Concerns about adolescent literacy continue to be highlighted in regards to the challenges of reading and learning from academic text. Recent efforts to address these concerns have led to an examination of the disciplines and their specialized ways of thinking and using language. In this article I discusses a metalinguistic protocol in a think-aloud process as a framework to use in university content area literacy courses with secondary preservice teachers to examine the language and thinking as it is used in the disciplines of knowledge and to address the implications of disciplinary literacies for teaching and learning in secondary schooling

McArthur, Kerry G.

English

Niniejsza   praca   traktuje  o   języku   prawnym,   dotyczy   współczesnych   aktów   normatywnych   w   postaci    ustaw.    Jest   to   trzydzieści   sześć   dokumentów,   które   poza   Kodeksem   Prawa   Kanonicznego   mają   charakter   świecki.   Wyróżnia   się   podstawowy   akt   normatywny   prawa   konstytucyjnego   o   najwyższej    mocy   prawnej   i   szczególnym   zakresie   regulacji   ─   Konstytucja   Rzeczypospolitej   Polskiej   z   1997  roku.  Pozostałe   ustawy   reprezentują   głównie   prawo   karne,   administracyjne,   cywilne   i   finansowe.  Większość  tworzą  akty   w   kształcie   kodeksów   oraz   ustawy,   w   których   tytule  występuje   prawo. 
Autorka,   nawiązując  do   teoretycznych   założeń   opisu   stylu,    przyjmuje,  że   użycie  w   języku   prawnym   określonych   form,   zwłaszcza   morfologicznych,  składniowych,   leksykalnych  i  semantycznych,   służy   kreowaniu   wizji   świata,   którą  stanowi   przestrzeń   administracyjno-prawna,   osoby   i   instytucje,   a  także   rozmaite   zależności,   jakie  łączą   poszczególnych   członków   funkcjonujących   w   omawianej   przestrzeni.   Re-konstrukcja   fragmentu   rzeczywistości,   polegająca   na   rozpoznaniu   wartości  semantycznej   form,  prowadzi   tym  samym  do   wychwycenia   i  nazwania   właściwych   dla   opisywanego   języka   kategorii    semantycznych.  
 Zasadniczy  przedmiot   rozważań   stanowią   kategorie   semantyczne   najsilniej   związane  z   konstytuowaną   przestrzenią   administracyjno-prawną.  Cele   badawcze   to:   a)  analiza  współdecydującej   o   normatywnym   nacechowaniu   tekstów   prawnych   kategorii   modalnej,   która   służy   charakterystyce   uczestników   danej   regulacji   prawnej    jako   podmiotów   z   przysługującym   im   prawem   bądź    nałożonym   na   nich   obowiązkiem;   b)   opis  znaczenia   form   gramatycznych,   którymi  ujmuje   się   uczestników    regulacji   prawnych,   uświadamiający    niejednolitość   ról   semantycznych   (znaczeń   gramatycznych)   przypisywanych   osobowym   i/lub   instytucjonalnym  aktantom   oraz   bogactwo   i   różnorodność   powierzchniowych   odpowiedników   poszczególnych   ról;   c)   wskazanie   osobliwych   cech   omawianych   tekstów,   pozwalających   na   przeciwstawienie   języka   prawnego   urzędowej   odmianie   współczesnej   polszczyzny. 
Analiza  językoznawcza   jest   prowadzona   pod   kątem   składniowym,   bazuje  na   modelu   składniowym   o   podstawach   semantycznych.   Autorka   czerpie   z   osiągnięć   ba-daczy,   którzy   ten   model   rozwijali   i   udoskonalali:    George`a   Lakoffa,   Charlesa   Fillmore`a     Jamesa   Mc   Cawley`a,    Jerrolda  Katza,   Jerry`ego   Fodora   i   innych.   Nawiązuje   również   do   składni   tradycyjnej   i   formalno-logicznej,   zwłaszcza   do   założeń   mówiących  o   wydzielaniu  w   wypowiedzeniu   grup   składniowych:   imiennej   i   werbalnej,   oraz   wyodrębnianiu   pozycji   składniowych   zajmowanych   przez   jego   poszczególne   składniki.   W   badaniach    wykorzystuje    ustalenia   polskiego   prawoznawstwa,   dotyczące   istoty   przepisu   prawnego   i   jego   odniesienia   do   normy   postępowania   oraz    normy   prawnej,   definiowania   zdania    normatywnego,  a  także  ujmowania   modalności   i   jej   wewnętrznych   klasyfikacji.  
W  badaniach  punkt  wyjścia  stanowi   artykułowana   część   ustaw,   czyli   przepis   prawny.   W   jego   obrębie   podstawowymi   jednostkami   opisu   są   dwa   typy   konstrukcji   składniowych:   zdanie   i   grupa   imienna.    W   wypadku   zdania   chodzi    wyłącznie   o   zdanie   normatywne,   którego   charakterystykę   uzasadnia   to,   że   jest   ono   najistotniejszą,    treściowo    najbogatszą    częścią    przepisu    prawnego.    Informuje   nie   tylko   o   określonym   działaniu,    lecz   także   o   jego   normatywnej   kwalifikacji   oraz   osobowych   i/lub   instytucjonalnych   aktantach,    które   uczestniczą   w   zdarzeniu.   Włączone  do   analizy   grupy   imienne   to   produkty   dwóch   procesów   nominalizacyjnych:   adiektywizacji   morfologicznej   i  adiektywizacji   syntaktycznej.   Zestawienie   wymienionych   grup  ze  zdaniami  normatywnymi   pozwala   na   wydobycie   między   nimi   podobieństw   i   różnic,   związanych  z   powierzchniowym   ujawnieniem   osobowych   bądź   instytucjonalnych   ról   semantycznych.  
Szczegółowe  rozważania  pokazują,   jak   istotną   rolę   w   rozpoznaniu   właściwych   dla   języka   prawnego   kategorii   semantycznych   odgrywa   kontekst.   W   omawianych   ustawach   prawnych   jest   on   niejednolity,   może   wystąpić   w   różnej   postaci.   W   wypadku   układających   się   w   konwersy   znaczeń   gramatycznych   ma  charakter   językowy:   tworzą   go  wyrażenia,   które  w   zdaniu  normatywnym   lub   w   grupie   imiennej   stanowią   najbliższe   otoczenie   powierzchniowego   odpowiednika   badanej   roli   semantycznej.   W   opisie   znaczeń   modalnych   sygnalizowanych   przez   operatory   normatywne   postępowanie   językoznawcze   ograniczające   się   do   prześledzenia   otoczenia   językowego   tych   operatorów   jest   niewystarczające.    Aby   omówienie   było   prawidłowe  i   wyczerpujące,   ustalenia   językoznawcze   muszą   zostać   uzupełnione   uwagami   prawników,   które   powstałe   w   procesie   wykładni   wynikają    z   odniesienia   do    kontekstu   systemowego,   a   nierzadko   społeczno-politycznego.   
Analiza   językoznawcza   aktów   normatywnych   pozwala   na  wychwycenie   ich   specyfiki,   widocznej   zwłaszcza  w   zestawieniu   z   tekstami   innych  odmian   polszczyzny  ogólnej.   Specyfika   ta   uwypukla   się,   jeśli   w   centrum   uwagi   znajduje   się   m.in.  modalność   ─   kategoria,   której   opis   ukierunkowuje   szereg   czynników,   np.:   postawa   intencjonalna,   funkcje   przekazu   czy   też   jego   cechy   gatunkowe.  W   charakterystyce   modalności  szczególnego   znaczenia   nabiera   także    związana   z   kreowanym   obrazem   rzeczywistości   tematyka.   
W   będących   zbiorami   przepisów   ustawach  komunikowane   są   rozmaite   sytuacje   prawne   (regulacje),   z   których   na   podstawie   określonych   reguł   wykładni   prawnicy   wyinterpretowują   normy   prawne.   Sytuacje   prawne   obejmują   określone   działanie,   jego   normatywną   kwalifikację   oraz   uczestniczące   w   nim   osoby   bądź   organy   instytucjonalne.   Jest   w   nie   wpisana   zależność   należność  ─  powinność,   którą   należy   rozumieć   następująco:   `to,   co   się   komuś   należy,   ktoś   inny   powinien  czynić`.   Z   takiej   perspektywy   każdą   regulację   prawną   współtworzy   nie  ─   jak   to   wynika  z   omówień   tekstów   innych   odmian   języka   ogólnego   ─   jedna   relacja  modalna,   lecz  dwie,   a   niekiedy   więcej   zależności,   z   których   każda   jest   ukierunkowana   na   inne-go  uczestnika   regulacji.   Skoro   sygnalizowaną  w   zdaniu   normatywnym   regulację   współtworzy   kilka   relacji   modalnych,    to   tym   samym  w   jego   obrębie   wyrażane   są   dwa   znaczenia   modalne   albo   więcej,   przy   czym   tylko   jedno   z   nich   ma  powierzchniowy   wykładnik.   Dzięki   dokładnym   badaniom   możliwe   jest   ustalenie  właściwych   dla   wyrażanej   sytuacji   prawnej   znaczeń   modalnych;  z   jednej   strony  znaczenia   z   językową   reprezentacją   i   treści,   mimo   że   wpisanej   w   regulację,   pozbawionej   formalnego   odpowiednika.  
Dopełniający   analizę   zdania   normatywnego   ogląd   osobowych   i   instytucjonalnych  ról   semantycznych   daje   możliwość   zbadania   charakterystycznych   dla   języka   prawnego   dwóch   układów   konwersywnych:   `dominujący`  ─  `podporządkowany`   i   `dawca`  ─  `biorca`.  Pozwala   na   wyodrębnienie   niesymetryczności    wpisanej    w   zależności   łączące   osobowych   i  instytucjonalnych    członków   przestrzeni   administracyjno-prawnej.   Pokazuje   też,   w   jakim   stopniu   cecha   uwarunkowana   zwłaszcza   piastowaną   godnością,   pełnioną   funkcją,   wykonywanym   zawodem   bądź   specyfiką   określonej   regulacji   może   przesądzać   o   zaistnieniu   jednego   konwersu    czy   też   w  sposób   pośredni   rzutować   na   kształt    innego   konwersu.  
Opis   konwersywnych   znaczeń   gramatycznych    staje   się   bogatszy   dzięki   analizie    kilkuskładnikowych   grup    imiennych   po   nominalizacji.   Jeśli    fraza   imienna   jest   bardziej   rozbudowana,  istnieje   większa   szansa   na   odtworzenie   w   niej    układu   konwersywnego.  Jednocześnie   jest   wówczas   możliwe   porównanie   sposobów   powierzchniowej   realizacji    członów   konwersu   w   grupie   imiennej   i   zdaniu   normatywnym.   
Charakterystyka  dwóch   typów   konstrukcji   składniowych   pozwala   nie   tylko   na   wskazanie   i   nazwanie   licznych   i   zróżnicowanych   wyrażeń,   za   których   pośrednictwem  w   planie   formalnym   dochodzi    do   ujawnienia   zależności   `dominujący`  ─  `podporządkowany`   oraz   `dawca`  ─  `biorca`.   Uświadamia   istnienie   czynników,   powodujących,   że   pod    ich    wpływem    dwie   relacje    konwersywne   mogą   być   mało   wyraziste;   prowadzi   do    wyróżnienia   form   językowych,   dzięki   którym   jeden   z   członów   konwersywnych   podlega   implikacji.   Służy   ponadto   wyodrębnieniu   z   analizowanych   zdań   i   fraz   imiennych    przykładów,   w   których   częstokroć   pomimo   sprzyjających   warunków   konwers    w   ogóle   nie   może   się   ujawnić    na   powierzchni.   
Autorka   zamyka   rozważania   konkluzją,   iż   różnice   między    językiem   prawnym   a   urzędową   odmianą   polszczyzny   nie   są   następstwem   stosowania   określonych   wykładników   językowych.   Jeżeli   one   występują,   wiążą    się    m.in.   z   ontologią   odtwarzanego    świata,   przyjętą   perspektywą    jego   ujęcia   czy   skorelowaną   z   tą   perspektywą   wizją    fragmentu   rzeczywistości.   Mają   charakter   nie   formalny,   lecz   semantyczny.   Przyczyn   odrębności    między    językami   prawnym  i   urzędowym   należałoby   zatem   upatrywać   w   doborze,   a   zwłaszcza   zhierarchizowaniu    właściwych   dla   tek-stów   dwóch   odmian   kategorii   semantycznych

Łapa, Romana

Name not available

Język  prawny  w  świetle  analizy  językoznawczej.  Wybrane  zagadnienia  składniowe

Adam Mickiewicz University Repository

ScholarWorks at WMU