Beun, J.

Open Marine Archive

DE VUURTOREN VAN NIEUWPOORT EN ZIJN LAATSTE 
"VI ERTORREWACHTERS" 
Volgens de overlevering bestonden er reeds twee vuur-bakens te Nieuw -
poort, opgericht door Gwijde van Dampierre in 1284. 
1 n de loop der eeuwen werden deze "vierboete(n)" vernield, op een an -
dere plaats heropgebouwd, terug vern ield . .. 
1 n 1793 en 1794 werd de vuurtoren van Nieuwpoort erg beschoten 
door de Fransen . Er was geen sprake meer van herstellingen te doen en 
de toren bleef, half in puinen staan en onbruikbaar tot in 1858 . 
Deze vuurtoren stond op het Schiereilandje, waar nu de Yachtclub van 
Nieuwpoort (YCN) is gevestigd. 
1 n 1858 begon men de vuurtoren te herstellen . De tijd van riet branden 
behoorde evenwel tot het verleden . Er werd dan ook besloten de toren 
te moderniseren. Een "lanteern", voortkomende van de toren van Oos-
tende, werd op de toren geplaatst : een grote olielamp van 2,95 m 
hoogte en met een doorsnede van 2,20 m. 
Uit deze foto blijkt duidelijk hoe toren en woonhuis voor 1914 één geh eel vor m-
den. Rechts bemerkt men de loods w aar een reddingsboot stond . Het gebouwtje 
links op de foto behoorde toe aan groot-grondbezitter Crombe z, en deed d ienst 
als opslagruimte -stalling. 
164 
Op 1 januari 1863 zond de toren haar licht opnieuw over de haven van 
Nieuwpoort (zie verder "Bericht aan Zeevarenden"). 
In 1881 bouwde men een gloednieuwe vuurtoren , op slechts 100 m van 
de zee en op 250 m van de Yzermonding. De hoogte was 28 m. Hi j was 
verlicht met minerale olie en had een va~t rood l icht. 
Op 30 oktober 1914, tijdens de Sl ag van de Yzer, haalde het geschut 
van Britse zeebodems. die het 4de Duitse Ersatz D ivision beschoot, de 
vuurtoren neer. 
Voormelde vuurtoren vormde met de (dubbelde) woning van de vuur-
torenwachters één enkel kompleks. 
In 1923 werd de vuurtoren herbouwd. Toren en woning stonden dit-
maal afzonderlijk. De toren was opnieuw in baksteen opgetrokken. 
Het licht werd ditmaal een "bliksemlicht", elektrisch voortgebracht. 
Bij hun aftocht op 7 - 8 september 1944 werd de vuurtoren door de 
Duitsers opgeblazen. 
Het I ichtapparaat berustte evenwel sinds 1940 te Parijs en werd aldu s 
gered. 
In 1945 werd voorlopig een 15 meter hoge seinpyloon boven het duin 
geplaatst. 
De huidige toren treedt in werking op 21 maart 1949. Hij reikt 26 m 
boven de gemiddelde zeesp iegel, is ditmaal een betonconstruktie, en 
werkt opnieuw elektrisch. Honderdvijftien treden en 18 op rechtstaan-
de ladder leiden tot de verlichtingsinstallatie. 
WEL DEGELIJK "VUURTOREN VAN NIEUWPOORT" 
Toen in 1881 de nieuwe vuurtoren werd gebouwd, gebeurde dit op het 
grondgebied van Lombardsijde. Op oude foto's en postkaarten kon men 
aldus soms lezen "Ie phare de Lombardzyde". En ook de inwoners van 
Lombardsijde waren telkens ietwat wrevelig als hun geburen na drukke-
lijk spraken van "de Viertorre van Nieuwpoort". En toch haduen de 
Nieuwpoortenaars het bij het rechte eind. De Toren behoort immers tot 
het "haven-gebied" van Nieuwpoort, en ook heden te dage reikt dit 
havengebied nog steeds verder dan de eigen! ijke stadsgrenzen. An der-
zijds is het wel zo, dat sinds de fusietrein van 1 januari 1977 de vu ur-
toren nu ook wel degelijk op het grondgebied van Nieuwpoort staat. 
BERICHT AAN ZEEVARENDEN (lü) 
Hoe van meet af aan, ook bij de voogdij -overheid sprake was van de 
Vuurtoren van Nieuwpoort kan men best uitmaken uit volgend bericht, 
verschenen in het Belgisch Staatsblad de dato 22 november 1862 . 
. . , 
165 
Ministerie van Buitenlandse Zaken - Zeewezen 
Bericht aan Zeevarenden 
Nieuwe vuurtoren te Nieuwpoort 
De Minister van Buitenlandse Zaken brengt ter kennis van de Zeevaren-
den dat de nieuwe vuurtoren opgericht te Nieuwpoort (Vlaamse Kus-
ten) voor de eerste keer ontstoken zal worden op 1 januari 1863 , bij 
zonsondergang, en dat hij vanaf deze datum iedere nacht in werking 
zal zijn . 
De toren die gelegen is op 51 graden 8 minuten 20 seconden noorder-
breedte en 23 minuten 54 seconden oosterlengte van de meridiaan van 
Parijs. De hoogte is 27 m 50 centim. boven de grond en de lichtbron 
ligt op 29 m 30 centim. boven de hoogwaterspiegel. De lichtbron is voor-
zien van een kadatdioptri sch' lenzen-apparatuur van derde orde, dat 
een vast rood licht vertoont, dat, in gunstige atmosferische omstandig- · 
heden, op een afstand van 14 mijl van zestig in een graad, zal kunnen 
gezien worden, over een boog van rl,ê f · · ri •o n begrepen, op het kompas, 
tussen West 13 graden Zuid do or '" ., ., ii tot Oost 7 graden Noord. 
Het huidig licht gelegen op de westkust van de havengeul, op 51 graden 
8 min 25 seconden Noorderbreedte en 23 minuten 33 seconden Oos-
terlt~ngte van de meridiaan van Parijs, wordt een getijlicht; het zal ge-
doofd worden wanneer de zakkende tij aanvangt, 
Het huidig tijlicht, gelegen op 424 meter in het N.N. Westen van het 
vorig licht, wordt gedoofd op -dezelfde datum. 
DE TAAK EN OPDRACHT VAN EEN VUURTORENWACHTER {20) 
1 n 1948 werd in het vooruitzicht van de aanstelling van de nieuwe vuur-
torenwachter - de officiële term luidt "torenlicht-wachter" - de beroeps-
kennis vereist van electr. of mechanica. 
Als opdrachten voorzag men 
- torenlicht aansteken en doven, alsook het licht van het oosterstaketsel 
- het even tuf,.: in ga ng zetten van misthoorn op het oosterstaketsel 
- verplichting : onderhoud van materiaal en apparatuur en dit in perfek-
te staat. Nazicht goede werking van de li ch ten zowel acetyleen als elek-
triciteitslichten. 
- reinigen en schilderen van acyteleenflessen, enz 
- mag dienst niet verlaten zonder voorafgaande verwittiging of toelating, 
uitgezonderd tijdens jaarlijks verlof 
- mits inachtneming van de arbeidsreg:ementen moet ter beschikking 
zijn voor alle noodgevallen. 
Acetyleen is kleurloze, gasvormige koolwaterstof, thans meestal uit 
166 
calciumcarbid verkregen. Het dient tot verlichting, verhitting. 1 ndi<:n 
de elektriciteit uitviel werd automatisch op acetyleen overgeschakeld. 
NOG ENKELE WEETJES 
Om zoveel mogelijk op te vallen werd de vuurtoren, na de eerste wereld-
oorlog, in rode en witte banden be~childerd, wat ook nu nog het gcv<1I 
is. Vddrveertig werd dit werkje doorga,1ns uitgevoerd door "P iLu" Pie · 
ter G ryson en zijn zonen, uit de Langestraa t te Nieuwpoort. 
1 n al die eeuwen werd de vuurtoren dan ook een stukje van hel Nieuw -
poorts stadspatrimonium. Nog in het begin der jaren zestig werd door 
de Stedelijke Dienst voor Toerisme, als bijvend aandenken bij ulfo"iële 
ontvangsten, een miniatuur vuurtorentje aangeboden. Het betrol' een 
ontwerp van stadsinwoner Bol! ion, en vervaardigd in het Neocerarn 
Studio van de Mekanieke Steenbakkerij Florizoone te Nieuwpoort. De 
honderd vervaardigde eksemplarcn waren zowat 17,50 cm hoog en 
droegen op het bovenvlak een kleine kompas, waarvan het noo rden 
steevast naar de naam "Nieuwpoort" wees. 
Dat ook nu nog, na de volledige mechanisatie, de vuurtoren periodieke 
nazicht vergt, bewi jst het feit dat op donderdag 20 november 1980, 
omstreeks 17u, "Vuur Nieuwpoort" zoa ls men dat in zeemanstermen 
heet, plots ''vast" brandde. Het defekt werd meteen via een dringend 
bericht aan de zeevarenden over de mar itieme radiobanden verspreid. 
Het gevaar was immers niet denkbeeldig dat het vast rood licht niet 
herkend werd als dat van de vuurtoren dat normaal twee rode "flashes" 
te zien geeft 
AUGUST HILLEBRANDT: VEERTIG JAAR TORENWACHTER (3°) 
Onze vader, aldus Jeanne en Maria Hillebrandt, was zowat "voorbestemd'' 
om viertorrewachter te worden; Hij werd immers op 29 augustus 1875 
geboren in het" tievier" ( tijvuur)-hu is, zijnde de woning van het loods-
wezen personeel te Nieuw poort-Bad. 
In 1895 monsterde hij aan op het toenmalig schoolschip "Aviso".Op 
een reis naar het Hoge Noorden had de jonge man een hand bevroren, 
welke steeds verminkt is gebleven. Van 1897 tot 1902 vaarde hij op de 
mail boat "Prinses Josephine", orn vervolgens op het I ich tsch ip "de 
Wandelaar" terecht te komen. 
Hij was ondertussen gehuwd met Alida Pincket. 
Zijn allereerste opdracht als vuurtorenwachter verrichtte hij te Oostende. 
In 1907 werd August Hillebrandt torenwachter te Nieuwpoort. 
In die dagen bestond het vuurtorer,ipersoncei uit chef Filip Degroote, 
Fons Hintjcns en Gusten Hillebrandt. 
167 
August Hillebrandt 
De vuur-toren en de woning, een tweewoonst, vormden toen één enkel 
kompleks. Zo kon men niet alleen vanuit het gelijkvloers, maar ook van-
uit de zolderverdieping, de torentrappen op. In de tweewoonst woon-
den de families Hillebrandt en Degroote. Naast de woonst stond nog het 
"petrollekot" en het "permenentiekot", waarin een reddingsboot stond. 
Vóór 1914 waren de vuurtorens van Nieuwpoort, Knokke-Heist en 
Blankenberge volgens eenzelfde model gebouwd. 
Als het begon te deemsteren ging de dienst in, met aflossing om midder-
nacht. Het derde personeelslid was "vrij". 
168 
Op 17 februari 1912 werd Jeanne H il leb rand l in de woning van de vuur-
torenwachters geboren : de laatste ge boort.: in een vuurLOren ·i n de rij 
van zevenhonderd jaar vuurtoren-gesch ic den is te Nieuwpoort. 
Rosa, de jongste zuster, zij waren toen rnrt zeven kinderen, zou later 
geboren worden in de vuurtoren van Knokke-Heist. 
Pa Hillebrandt vroeg in 1914 zij n "changement" naar de viertorre van 
Knokke aan. 
Het was voor de kleine kinderen al te ver om dwars doorheen de duinen 
naar school te gaan. Zo belandde de familie enige maanden voor het 
uitbreken van de Ie W.O. aan de Oostkust, en beleefden zij niet de 
ondergang van de toren enige maanden l;1ter. 
Een zekere "Marcus" ("wij zijn die naam niet meer voor honderd pro-
cent zeker") werd vader Hillebrandt zijn opvolger en vervanger te Nieuw-
poort. Tijdens de oorlog belandde de familie, na de vuurtoren van Knok-
ke op de vuurtoren van Blankenberge. 
Bij de heropbouw van de Nieuwpoortse vuurtoren in 1923, vroeg Au-
gust opnieuw zijn "overplaatsing" aan: hij wilde terug naar zijn geboor-
testreek. Nu was hij de enige torenwachter . Toren en woning stonde n 
voortaan afzonderlijk en bovendien was er nog een oven kot, want er 
diende zelf brood te worden gebakken. 
Jeanne en Maria herinneren zich nog dat de woning later gereed kwam 
dan de toren : zo gebeurde het dat zij in die tussentijd, met de tram, 
naar Lombardsijde dienden te trekken wilden zij eens vader zien . 
Het feit dat, na elke stormwind, de gehele duinenvlakte rondom de 
vuurtoren, vol lag met blootgekomen schedels en benen van gesneuvel-
den uit de Ie W.O., bleek niemand te deren . 
Het was er niettemin eenzaam wonen. Maar toch aangenaam! In die 
tijd, de jaren twintig, waren er nog geen wegen : de acetyleen werd in 
tuben ("zoals lassers die nu gebruiken") gebracht op een slede, door 
een paard getrokken. Elk jaar, voor de aanva ng van de winter, bracht 
"Schele Nesten" (Gouwy) uit de Kokstraat te Nieuwpoort, eveneens . 
per paard en slede, de voorraad kolen, geleverd in opdracht van de Staat. 
Elke namiddag, na het beeindigen van de schooltijd, werden de kinde-
ren aan de rand van de duinen opgewacht door hun twee honden, welke 
de ouders vooropstuurden. 
Vader August werd in 1940 65 jaar en dacht reeds van op pensioen te 
gaan toen de tweede W.O. uitbrak. 
Met het oog op zijn pensioenstelling hadden de ouders reeds een woning 
gehuurd in de Oostduinkerkse steenweg, te Nieuwpoort. De kinderen 
waren ondertussen reeds allemaal "uitgetrouwd". 
Toen de oorlog uitbrak "draaide de torre niet meer". August Hillebrandt 
' ' 
169 
! 
'! 
'1 
t 1i 
. f 
1 
r 
De toren in opbouw 
i.it ·•.,.vh~U. 
ie r .... . 
170 
bleef alleen achter, maar werd nadien min of meer door (vermQedelijk 
door franse) soldaten , verpli cht de toren te verlaten. 
Gevolge die oorlogsomstandigheden zou hij slechts op 30 november 1948 
zijn taak moeten overgeven, aan de nieuwe vuurtorenwachter : Lucien 
Daneels. 
Op 85-jarige leeftijd overleed August Hillebrandt. Hij werd op woens-
dag 9 maart 1960 begraven. De kerkelijke plechtigheid greep te Nieuw. 
poort plaats, doch hij werd bijgezet op het kerkhof van Lombardsijde. 
Wij zullen den ke li jk wel niet uit de biecht klappen als wij verklaren 
dat zijn jaarwedde in 1935 de som van 14.000 fr bedroeg. 
LUCIEN DANEELS : DE ALLERLAATSTE TORREWACHTER ! (4° ) 
Op 1 december 1948 vatte Lucien Daneels zijn taak aan; funktie welke 
hij tot op zijn pensioenstelling op 1 oktober 1963 zou vervul len. 
Hij werd te Boom op 23 september 1898 geboren en is gehuwd met 
de N ieuwpoortse Elza Provoost. 
Lucien Daneels en vrouw Elza Provoost: zij gdan de geschiedenis in als de laatste 
torrewachtersfamilie van Nieuwpoort, en me,teen ook van de Vlaamse Kust. 
171 
Met de in die nsttreding van Lucien Daneels werd een nieuwe stap gezet 
in de automatisatie. Het "licht" kon met een eenvoudige knip van be-
neden reeds worden aangestoken. De regeling gebeurde met een "wekker-
systeem". Gewoonlijk werd een kwartiertje voor het ondergaan van de 
zon het I icht aangestoken. 
Als het elektrisch li cht uitviel, werd automatisch overgeschakeld op gas: 
de koepel draaide in dergelijk geval op een "gewicht", welke in het 
centrum van de toren hing, precies zoals bij een hangklok. 
In zo een omstandigheid liep de wekkering af na een zevental uur. De 
"lamp" bestaat uit ee n koepel van prisma's die de stra len van de licht-
bron naar het centrum brengt. Die koepel heeft de vorm van een drie-
hoek, waarin ieder zijvlak nogmaals in tweeen gebroken is. De kristal-
len prisma's werden door Lucien Daneels gekuist met "wijngeest" 
(esprit de vin= vluchtig bestanddeel van wijn , oude naam voor ethylal-
cohol of spir itus) . 
De lamp was gevat in brons, en dit betekende meteen heel wat poets-
werk. Na elke storm moesten ook de ruiten buiten worden gekuist: 
zand en verstoven zeewater maakten immers de ruiten vuil en vettig. 
In feite had men elke dag met verstuivend zand te kampen : zo hadden 
de tegels van de huiskamers all e glans verloren door de fijne zandkorrel-
tjes waarover men steeds liep. En men leerde ook bij het eten slechts 
op het laatste ogenblik de borden boven te halen om "zandsmaak" te 
vermijden . 
1 n 19 58 trouwde doch ter Annie Daneels uit : voor het laatst werd een 
huwelijksfeest gevierd in de Nieuwpoortse vuurtoren-woning. 
1 n maart 1962 zou Roland, de vader van Lucien Daneels, op bezoek, 
er over! ijden aan een erge griep : voor de laatste -maal noteerde men er 
een sterfgeval. 
Ook de levenswijze van Lucien Daneels vormde een geheel met zijn om-
geving. Samen met zijn vrouw behoorde hij tot de gilde der vegetariers. 
Nooit kwa m het bij hem op om in de duinen een konijntje te strikken, 
noch om een strandscholletje te vange n. 
' Toch ondervond hij meer dan eens last door militairen. De vuurtoren 
stond immers van medio 1950 af, midden het domein van de Militaire 
Luchtdoela rtille rieschool Lombardsi jde-Nieuwpoort. Te pas en te onpas 
moest men de ident iteitskaar t tonen. Lucien Daneels hing die ten lange 
laatste met ~en koordje rond zijn nek, wan neer hij met zijn fiets op bood-
schappen moest, en al dus doorh een het Kamp diende te rijden. 
Ook de jongste dochter, Annie, ondervond als schoolgaand meisje, heel 
wat ongemak. Als er schietoefeningen waren diende zij tot 18 u aan de 
poort te bi ijven wachten, vooral eer naar huis te mogen gaan. 
172 
De zeldzame bezoekers dienden zelf, bij de militairen van wacht, hun 
identiteitskaart achter te laten ! 
Niettemin bleef het eenzaam wonen. De familie Daneels had dan ook 
een tweetal honden, de "schaper" Marco en de "Elzasser" Wolf. 
Als men weet dat op een bepaald ogenblik het geducht bandietenduo 
"Beeckman en Mulder", zich ondermeer hadden geinstalleerd in een 
bunker, ter hoogte van de vuurtoren, begrijpt men best pergelijke voor-
zorg. ., 
Bij verlofdagen kwam "een man van dienst" de taak van vuurtoren-
wachter" overnemen : veelal was dit Maurits Mylle uit Oostende, of 
ook wel eens Louis Calcoen uit Nieuwpoort. 
Zoals vermeld stond de vuurtorenwachter ook in voor het vast licht op 
het noorderstaketsel, en voor de misthoorn aldaar. Deze werden welis-
waar aangestoken vanuit de vuurtoren, maar bij "storinge" (en dit ge-
beurde natuurlijk steeds bij hevig stormweder) moest Daneels er op 
uit om het euvel te herstellen. 
Dit vast licht werkte eveneens op stroom en op gas bij noodgevallen. 
Uit voorzorg nam Daneels dan ook een koord mee om zich eventueel 
te kunnen vastbinden. Het gevaar om door een "pak zee" gegrepen te 
worden op het staketsel hoofd was niet zo maar denkbeeldig .. , 
Als plichtgetrouw mens nam Lucien Daneels zijn taak bijzonder ter 
harte en maakte van "zijn" torenlicht een echt juweeltje wat onder-
houd betrof. Naast de toren had hij, als vegetarier, een groeritentuintje 
aangelegd. Ook ging hij wel eens zwemmen in zee. 
Van een koortsachtig leven was er evenwel geen sprake, zodat men tel-
kenmale ruim de tijd nam om met Pol Debruyne, de brievenbesteller, 
een praatje te slaan, bij zijn zeldzame bezoeken aan de toren. 
Vijftien jaar lang stond Lucien Daneels aldus in voor de veiligheid van 
de vissersvloot . Met weemoed verliet hij aldus eind september 1963 de 
"viertorre van Nieuwpoort", Maar nu nog, gaat hij, terecht, fier de 
allerlaatste vuurtorenwachter van het Yzer$tadje te zijn •geweest. ! 
, ~IJ~WuN 
BRONNEN 
(1) en (2) = Adj.-Adviseur A. Vandenbussche van het Bestuur vari
0 
ljet.~iwezen 
te Oostende . · ·' 
(3) = intervieuw de dato 7 maart 1981 : gezusters Jeanne en Maria Hlllebrandt, 
St. J acobstraat 30, Nieuw poort. 
(4) = intervieuw de dato 21 maart 1981 : Lucien Daneels, Sluizenstraat 61, 
Bredene. 
173 


De vuurtoren van Nieuwpoort en zijn laatste "viertorrewachters"

http://www.vliz.be/imisdocs/publications/312451.pdf

De vuurtoren van Nieuwpoort en zijn laatste "viertorrewachters"

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive