Peleman, Brecht

Van Laere, Katrien

Ghent University Academic Bibliography

hoe een groep kinderen werkt. Maar ook voor hen blijft het spannend. Kinderen die geen ander opvoe-dingsmilieu kennen dan thuis (of de buren of de familie) zetten een nog veel grotere stap. Uit een studie in opdracht van de Europese Commissie over de rol van kinderopvang en kleuteronderwijs in het voorkomen van vroegtijdig schoolverlaten blijkt bovendien dat de sociale en culturele achtergrond van de gezinnen de transitie beïn-vloedt1. Kinderen die thuis een ande-re taal spreken dan de overheersen-de taal op school of kinderen die een andere culturele achtergrond heb-ben, kunnen bijzonder kwetsbaar sw 17BASIS 23 DeceMBeR 2017 SCHOOLWIJZERzijn omwille van de moeilijkheden die zij daardoor ondervinden tijdens de transitie naar school. Hoewel een goede en warme overgang noodza-kelijk is voor alle kinderen, is ze dat dus zeker voor kinderen met een maatschappelijk kwetsbare achter-grond.Actieplan KleuterparticipatieIn Vlaanderen krijgt de transitie naar de kleuterklas heel wat aan-dacht dankzij het ‘Actieplan Kleuterparticipatie’ dat onderwijs-minister Hilde Crevits eind 2016 lan-ceerde. Onder het motto ‘Elke dag kleuteronderwijs telt’ worden acties ondernomen om de relatief kleine groep kinderen die niet of onvol-doende aanwezig is te bereiken en hen te stimuleren ingeschreven en maximaal aanwezig te zijn in de kleuterklas. Het actieplan is ambiti-eus en stelt dat “kleuteronderwijs hét fundament vormt voor optimale kan-sen en een succesvolle schoolloop-baan”. In de vooropgestelde acties moet daarom prioritair aandacht Kinderen kunnen bij ons naar school zodra ze 2,5 jaar oud zijn. Die vroege instap gaat vaak samen met onze-kerheid, bezorgdheid en vragen. Het is dan ook geen gebeurtenis van een dag. De transitieperiode begint vóór de kinderen naar school gaan en duurt tot het moment waarop de kinderen en hun ouders zich betrok-ken voelen bij de school en de leer-krachten dit gevoel van betrokken-heid erkennen. En dat verschilt van situatie tot situatie en van kind tot kind. Kinderen die voordien naar de opvang gingen, weten min of meer Elk jaar opnieuw maken heel wat kinderen de grote oversteek naar de kleuterklas. Dat is een bijzonder spannende gebeurtenis die niet voor elk kind even vlot verloopt. Door kinderen goed te observeren en vanuit hun perspectief stil te staan bij hoe zij die overgang ervaren, kan je als school echter heel wat doen om een warme en inclusieve transitie te realiseren. Daar hebben alle kinderen, ouders en medewerkers baat bij!swSchoolwijzerBRecHT PeLeMAn kATRien vAn LAeReEen warme transitie naar de kleuterklasHet perspectief van kinderen als uitgangspuntBASIS 23 DeceMBeR 2017© Joren De Weerdtb23 DeceMBeR 2017 BASISsw18 BASIS 23 DeceMBeR 2017 SCHOOLWIJZERogen naar de organisatie van een schooldag te kijken, kunnen we im-mers heel veel leren over de over-gang naar de kleuterschool en hoe we die zo warm mogelijk kunnen la-ten verlopen voor elk kind.Gespreide instapIn heel wat scholen komen kinderen terecht in ‘instapklassen’ of ‘zomer-klasjes’, waar andere kleuters van dezelfde leeftijd zijn. Aan het begin van het schooljaar is deze groep vaak nog relatief klein, maar via de 7 instapmomenten groeit deze leef-tijdshomogene klasgroep aan tot ge-middeld 20 à 25 kinderen en kan dit in uitzonderlijke gevallen zelfs oplo-pen tot 40. Als deze nieuwe kleuters allemaal samen in een groep ‘nieu-welingen’ terechtkomen, waar nie-mand echt het reilen en het zeilen kent of voldoende beheerst, kan het snel extra overweldigend of zelfs beangstigend zijn, zeker voor kinde-ren die de schooltaal nog niet zo goed beheersen.Zowel in het kleuter- als het lager onderwijs behoort de groepering van leerlingen volledig tot de auto-nomie van de school. Daarom kiezen sommige scholen ervoor om het aantal peuters dat tegelijkertijd in-stapt te beperken, of om de instap te spreiden over verschillende kleuter-klassen. Ze werken dan met ‘multi-leeftijdsklassen’ waar kleuters van verschillende leeftijden samen zit-ten. Uit enkele voorbeelden in Vlaanderen weten we dat oudere kinderen in zulke leeftijdsgemengde groepen een belangrijke steun kun-nen betekenen voor de instappers. Bovendien komen er in dit systeem per instapmoment meestal maar één of twee instappers bij, waardoor de kleuterleer-kracht meer aandacht kan geven aan de nieuwe kin-deren, die vaak nog meer zorg nodig hebben. Op die manier kunnen nieuwe kin-deren ook veel gemakkelij-ker een vertrouwensband opbouwen met hun juf of meester. Wie is het kind?Of je het nu gespreid aanpakt of niet, de instap van nieuwe kinderen kan je best voorbereiden. In heel wat scholen gaan kinderen en ouders vóór de eerste ‘echte’ schooldag al één of enkele keren wennen. Ze krij-gen zo de kans om kennis te maken met de leerkracht, de kinderbegelei-der3, het klaslokaal, de wc-ruimte, de speelplaats, de andere kinderen, de klaswerking, … kortom, met het hele schoolgebeuren. Door op een veilige manier en met hun ouders in de klas aanwezig te zijn, gaan kinde-ren op ontdekking en bouwen ze vertrouwen op. Ook voor ouders draagt dit bij tot een geruster ge-voel. Ze zien hun kind bezig en kun-nen zich een voorstelling maken van hoe het kind zich in de toekomstige klas zal bewegen. En wanneer de kinderen hun ouders met de juf of meester zien praten, krijgen zij het signaal dat die best te vertrouwen is.Maar ook in de omgekeerde richting heeft deze kennismaking zin. Door een wenperiode in te lassen, kan je als toekomstige juf of meester de nieuwe kleuter al leren kennen en jezelf en je klaswerking voorberei-den op de instap. Wie is het nieuwe kind? Wat vindt het leuk om te doen? Heeft het nood aan slaap over de mid-dag? Die informatie is erg belang-rijk. Heel wat kleuters hebben im-mers nog nood aan een dutje of dra-gen het grootste deel van de dag nog een luier. Daar is niks mis mee. Dat past bij hun eigen ontwikkeling. Door je als school open te stellen en je hierop voor te bereiden, kan je sa-men met ouders en partnerorgani-saties, zoals een kinderdagverblijf uit de buurt, zoeken hoe elk kind het best ondersteund kan worden in de transitieperiode.Zorgzame infrastructuurKinderen die voor het eerst naar de kleuterschool gaan, hebben vaak nog enkele specifieke ‘zorgbehoef-ten’ die vragen om een aangepaste infrastructuur en ruimte op maat. Ook al lijkt het op het eerste zicht worden gegeven aan de taalontwik-keling van kleuters en jonge kinde-ren. Sterker, het huidige Regeer-akkoord van de Vlaamse Regering stelt zich expliciet tot doel ‘taalach-terstand’ zo vroeg mogelijk aan te pakken en maatregelen te nemen die moeten bijdragen aan de taal-ontwikkeling vóór de leeftijd van drie jaar. Men wil kinderen zoveel mogelijk leerkansen en taalrijke er-varingen bieden en men hecht dus veel belang aan ‘leren’ en aan ‘taal’, zeker voor kinderen die thuis een andere taal spreken dan de school-taal.Perspectief nemenHet valt op dat de stemmen en erva-ringen van kinderen, ouders en me-dewerkers vaak onderbelicht zijn in de beleidsdebatten. Toch is het de moeite waard om vanuit hun per-spectieven na te denken over wat een betekenisvolle invulling van kleuterparticipatie zou kunnen zijn in een diverse maatschappelijke context en hoe naar die gelijke leer-kansen kan worden toegewerkt. Via enkele recente onderzoeks- en praktijkontwikkelingsprojecten2 brengen medewerkers van VBJK, de Vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek aan de UGent en het Steunpunt Diversiteit en Leren deze perspectieven binnen in het debat over kleuterparticipatie. In dit arti-kel nemen we het perspectief van het kind als uitgangspunt. Door let-terlijk op kindhoogte, vanuit kinder-Door vanuit kinderogen naar de organisatie van een schooldag te kijken, kunnen we veel leren over de overgang naar de kleuterschool en hoe we die zo warm mogelijk kunnen laten verlopen.23BASIS 23 DeceMBeR 2017 SCHOOLWIJZERniet haalbaar om bijvoorbeeld een slaapplek op school in te richten, toch is het zinvol om daar met het schoolteam, de ouders en partner-organisaties over na te denken. Er kan bijvoorbeeld samengewerkt worden met de buitenschoolse op-vang of de kinderopvang om slaap- en rustmomenten te voorzien. De eetruimte van kinderen zou rustiger en met minder prikkels ingericht en georganiseerd kunnen worden zodat kinderen in een minder stresseren-de omgeving eten. Of waarom zou-den we niet met de kinderen in hun eigen klas apart kunnen eten? Dan kunnen de leerkracht, de kinderbe-geleider en de kinderen samen de voormiddag afsluiten met een rusti-ge maaltijd in een vertrouwde om-geving. En nadien is er nog ruim de tijd voor speeltijd voor de kinderen en pauze voor het personeel. Heel wat kleuterscholen doen dit al zo.Die bewuste aandacht voor de om-geving komt ook van pas bij het vormgeven aan de vele ‘tussenmo-menten’. Op een gemiddelde school-dag brengen kinderen bijna evenveel tijd door buiten de klas als in de klas. Het gaat dan niet alleen over de speeltijden op de speelplaats, maar ook over de middagpauze in de refter, de verplaatsingen binnen en buiten het schoolgebouw, de ‘gang-momenten’ bij het maken van de boekentassen en het aan- en uit-doen van de jassen of het eten van een stuk fruit, de gezamenlijke wc-momenten, de voor- en naschoolse opvang, … Bij al deze tussenmomenten maken kinderen ‘micro-transities’ door, waar we als volwassene vaak niet bij stil staan. We kennen de werking goed en daarom zijn ze evident voor ons. Voor heel wat kinderen is dat niet het geval. Zeker in de beginperi-ode ervaren sommige kinderen de dag als verbrokkeld door de vele verplaatsingen en de verschillende volwassenen die elkaar afwisselen. Door die overgangen telkens op-nieuw op een heldere manier aan te kondigen en begrijpbaar te maken, bied je kinderen herkenbaarheid en rust. Sommige scholen gaan hier nog verder in en zorgen bij elke overgang voor een ‘overlap’ in het personeel. Dan begeleiden bijvoor-beeld de klasjuf en de kinderbege-leider samen de overgang naar het middagmaal en wisselt de ene de ander pas na 20 minuten af. Zo kun-nen ze samen de kinderen onder-steunen bij het begin van hun maal-tijd. Zo vermijd je bovendien dat kin-deren lang en veel moeten wachten tijdens deze micro-transities.Elk kind aan het woordHet hele school- en klasgebeuren begrijpbaar maken, gebeurt natuur-lijk ook via taal en de dagelijkse in-teracties tussen volwassene en kind en tussen de kinderen onderling. Dat aan die taal heel veel belang ge-hecht wordt van bij de instap in de kleuterklas, is een goede zaak. Kwaliteitsvolle individuele interac-ties tot stand brengen is een belang-rijke opdracht in het kleuteronder-wijs en heeft een invloed op de ver-dere schoolloopbaan. Toch is het al-lerminst een evidente opdracht. Zeker wanneer er in de klas een grote (taal-)diversiteit is en leer-krachten hoofdzakelijk alleen voor een relatief grote groep instappers staan, is dit een enorme uitdaging. Kinderen die thuis geen Nederlands spreken en kinderen die verbaal minder sterk zijn, lijken het in de transitieperiode moeilijker te heb-ben. Zij houden zich vaker in om het woord te nemen of te vragen en door de grootte van de groep worden hun pogingen om in interactie te gaan niet altijd even goed opgemerkt. Scholen proberen er op verschillen-de manieren voor te zorgen dat elk kind aan het woord komt en leerrijke ervaringen opdoet via talige interac-ties. Er werd de voorbije tijd ook heel wat onderzoek gedaan naar het stimuleren van taalrijke interacties, in het bijzonder met anderstalige kinderen. Onder meer de onderzoe-ken van Validiv (2015)4, Marlies Algoet (2016)5 en Carolien Frijns (2017)6 zijn hierbij interessant. De rode draad is de vaststelling dat het benutten van de aanwezige meerta-ligheid verschillende voordelen en kansen in zich heeft. Zo kan het bij-voorbeeld bijdragen aan de taalont-wikkeling van jonge kinderen zelf. Want, wanneer kinderen hun moe-dertaal goed beheersen, zullen ze ook gemakkelijker een andere taal leren. Bovendien draagt het ook bij aan het sociaal-emotioneel welbe-vinden.Om die thuistaal een plek te geven in de klas, worden soms ook ouders betrokken bij verschillende activitei-ten zoals voorleesuurtjes, kook- of knutselateliers, … Al deze momen-ten bieden heel wat kansen op talige interacties en kennismaking met an-dere talen. Waar met gemengde leeftijdsgroepen wordt gewerkt, probeert men ook interacties tussen BASIS 23 DeceMBeR 2017© Joren De Weerdt23 DeceMBeR 2017 BASISn1. Dumcius, R. Peeters, J. Hayes, N. Van Landeghem, G. Siarova, H. Peciukonyté, L. Ceneric, I. Hulpia, H. (2014). Study on the effective use of early childhood education and care in preventing early school leaving. Final Report. Luxembourg: Publications Office of the European Union.2. Meer informatie daarover vind je op https://vbjk.be/nl/themas/transitie3. De term kinderbegeleider is minder in gebruik in onderwijscontexten. Als we het over kinderopvang hebben, spreken we al langer van ‘kinderbegeleiders’, vanuit een waardering voor wat zij doen, dat verder gaat dan een enge kijk op ‘zorg’.4. “VALorising LInguistic DIVersity”, 2012-2015; http://www.steunpuntdiversiteitenleren.be/onderzoek/validiv 5. “Maximaal Megataal”, https://maximaal-megataal.odisee.be/ 6. “Als we ’t de kinderen vragen”, https://lirias.kuleuven.be/handle/123456789/562084 sw24 BASIS 23 DeceMBeR 2017 SCHOOLWIJZERkinderen onderling te bevorderen. Heel wat kinderen die instappen kennen vaak enkel hun eigen thuis-taal. Voor hen is het belangrijk dat ze die dan ook kunnen spreken in de klas en dat er andere kinderen zijn die hun taal ook spreken. Die oudere kinderen kunnen dan helpen met vertalen, maken zaken begrijpbaar en ze kunnen ook troost bieden wan-neer dat nodig is.Kindrijpe kleuterschool?Lange tijd werd de discussie over transitie gevoerd vanuit de ‘school-rijpheid’ van het individuele jonge kind. Kinderen dienden vooraf thuis of in de kinderopvang voorbereid te worden via ‘zindelijkheidstraining’ of via het deelnemen aan activiteiten om ‘rijp’ te worden om naar de kleu-terschool te gaan. Door te onderzoe-ken hoe kinderen zelf de transitie naar de kleuterschool ervaren, zien we dat schoolrijpheid niet zomaar tot een eigenschap van het kind te herleiden is. Immers, via de manier waarop we de overgang naar school en het schoolgebeuren zelf organi-seren, hebben we een grote impact op de eerste schoolervaringen van de jongste kinderen. Het gaat dus eerder over het ‘kindrijp maken’ van scholen dan over het ‘schoolrijp ma-ken’ van kinderen. Om dat te realiseren is het belang-rijk dat kleuterscholen een transitie-beleid hebben en kinderen, ouders, leerkrachten en kinderbegeleiders ondersteunen in de overgang naar de kleuterschool. Zo’n beleid moet zowel aan zorg als aan leren belang toekennen en toelaten in dialoog te gaan en samen te werken met ou-ders en met de buurt en zo aandacht besteden aan respect voor diversi-teit en meertaligheid. nMeer info en achtergrond bij dit artikel via:◗ Film: ‘Over de streep. Guust, Noë en Anna-Lisa voor het eerst naar school.’ (Peleman & Boudry, 2017): https://vbjk.be/nl/publicaties/over-de-streep◗ Doctoraatsonderzoek Katrien Van Laere (2016) over zorg en leren bij de jongste kleuters: https://vbjk.be/nl/projecten/doctoraatsonderzoek-start-kleuterschool ◗ Boek: ‘Meertaligheid een troef, Inspirerend werken met meertalige kinderen op school en in de buitenschoolse opvang.’ (Gielen & Isçi, 2015): http://www.meertaligheid.be/materiaal/meertalig-heid-een-troef-1 ◗ Boek: ‘Haal meer uit meertaligheid. Omgaan met talige diversiteit in het basisonderwijs’ (Van Praag et al., 2016): http://www.steunpuntdiversiteitenleren.be/materiaal/materialen/haal-meer-uit-meertaligheid◗ Artikelenreeks ‘Schoolrijpe kinderen of kindrijpe scholen?’ (Kleuters&ik en KIDDO) over de onder-zoeken naar de perspectieven van kinderen, ouders en medewerkers op transitie naar de kleuter-klas. Zie http://www.kiddo.net/educare---voorbij-de-opsplitsing-tussen-leren-en-zorg/1027515 Brecht Peleman en Katrien Van Laere zijn als onderzoeker/projectmedewerker verbonden aan VBJK, het centrum voor Vernieuwing in Basisvoorzieningen van Jonge Kinderen en aan de vakgroep Sociaal Werk en Sociale Pedagogiek van de Universiteit Gent.© Joren De Weerdt

Een warme transitie naar de kleuterklas : het perspectief van kinderen als uitgangspunt

https://biblio.ugent.be/publication/8552013/file/8552016

Een warme transitie naar de kleuterklas : het perspectief van kinderen als uitgangspunt

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Ghent University Academic Bibliography