de vlotkom, even buiten stad gelegen. Een
geschikte aanleg en losplaats. Op uitgestrekte vage terreinen kon men de netten
openspreiden, te drogen leggen en herstellen. Zeil- en touwwerk werd er gemakkelijk
nagezien en de vaten en tonnen reekten naast elkaar voor keuring, onderzoek,
herdichting, enz. In 1909 echter lag de vlotkom droog en de booten moesten aan de
kaai zelf, midden het ander visscherijbedrijf en het zeehandelsverkeer, hun optuiging
beginnen.
* * *
Die stoutmoedige onderneming wekte niet alleen bewondering op, maar ook
afgunst. Oostende had met leede oogen dit nieuwe bedrijf te Nieupoort aan 't bloeien
zien gaan en de plaatselijke bladen trachtten dan ook de zaak te kleineeren, ja zelfs
af te breken. Men leefde toen immers nog in den tijd van naijver tusschen steden.
Nieupoort vroeg met aandrang verbetering van de haven en van de haveninstellingen
en die haringvisscherij zou hiervoor, natuurlijk, in de weegschaal geworpen worden.
En wat het Staatsbebestuur, voor dit doel, te Nieupoort zou uitbesteden, kon te
Oostende zelf niet benuttigd worden. Dit was althans de ingewortelde meening, die
alleszins begrijpelijk was, vermits er toen met de penningen van de
Biekorf. Jaargang 48
30
gemeenschap op zeer zuinige wijze werd omgegaan. Men vreesde ten slotte dat de
poging navolging zou vinden en dat Nieupoort DE haringstad zou worden. Het was
ook een openbaar geheim dat de verkoop en de afzet gemakkelijk geschiedden. Men
leverde den ingebrachten haring reeds tot in Kroatië toe. Heele wagonladingen trokken
naar dit land.
Dit had voor gevolg dat te Oostende ook een poging werd gewaagd om, in geval
van welgelukken, het laken tot zich te kunnen trekken.
Onder de bescherming van jongvorst Albrecht reedden eenige hooggeplaatste
personen een schip op haringvangst uit. In Juni 1909 zeilde het de Oostendsche haven
uit. Het had 65.000 fr. gekost en was bemand met 15 koppen. Het schip werd Pionier
II gedoopt.
Te dezer gelegenheid verschenen lofartikelen in de plaatselijke pers en willens
nillens moest men de poging, te Nieupoort ingezet, er bij te pas brengen.
Ons Blad van 6 Juni 1909 schreef o.m. dat Nieupoort sedert 1907 den logger Sint
Antonius uitreedde, waarvan het bestuur aan Fransche matrozen was toevertrouwd.
En Le Carillon van 3 Juni klingelde 't uit dat: ‘sinds vijftig jaar de groote haringvangst
te niet was gegaan, met uitzondering van een poging, thans te Nieupoort gewaagd,
door middel van vreemde kapitalen en vreemd materiaal’. Kenschetsend voor de
mentaliteit van dien tijd.
De eenvoudige waarheid was, dat te Nieupoort een viertal Fransche visschers het
bedrijf leidden en aanleeren moesten, terwijl te Oostende de Pionier II in zee stak
met onderlegde Hollandsche krachten om de Hollandsche pekelmethode aan de
Oostendsche visschers aan te leeren.
* * *
De Nieupoortsche reederij had inmiddels haar twee booten op vangst uitgereed.
De aanmonstering der manschappen was vlot van stapel geloopen. Ieder boot had
een bemanning van 21 koppen. De Franschman Flahu-
Biekorf. Jaargang 48
31
tez was kapitein op de Alles voor Jesus en Maria en de St. Antonius stond onder het
bevel van kapitein Bourquin. De bescheepsdag voor beide booten had plaats op
Donderdag 6 Mei, met plechtige zeemis in de parochiale kerk. Op 17 Mei verlieten
de booten de haven en een ‘bresse’ volk stond op de kaai om 't vertrek bij te wonen.
Onder 't volk de priester die de nieuwe boot had gewijd. De schepen werden door
den tuiboot naar zee gevoerd.
Het jaar was voordeelig, iedere boot maakte een zestal reizen, De eerste reis duurde
zes weken (men verspeelde veertien dagen om de vischplekke te bereiken), de andere
reizen duurden één maand. De Alles voor Jesus en Maria deed echter een reis van
vier dagen (22-26 Nov. 1909). Men had met ongeluk, verlies van visscherijgerief en
defect af te rekenen. Die reis bracht 100 tonnen gesteurden haring op. Bij 't uitvaren
was men toen immers dicht bij de vischplekke. Voor de andere reizen was de vangst
zeer hoog. We noteerden: voor de St Antonius: eerste reis: 342 tonnen steurharing
en 26 tonnen kabeljauw; tweede reis: 598 tonnen steurharing (deze hoeveelheid werd
in de laatste 17 dagen van de reis gevangen, in één enkele nacht kon men 170 tonnen
vullen); derde reis: 398 tonnen steurharing; vierde reis: 565 t. steurharing; vijfde reis:
550 t. steurharing. Voor de Alles voor Jesus en Maria waren de vangsten
onderscheidenlijk van 580, 540, 600 tonnen steurharing.
Het jaar 1911 was opnieuw een schraal haringjaar. De vangsten van de booten
bedroegen, voor de St. Antonius: 200, 396, 422, 260, 350 tonnen en voor de Alles
voor Jesus en Maria: 207, 409, 314, 281, 291 tonnen steurharing. Door de eerste
boot werden tevens 80 tonnen pekelharing, 49 tonnen kabeljauw in twee reizen, en
door de tweede boot 37 tonnen pekelharing en 37 tonnen kabeljauw in één reis
binnengebracht. De St Antonius deed één maandreis van 7 Jan. tot 9 Febr. 1911.
De gevangen haring werd zoowel voor binnenlandsch
Biekorf. Jaargang 48
32
verbruik op de markt gebracht, als voor buitenlandsch verbruik verkocht. Oostenrijk
en Kroatië waren groote afnemers. Telken jare werd aan den Koning een vaatje echte
pekelharing van de eerste vangst als ‘koninklijk presentje’ gestuurd. De oude traditie
werd aldus voortgezet.
Terloops zij nog aangestipt dat de reederij, naast de hoeveelheden in het buitenland
verkocht, aan de rookerijen in het binnenland heel veel gesteurden haring doorzond.
De zaak was dus goed op weg. Maar scheepvaart en visscherij blijven,
niettegenstaande goed beleid en opbrengst, toch steeds gevaarlijke en onzekere
bedrijven. Niemand is meester over wind en zee, en de booten varen steeds ‘op Gods
Genade’ uit, zonder dat kapitein of manschap kunnen weten of ze ooit behouden
terug het land zullen zien. Aldus kreeg de reederij, in 1912, een zwaren slag. De St.
Antonius verging op zee, den Woensdag 28 Oogst. De ramp gegebeurde op
Houzboroughbank ter hoogte van Yarmouth. De boot was op terugreis en had een
vangst van 530 tonnen haring aan boord. Het was stil weder. Het zeilen verliep
slapjes, toen plotseling de boot op een rugkant van den zandbank bleef steken. Het
schip terug vlot brengen, ging niet. Na lang aarzelen stapte de heele bemanning in
de eenige reddingsboot. De eerste die 't voorbeeld gaf, was de jeugdige dekjongen
Frans Vermoote, thans als hovenier te Lombardsijde gevestigd. In die reddingsboot
zaten de een en twintig koppen werkelijk als haringen in een ton geperst. Onder den
zwaren last zonk de boot heel diep. Men dreef met één hand bootwand boven water.
Roeien was uitgesloten, want bij riemslag zou de boot wel gekanteld hebben Na vier
uren zwalpen en drijven werd de benaming opgepikt door een lichtschip. Aan land
gekomen werden allen in nieuwe kleeren gestoken. Kapitein en stuurman trokken er
van onder en lieten de negentien Vlamingen aan hun lot over. Vooraleer ingescheept
te worden door de zorgen van
Biekorf. Jaargang 48
33
het Belgisch konsulaat, lieten de schipbreukelingen zich fotografeeren.
In 1913 en 1914 bleef de Alles voor Jesus en Maria alleen in de vaart, totdat de
oorlog in 1914 het bedrijf voorgoed heeft stopgezet.
J. FILLIAERT
Pater Jandocus van Brugge
(Vervolg en slot van bl. 8)
PATER Judokus schoot wakker, gheel wakker... maar hij was ineens al z'n devotie
kwijt.
- Nè, zei hij, is 't al twaalve? De dagen 'n hên toch nieten aan! 'k en ben nog niet
gezeten en 't is al wederom hoogtijd om op te kramen. 'k Heb hier leelijk m'n tijd
vernukt,... nog een sterke halfure van huis, 'k zal den hond in 't pateel vinden;... maar
morgen kom ik weere.
En hij zette aan te wege... maar kijken dat hij deed, hij stond daar lijk in z'n mond
geblazen: -Waar ten duivel, waar ben ekkik hier? en wat lees ik daar op dat hekken?...
Wulvenhoek?! en dat water hier?... Hoe?... en dat kasteel ginder? da's al ze' leven:
Leysele!.., en dat moet hier toen de Walakkershoek zijn!... E... 'k meen dat 'k aan
Veugelzang zat? tegenaan de galge?... e goê k(w)art van hier!... Wal, wal, zuchtte
de man, dokter Herrebaut had gelijk, 'k ben aan 't suffen, 'k worde kindsch! 'k moet
't getuigen!
Hij hoorde de beê klippen en d'Angelusklokke ginder verre op Sint Salvaders,..
zoo Brugge lag wel aldààr. Hij botste tegen den barm van den ijzerweg dien hij nooit
gezien 'n had; voorbij Caesembroodt liep er een karre daarboven... al rooken, al
puffen, al stinken... en zonder peerden bespannen! een konvooi 'n kende hij niet. En
dat dak op staken, en al dat geweld en dat schuifelen?!... en verder dien duiker?
Biekorf. Jaargang 48


De grootvisscherij op den haring te Nieupoort. Laatste poging tot herstel

http://www.vliz.be/imisdocs/publications/312159.pdf

De grootvisscherij op den haring te Nieupoort. Laatste poging tot herstel

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive