Viaene, A.

Open Marine Archive

17
Zeevis voor de duinenabdij inKoksijde aangevoerd uit de haven van
Nieuwpoort
1568-1569
De monniken van Ter Duinen bij Koksijde leefden volgens de regel van Citeaux,
d.i. wat de tafel betreft: een standvastige viskalender die alleen op bepaalde hoogtijden
door een intermezzo van vleesdagenwerd onderbroken. Zowas het nog in de beroerde
jaren 1560, nadat de late middeleeuwen heel wat dispensaties hadden doorgelaten.
De monniken van de kwijnende abdij lieten niet na op de vooravond van de
terugkerende grote vastenperiodes telkens ‘het laatste vlees’ te vieren(1).
Het handboek van de boursier (econoom) van het klooster bewaarde voor ons de
gedetailleerde opgave van de levering van zeevis van 9 Oktober 1568 tot 9 Oktober
1569. Een dokument dat de stand van de visvangst op onze kust en van de vismarkt
van Nieuwpoort weerspiegelt(2).
De vis wordt geleverd, tegen de schommelendemarktprijs, door Johanna Hermans,
die een jaarloon van 36 pond par. ontvangt voor de regeling van de aankoop op de
markt te Nieuwpoort en voor de thuisbezorging. Afzonderlijk staan een paar
belangrijke leveringen van haring en gezouten vis door de baljuw van Nieuwpoort.
Als standvastige viseters hebben de Duinheren hun boursier week voor week de
leveringen uit Nieuwpoort in zijn handboek laten inschrijven. Het werd een kapittel
van tien bladzijden dat, onder de titel ‘Leveringhe van den visch’, in geen andere
boekhouding van dagelijks leven is terug te vinden.
Ook in oorlogstijd kon de ‘cleene vaert’ op onze visrijke kust nog voort zaken
doen. Na de herovering van Duinkerke in 1558 door Egmont keren de gevluchte
inwoners terug. De stad had veel geleden (en er o.m. heel haar archief bij verloren),
er waren bijna geet boten meer overgebleven. Met kleiner vaartuigen werd de
visvangst weer aangepakt: ‘de zeeman voer ter zee ter cleene vaert, om butten, platen,
tonghen, rochen, twelcke golt al wat ghelt’. Er waren goede zaken te doen met de
talrijke regimenten die legerden in de
(1) Over de verkwijning van de abdij in de 16e eeuw, zie Biekorf 1951, 7-16 (Het einde van de
Duinenabdij te Koksijde). - Over het ‘laatste vlees’: Biekorf 1961, 314.
(2) ASB. Fonds Duinen, Hantbouck 1568, f. 84-89.
Biekorf. Jaargang 73
18
Streek van St.-Omaars, Atrecht, Ariën, Grevelinge ‘zo datter vele diverssche poorters
deser stede van Duynkercke reysden met vissche en deden goet proffyt’(3).
In 1598 noteert de kroniekschrijver van Duinkerke dat er is ‘overvloedich visch
op dese coste, alst in langhe niet ghesien en was, van alerande rontvisch, als cabillau,
gallen, scheelvisch, wytynck, roobaert, rochen, platen ende andere visch’. Die grotere
soorten verschenen dus maar bij uitzondering dicht onder de kust(4).
De ‘kleine vangst’ bracht echter ook vis op de markt zoals Pauwel Heinderycx zal
getuigen ca. 1680: ‘de arme lieden van de casselrie [van Veurne] die woonen omtrent
de zee beneiren hun oock seer met zeevisch te vangen met cleene netten ende andere
instrumenten, daer sy dickmaels de beste visch mede vangen als zeeaerderkens
(herdertjes), cleene salmenkens ende andere soorten die sy ter marckt bryngen, ende
wort genaemt cleene visch’(5).
Hier volgen nu eerst, alfabetisch, de soorten vis die aan het klooster in Koksijde
geleverd werden, met aanduiding van de maand(en) van levering.
Vissoorten uit Nieuwpoort geleverd in 1568-1569
Ardere, arders.
Harder; wvl. barbier, herdertje. Fr. muge, surmulet.
Soort zeezalm, witte zalm (mugil chelo). Komt voor in de
kustwateren (Zeeuwse stromen); als (h)erder zeer bekend in
Zeeuws-Vlaanderen. Veelal reizend in grote Scholen.
Handel 1568: augustus en september.
Bart, bert; mv. barts, berts.
Zeebaars, ombervis; wvl. O.L. Vrouwenvis (sciaena aquila). Fr.
maigre d'Europe; eng. sea-bream.
Handel 1568: heel het jaar behalve februari-maart.
Baerghe, bartge.
Zie bart.
But, budt; mv. buts.
Bot (platvis); vgl. tarbot, heilbot (pleuronectes flesus).
Fr. flet commun; eng. flounder.
Handel 1568: mei-augustus; enkele in november (de paaitijd ligt in
januari-mei).
(3) Kronyk van Duinkerke, ed. Piot, p. 331 (Brussel 1879).
(4) Kronyk van Duinkerke, p. 857.
(5) P. Heinderycx, Beschryvinghe van de Casselrye van Veurne, hs. Duclos (Biekorf 1959, 346),
f. 94-95.
Biekorf. Jaargang 73
19
Brunvisch.
Meerzwijn, al. zeevarken, tuimelaar, bruintje. Behoort tot de
walvisachtigen.
Handel 1568: augustus: ‘een varsche stic brunvisch’.
Frutueren. Geen enkelvoud.
Kleine vis, geschikt om te bakken, bakvis. Bepaaldelijk sprot,
schardijn. (Biekorf 1964, 223). Fr. esprot, eng. sprat.
Handel 1568: maart-april. - Geleverd per dozijn.
Ghezouten visch.
In juli-augustus geleverd door de baljuw van Nieuwpoort: drie
tonnen ‘ghezouten visch’ tegen 15 lb. par. per ton.
Griete; mv. grieten.
Platvis; vertoont veel gelijkenis met de tarbot; wordt meestal
afzonderlijk gevangen. Fr. barbue; eng. brill.
Handel 1568: slechts enkele in november, januari, juli en augustus.
Haring.
Johanna Hermans levert in maart 600 ‘droghen harinc te 40
scellinghen t'hondert’.
Voor de grote Vasten wordt, in februari, een last (12 tonnen)
tunneharinc (natte haring) geleverd door de baljuw van Nieuwpoort.
Cabelliau.
Mv. cabelliauen, cabbelliauwen, cabelliaus.
Kabeljauw.
Handel 1568: overvloedig in de periode november-januari;
vermindert in maart-mei; ontbreekt in juni-september.
(De paaitijd ligt in januari-april).
Corfharinc.
De in korven verhandelde droge haring (tegenover de tunneharinc,
d.i. pekelharing in tonnen).
Handel 1568: juli-augustus. - Een extra (niet gedateerde) levering
na januari 1569 betreft 600 ‘droghen harinc’ tegen 40 schellingen
het honderd.
Makreel; mv. makreels.
Gewonemakreel (scomber scombrus) die onze kusten bezoekt vooral
in juli-augustus en tranig is in zomer en najaar.
Handel 1568: mei-juli.
Noortvisch.
Slechts eenmaal vermeld: in mei 1569 een ‘halve tonne
noortvisch’(?).
Biekorf. Jaargang 73
Pladys; mv. pladysen.
Pladijs, de bekende platvis, soort schol; wvl. plate.
Handel 1568: op de markt heel 't jaar door, veelvuldig in voorjaar
en zomer.
Plaetkins.
Kleine ‘platen’ (schollen).
Handel: ‘vier plaetkins’ één enkele maal geleverd (juni) 1569.
Roche; mv. rochen.
Rog.
Handel 1568: in beperkte hoeveelheid heel het jaar door; veelvuldig
in mei-juni.
Biekorf. Jaargang 73
20
Roobaert; mv. roobaerts, roobaerden.
Grote poon, knorhaan, roodbaard (trigla hirundo). Fr. rouget. eng.
tub-fish. Paaitijd: april-juli.
Handel 1568: in gering aantal november, december en juni.
Salm.
Een ‘tonne schotse salm’ wordt op 23 februari 1569 gekocht op de
markt te Brugge tegen 42 pond parisis, als provisie voor de
aanstaande grote Vasten (vastenspise).
Scelvisschen, schelvisschen.
Zo bekend als de kabeljauw, en eveneens in het kinderlied bezongen.
Paaitijd: januari-mei.
Handel 1568: niets in februari-september; enkele in maart; volle
seizoen: oktober-januari.
Sculle; mv. scullen.
Schol, schar (platvis).
Handel 1568: juli-augustus.
Slachtonghen.
Grote tong (solea vulgaris) tegenover bloktong (middelsoort).
Worden verhandeld per paar, zoals ook de volgende kleinere tongen.
Handel 1568: begint in mei; veelvuldig juni-augustus.
Tonghen.
Handel 1568: zoals de slachtonghen.
Wijtinghen.
Wijting (gadus merlangus). Fr. merlan; eng. whiting.
evend in Scholen; paaitijd maart-april.
Handel 1568: niet in februari-maart; op de markt einde april;
overvloedig in september. - Worden geleverd bij de tel; ook per
dozijn
De uitgaven voor zeevis uit Nieuwpoort gedurende die twaalf maanden zien er uit
als volgt (in ponden parisis, afgerond). Het boekjaar loopt, zoals gezegd, van 9 okt.
1568 tot 9 okt. 1569; oktober is feitelijk maar een halve maand, de uitgaven beginnen
eerst op 16 oktober
Tabel van de uitgaven
33 pondapril15 pondoktober
31 -mei38 -november
Biekorf. Jaargang 73
45 -juni62 -december
26 -juli27 -januari
35 -augustus40 + 231 pondfebruari
20september85 pondmaart
Pasen 1569 viel op 10 april. De grote vastenperiodes liggen in de tabel
weerspiegeld: de advent (december) met 62 pond en februari-maart (grote Vasten)
resp. 40 en 85 pond staan aan de spits. Deze laatste vastenmaanden dienen echter te
worden aangevuld met de levering in februari van een
Biekorf. Jaargang 73
21
scheepslast (d.i. 12 tonnen; 1 ton = 1.200 stuks) haring ‘omme de provisie vanden
convente inden vasten’ tegen een som van 231 pond par. Leverancier van deze
belangrijke hoeveelheid is de baljuw van Nieuwpoort, die in augustus-september
ook nog drie tonnen ‘ghezouten visch’ levert (tegen 15 pond per ton).
De uitgaven voor zeevis bedragen tezamen 744 pond, terwijl de uitgaven voor
boter en kaas gedurende hetzelfde jaar een totaal van 1.156 pond bereiken. De
kloosterbevolking in 1568 telde 15monniken (waaronder één broeder) en een huisen
neerhofpersoneel van 24 knechten en 8 meiden. Alles samen een goede 50 personen.
In de 16e eeuw had de abdij nog wel oude titels en voorrechten van visserij op
rivieren (o.m. bij Synthe; ook op de Venepe en in Hulsterambacht op de Schelde),
doch deze visserijen werden sedertlang in pacht uitbesteed. Visvijvers, zoals kloosters
en kastelen er onderhielden in het landschap van Binnen-Vlaanderen, heeft het grote
‘Cloostere aen de zeecant’ uiteraard nooit gehad. Wel komt nog tot in 1563 de
strandvisserij in de rekeningen van het klooster bovenkijken, in uitgaven en in
ontvangsten. Een surplus seynevisch van de zeegvisserij (zware strandvisserij met
behulp van paarden) wordt in mei 1564 door de boursier van Duinen op de markt
afgezet in Veurne en in Hondschoote. De uitgaven betreffen de netten (seynen), de
strengen voor de seyneperden en de huurknecht die helpt bij het seynen langs het
strand van Koksijde en Oostduinkerke(6). Een deel van deze strandvangsten werd
blijkbaar ook in de abdij zelf verbruikt.
A. Viaene
Geschreven exlibris
Op het voorste schutblad van een derde druk van ‘Het Leven... van Sr. Francoyse
Clara van St. Lieven, Religieuse van de derde Orden van S. Francoys... door P.
Franciscus Cauwe,Minder-Broeder Recollect’, gedrukt te Gent, bij Livinus de Clerck,
1710, heeft een geoefende hand het volgende ex-libris geschreven:
Deezen boek behoort toe aan Joannes Duvivier.
Die deezen Boek vinde
ik geve hem eenen schip
dat hy van den hos op den ezel spring.
1799
(6) Biekorf 1933, 341-354; 1970, 62 s.v. seynevisch. Over de strandvisserij op de Westkust zie
ook Biekorf 1971, 183-184.
Biekorf. Jaargang 73


Zeevis voor de duinenabdij in Koksijde aangevoerd uit de haven van Nieuwpoort 1568-1569

http://www.vliz.be/imisdocs/publications/312427.pdf

Zeevis voor de duinenabdij in Koksijde aangevoerd uit de haven van Nieuwpoort 1568-1569

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive