Taha Toros Arşivi, Dosya Adı: Sultan II. Abdülhamid.

Not: Gazetenin "Tarihten Sayfalar" köşesinde yayımlanmıştır

Donnelly, Roisin

Uí Choistealbha, Julie

Fitzmaurice, Marian

Irish Universities

Conceptualising Curriculum Change: Structuring The Final Year Learning Experience On A Professionally-Orientated Degree Programme In Education Studies.

Taha Toros Arşivi, Dosya Adı: Sultan II. Abdülhamid.



Not: Gazetenin "Tarihten Sayfalar" köşesinde yayımlanmıştır

Şehsuvaroğlu, Haluk Yusuf

Istanbul Sehir University Repository

Abdülhamit ve Mithat 
Paşanın hâtıraları
1839 tarihinde ilân edilen 
Tanzimat fermaniyle Osmanlı 
İmparatorluğu Avrupai bir 
devlet teşkilâtını kabul ediyor 
ve Kurunu vustaî basa nizamlar 
kaldırılarak fert hakları kıs­
men emniyet altına almıyordu.
Bu ferman hükümleri zaman­
la ıslaha doğru götürüleceğine, 
ihmale uğramaya ve unutulma­
ya başlanmış, keyfî İdareye a- 
îışanlar kısmen bile olsa bir 
nizam altına girmeyi isteme­
mişlerdi.
Tanzimat fermanına ihanet 
eden zihniyete karşı memleket­
te aksülâmeller görülmüş, Av­
rupa fikir hayatiyle temasa ge­
çen münevverler daha ileri bir 
inkılâbın esaslarını hazırlama­
ya başlamışlardı.
Muhtelif sahalardaki yolsuz­
luklar, suiistimaller, malî buh­
ranlar böyle bir inkılâp dâva­
sında, devlet adamları arasın­
da da taraftarlar bulmuştu. 
Abdiilâziz bir taraftan padişaha 
küskün vükelânın, diğer taraf­
tan da inkılâp taraftarlarının 
müşterek hareketleriyle taht­
tan indirilmişti.
II. Abdülhamit, hâdiselerin 
süratle lehine inkişafı netice­
sinde 1876 ağustosunun sonun­
da Osmanlı tahtına çıktığı va­
kit akalliyette de olsa, hürriyet 
taraftarlarının baskısını üze­
rinde hissediyor ve onları bir 
müddet için idare etmek lüzu­
munu duyuyordu.
Osmanlı imparatorluğunun 
meşruti bir nizmamla idaresi 
tezinin şiddetli müdafii bulunan 
Mithat Paşaya karşı yeni hü­
kümdar, memleketin ve salta­
natının menfaatini istibdat i- 
daresinde görüyordu.
Mihat Paşanın büyük bir açık 
kabillikle kendisine ve vaziyeti­
ne emin bulunmasına rağmen 
Sultan Haaıit kısa bir zamanda 
Meşrutiyet taraftan vezirini 
yenmiş ve devlet adamlarını 
kendi etrafında toplamakta 
güçlük çekmemişti.
Birtakım zayıf yaradılışlı in­
sanlar, hasutlar, ikbal hırslıla- 
H  Jfithat Paşanın tekrar ma-
r" Yazan "
Halûk Y. 
Şehsuvaroğlu
kama gelmesine set çekmek ü- 
zere padişahın vehmini müte­
madiyen eski sadrazam aleyhi­
ne tahrik etmişlerdir. Abdülha- 
midîn kafasmda Sultan Azizin 
katli faciası, Nispetiye suikas­
tı, Cumhuriyet ilânı gibi haki- 
katta mevcut olmıyan birtakım 
korkunç vehimler yaratmışlar­
dı.
Bu vehim Mithat Paşayı Yıl­
dız mahkemesine sevkettirmiş, 
mahkûmyetle Taife sürdürtmüş 
ve orada da hayatta kalmasına 
tahammül edememişti.
Bütün vehmedilenler berta­
raf edildikten sonra II. Abdül­
hamit imparatorluğun mukad­
deratını rakipsiz ve şeriksiz o- 
larak otuz iki> sene elinde tut­
muştu.
Tarihimizin böyle uzun bir 
devrinde! hükümran olmuş 
mühim bir şahsiyetin hâtırala­
rını bilmek, devlet idaresindeki 
zihniyetinin müdafaasını öğ­
renmek, bilhassa zamanındaki 
siyasî hâdiselerin iç yüzlerine 
vukuf kesbetmek şüphe yok ki 
pek alâka verici bir keyfiyet­
tir. <*)
II. Abdülhamit yabancı siya­
siler ve tarihçilerce de müsel­
lem olan zekâsına, bazı kabili­
yetlerine rağmen muntazam 
tahsil görmemiş bir hükümdar­
dı. üzün ve düzgün söz söyle­
mek kudretine mukabil iyi ve 
doğru yazamazdı. Bazı mabe­
yincileri, yakınları padişahın 
bu tahsil noksanına işaret et­
mektedirler.
(* ) II. Abdülhamit Beylerbeyi sara­
yında bulunurken Utarit Mecmuasında 
galiba Süleyman Nazif bey kalemiyle 
hayalî bir hâtırat neşredilmişti. Son­
ra da bu hayalî hâtıralar küçük bir 
kitap halinde neşredilmiştir. Hal böyle 
iken iki üç sene evvel bir sabah ga­
zetesi Abdfilhamidm hâtıratı bulun­
du. Gizli notların esrarı kalkıyor gibi 
taşlıklarla bu hayalî yazıları tekrar 
sütunlarına geçirmişti.
Bu sebeplerden,'beiki H. Ab­
dülhamit bütün saltanat devri­
nin vakalarını bir insicam da­
hilinde ve vesikalara Istinad 
ettirerek toplıyamazuı. Fakat 
kendisi intizamı pek seven, ar­
şiv usulüne riayet eden bir in­
sandı. üzün saltanat devrinin 
esaslı bir şekilde dosyalan mev­
cut bulunuyordu.
Sait ve Kâmil Paşalar hâtı­
ralarını neşrettikleri sırada es­
ki hükümdar Beylerbeyi sara- 
ymdaydı. Hakkında yazılanlara 
cevap veremiyordu ve <Ben bu­
rada serbest değilim, cevap 
vermek için evrakım malûm ol­
duğu üzere kim bilir nerelerde­
dir; • onlarda her şey aransa bu­
lunur, hakikat meydana çıkar) 
diyordu.
Bugün II. Abdülhamidin «Her 
şey aransa bulunur, hakikat 
meyadana çıkar) dediği evrakı 
Başbakanlık arşivindedir. Bu 
evrak arasında eski hükümda­
rın saltanatı zamanında yaz­
dırdığı bazı hâtıralar mevcut­
tur. Bunları mabeyin kâtipleri­
ne dikte etmiş, bir kısmının ü- 
zerine hangi vakalara ait bu­
lunduğunu da not ettirmiştir.
Bunlar arasında haricî ve da­
hilî siyaseti alâkadar eden mü­
him vesikalar vardır. Hâtırat- 
tan bir kısmı ibünlemin Mah­
mut Kemal Bey tarafından 
Türk Tarih Encümeni mecmu­
asında yayınlanmıştır.
Eski hükümdara ait diğer hâ­
tıralar da Tarih Kurumu yaz­
maları arasında bulunmaktadır. 
II. Abdülhamit tahttan indiril­
dikten sonra yanma İttihat ve 
Terakki Cemiyeti Dr. Atıf Hü­
seyin Beyi, hususî hekim olarak 
tâyin etmişti. Atıf Hüseyin Bey 
Sultan Hamidin maiyetine, 
Meşrutiyet inkılâbım yapanla­
rın besledikler} hislerle girmiş 
bulunuyordu. Fakat zamanla 
bu sert hisleri değişmiş, eski 
hükümdar bu koyu İttihatçıyı 
yavaş yavaş teshir etmeye baş­
lamıştı.
Atıf Bey. Sultan Hamitle her 
gün yaptığı konuşmaları en
(Arkası sekizinci sabifette)
Tarihten Sayfalar
(Baştarafı 5 inci sahifede)
hürde teferruatına kadar ajan­
dalarına yazmayı ihmal etme­
mişti. Bu ajandaların ilk kısmı 
9 defterdir. Her defter bir 'ay­
lıktır. Doktor ilk notlarına 20 
nisan 1909 tarihinde başlafnış 
ve eski padişahın ölüm tarihin­
den bir gün sonraya kadar, ya­
ni 11 şubat 1918 e kadar notla- 
larmı tutmakta devam etmiş­
tir. Yalnız araya doktorun ma­
iyette bulunmadığı kısa bir fâ- 
sıla girmiştir.
Dr. Atıf Bey ilk defa olarak 
8 temmuz 1909 günü II. Abdül- 
hamidi muayene etmiştir. Mü­
şahedelerini şöyle tesbit ediyor; 
(Lisan paslı, derecei hararet 
38.5. nabız durgun, bir tasallü- 
bii sirayin, intifaı rievî, cilt 
buruşuk, akşam gasyan ile kö­
püklü bir madde çıkarmış, sa­
bahleyin sinamekiden ibaret; bir 
müshil almış, vücudunda kesik­
lik hissetmekte, mideden müş­
teki...)
II.. Abdülhamit, tatbik edilen 
tedavi neticesinde iyileşmiş; 
doktor 14 ağustos 1909 tarihinde 
defterine şunları yazmaktadır; 
(Abdülhamidi saat 8,5 ta gör­
düm, boğazı iyi, vücudu hali ta­
biiye geldi, teşekkür ederim ¡de­
di, ayaktaydı, elimi sıktı, sigara 
verdi. Kibrit çakacak oldu. Ar­
tık bu derece gafleti kabul ede­
mem. Giderken tekrar ayağa 
kalktı, tekrar elimi sıktı...) ;
Artık eski hükümdar doktoruna 
alışmış ve ona çocukluk, genç­
lik ve saltanat devirlerinden 
bahsetmeye, bazı siyasî vakala­
rın iç yüzlerini anlatmaya, ha­
nedan âzasınm, mühim siyasî 
şahsiyetlerimizin portrelerini 
çizmeye başlamıştır.
Bü defterlerde II. Abdülha- 
mitten, devrinin mühim siyasî 
vakalarını, Sadrazamların ic­
raat, ve kabiliyetlerini, Abdül- 
nıecit ve Abdülâziz zamanla­
rında vazife görmüş mühim 
devlet adamları hakkmdaki 
kanaaurerini, şehzadeliği, veli­
ahtlığı zamanındaki bazı hâ­
tıralarım dinliyoruz; eski hü­
kümdar ayrıca pederine, amca­
sına, biraderlerine, çocuklarına 
ve yeğenlerine ait de birçok 
malûmat veriyor.
Notların bir kısmını da Ab­
dülhamidin Balkan Harbine, 
Birinci Dünya Harbine ait gö­
rüşleri teşkil ediyor. Eski hü- 
sümdar ayrıca İttihat ve Terakki 
ve Meşrutiyet ricali hakkında 
neler düşündüğünü de belirt­
mektedir.
Bu kesik kesik, fakat uzun ve 
mütenevvi hâtıraların içinde 
Abdülhamit kendi devrinin
müdafaasını da. yapmaktadır. 
Kâmil va Sait Paşaların hâtı­
ralarının neşri dolayısiyle ve 
onlara cevap verirken kendi 
devri hakkında şunları söyle­
mektedir: (Ben müddeti salta­
natımda memleketi hüsııümu- 
hafaza ettim. Benden sonra beş 
senede bu kadar yerler zayi ol­
du. Elbet tarih bunu yazar, be­
nim hizmetim iyi kötü her ne 
ise geçti, bakalım şimdiden 
sonra inşallah daha iyi idare o- 
Iur...)
Yalnız Atıf Hüseyin Beyin 
notlarında eski hükümdarın bir 
çok tekerrürler yaptığı ve ha­
zan aynı hâdiseyi birbirinden 
farklı olarak anlattığı görül­
mektedir. Yabancılara ait- ismi 
haslarda da ekseriya yanılmak­
tadır.
Abdülhamidin Başbakanlık 
arşivinde dikte suretiyle yaz­
dırdığı hâtıralariyle, Tarih Ku­
rumu yazmaları arasında bu­
lunan Dr. Atıf Hüseyin Beyin 
notları tasnif edilir ve bir ara­
da bastırılabilirse, çok kıymetli 
bir tarihî eser kazanılmış ola­
caktır.
Abdülhamidin bu hâtıraları­
na mukabil, Mithat Paşa da 
Taif zindaıımda kendi hâtırala­
rını kaleme almıştır. Mithat 
Paşa, Taif kalesinin çetin şart­
ları içinde geceleri kapılara 
gözcüler koyarak hatır alarmı 
yazar, sonra kâğıtları, mürek­
kebini, kalemini döşeme tahta­
sında açtığı, bir yerin içine sak­
lardı.
Şahadetinden sonra bunlar 
ele'geçmiş ve Yıldıza gönderil­
miştir. Abdülhamit bu hâtıra­
ları Yıldız Sarayında , bir tor­
ba içinde s e n e l e r c e  
muhafaza etmiş ve bu kâğıtlar 
kendisinin hafinden sonra Yıl­
dızda çalışan tetkiki evrak ko­
misyonu tarafından ele geçiril­
mişti.
Hareket Ordusu kumandam 
Mahmut Şevket Paşa, hâtırala­
rın zuhurunu ve bunların tes­
lim alınmasını 8 temmuz 325 
tarih ve Hareket Ordusu baş­
lıklı 206 sayılı tezkere ile paşa­
nın oğlu Ali Haydar Mithat Be­
ye Şöyle bildirmişti: (Büyükde- 
rede Sümer Palas otelinde şehi­
di muhterem Mithat Paşa zade 
Ali Haydar Beyefendiye — Pe­
deri âlileri şehidi muhterem 
Mithat Paşa merhuma ait olup 
Yıldız evrakı' arasında ve bir 
torba der ununda zuhur ederek 
tahtı mühre alınmış olan evra­
kı hususiye, edevatı kırtasiye­
nin Hareket Ordusu ' karargâ­
hında bulunan tetkiki evrak 
komisyonuna müracaatla ahze- 
dilmesi temenni olunur, Hare­
ket Ordusu kumadan! Mahmut 
Şevket)
Mithat Paşanın hâtıraları bi­
ri tabsırai ibret, diğeri Miratı 
hayret olmak üzere iki cilttir. 
Bunların Yıldız mahkemesine j 
ait bir kısmı Tasviri Efkâr'da j 
tabedilmiş ve 1325 yılında paşa-1 
nın oğlu Ali Haydar Bey tara- j 
fmdan iki cilt halinde yayın­
lanmıştı.
Bu hatıratta Mithat Paşa ter- 
cümei halini, muhtelif vazifele­
ri esnasında gördüğü hizmeSe­
ri, OsmanlI İmparatorluğunun 
harşılasığı haricî, dahilî mese­
leleri, Sultan Azizin tahttan in­
dirilip V. Muradın hükümdarlı­
ğa getirilişi, bu hükümdarın 
hastalanışı, II. Abdülhamidin 
cülûsu. Kanunuesasînin ilânı 
yolunda giriştiği mücadeleleri. 
Avrupaya sürülüşünü, tekrar 
valilikle memlekete gelişini, tev­
kifini. Yıldız mahkemesini, 
mahkûmiyetini anlatmaktadır.
Bu iki esere ayrıca paşanın 
Avrupadan, Taiften gönderdiği 
mektup suretleri, Yıldız mah­
kemesi esnasında Times muha­
birinin gazetesine gönderdiği 
telgrafların tercümeleri de ek­
lenmiştir.
II. Abdülhamidin ve Mithat 
Paşanın hâtıraları, Osmanlı 
İmparatorluğunun 19. Asır so­
nu hâdiseleri için mühim iki 
kaynak teşkil etmektedir.
ELHAMRA
TERZİHANESİNİN
DİKİŞ; 
KUMAŞlan!
| ELBİSE ve metre İle KUMAŞ j 
- T A K S İ T L I -
Boyofilu  iıtik lA l C ad. 2 « «  
Elhamra Han N o. 1 S a fid a k lj 
T  m ardlvandan  b ir in c i, kat r
WASSERMAN
Antijeni
Devlet tarafından kontrol e- 
dilmiş gayet hassas bir fren­
gi antijenidir. Yapıldığı yer; 
Dr. ZEKÂİ MUAMMER 
TUNÇMAN
Bakteriyoloji Laboratuarı 
Divanyolu No. 103 K. 2 
Tel: 29125
Zayi — İstanbul Erkek lisesin­
den aldığım pasomu zayi ettim. 
Yenisini alacağımdan eskisinin 
hükmü yoktur.
IU - C 196 N. özkaya
Zayi — Polis müdürlüğünden 
aldığım pasaportumu 21 nisan 
952 günü Beyoğlunda kaybet­
tim. Yenisini alacağımdan es­
kisinin hükmü yoktur.
Valıe Sirapyan
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi 
Taha Toros Arşivi


Abdülhamit ve Mithat Paşa'nın hatıraları

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/134741/3/001642134010.pdf

Conceptualising Curriculum Change: Structuring The Final Year Learning Experience On A Professionally-Orientated Degree Programme In Education Studies.

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Irish Universities

Istanbul Sehir University Repository