Estudio de los diferentes trabajos y vicisitudes sobre la artesanía del lin

Satrústegui Zubeldia, José María

Hedatuz

JULIAN ALUSTIZALihoaren penak eta nekeakJAKIN. Arantzazu, Oñati. 1981. 225 orUlergaitza gerta ohi zaigu askotan, hain aspaldi ez den denbora batezgure aita-amek baserrietan zeramaten bizi gogorra. Eguneroko jan-edanaketa jantziak sortzen zieten istilu gorria. “Pasabidea” eskatzen zion amatxizaharrak goizetik Jainkoari, eta egun berriaren argia, oheratze bakoitzean.Pobre bizi eta pobreago hil, ez digute utzi nahigabe horien adierazpenik ere.Julian Alustizak lihagintzari buruz egin duen lana Euskal Herriko base-rritarren atal oso bereziaren historia da. Herriz-herri misiolari eta urteburuan festa nagusitako predikari ibili behar izatean, beti aurkitu ohi zuenbaserritarrekin hitzaspertu bat egiteko tartetxoa. Euskararen maisurik jato-rrenak baserrietan aurkitu dituela, aditzera ematen du, neuk ere behin etaberriz esan ohi dudan bezalaxe. Lehen eskuko bilketa baten aurrean gaudela,esan nahi du horrek. Ordu arteko bildumak baztertu gabe, noski, eta beraienedukia ongi baliatuz; baina bere ekarkin berria oinarritzat harturik. Hor da-tza lehen balioa. Bilketalan aberatsa egin du frantziskotarrak.Herri-jakintza, bizi duenak bere kolkorako duen jakinduria denez, gizo-nak berekin darama beste mundura, norbait ahalegintzen ez bada ezpaineta-tik jaso eta iraunkorrago diren zirriborroetara aldatzen. Lekukotasun horrenbidetik, izen gabekoen gau beltzean galduko ziren hainbat euskaldun zaharekarri ditu liburu honek aipagarrien egun argira. Gure lihagin, irule, ardaz-ketari eta azken ehuleen zerrendak ikusi besterik ez dago, langintza honenoinarri sendoa ezarri duela esateko.Lihagintzaren mundua oso mugatua da eta herri bateko monografi lanaegin beharrean, Hego Euskal Herriko agerpen zabala egiten ahalegindu daliburuaren egilea. Hotz-hotzean ekintzari zegozkion berriak emate hutsaizan zitekeen beste muga bat, “horno faber” delakoaren azalpena, alegia, etabertan jasotako xehetasunekin lanak ona izaten jarraituko zuen, berri emai-len izenekin batera, horretarako zituzten tramankulu eta lanabesen berriematen bait da.116 José M.ª SatrústeguiAlustizak, halare, lihagintzaren haritik ardatza astintzen zuen gizona-ren eskua aurkitu du bidean, honen buru bihotzetan jarriak zituelarik begiak.Behatz korapilotsuen begirada azalekoan geldi zitekeen miruaren zerusapaiako hegalkada dotorez mundua loratsu ikusiz; baina, atarikoan berakdionez, “pago-uso gosetia ezkurrera bezala, ni ere, ohartzeke, gure zaharrenmintzaerari lotu era zaletzen nindoan gogotik”.Hitz gutxitan esateko, euskaldunen une bateko bizimodu, kezka etasentipenak ere agertzen ditu egileak hhagintzaren ate medarretik sudurrakoso barnera sartuz.LihagintzaLihoa garrantzi haundiko laborea zen Euskal Herrian. Gari eta artoa-ren antzera bere baliapenaren esamesak baditu folklorean. Uharte Arakilen,adibidez, liho-latza bakarrik lantzen zuten, eskuen penagarri. Handik gertu,Aralar mendian Madotz aldera zegoen Agiri izeneko herrian bazuten, bestal-de, liho-beratxa, eta Uhartearrek ordezkari batzu bialdu ornen zituzten Agi-rira, liho-beretxa noiz ereiten zen galdetzera.Mendikoek ez zeukaten, nunbait, beren jakintza inorentzat salgai, etaaho bete hortzekin utzi zituzten mandatariak, ezezkoa emanez.Lotsa gorrian gizonak, atalburu ondoan gelditu izan behar zuten eskuhutsean herrira itzultzeko nahigabez eta barnekoen algara entzun zuten,noski, delako kopla hau Agirin edozein umek bazekiela esanez:“Elorria hosta-giro,liho beratxa erein-giro;elorria lora-giro,maiza erein-giro.”—Trebe gaituk! —esan ornen zioten elkarri, eta pozik itzuli herrira.Orixe zenaren bertsoak errepikatuz bultzatzen du egileak bere lana:Sabela betetzeak duela izerdi?/Larrua estaltzeak zer duen nork daki?Lihoaren lana arreta haundiaz egitekoa zen, luze eta neketsu izateaz bestal-de. Etxarri Aranazko emakume batek esan zionez, lurra prestatzea bera ezzen nola-nahi egin behar: “Konfesio on bat bezela paratu behar zen dena.”Alustizak ongi ikasi du lihagintzako lanbidea eta, konfesio on bat egite-ko eran ez bada ere, konzientziaz jaso ditu berriak eta bai eman ere. Piruz-piru landu du haria eta gaien mataza bildu ehunaren sare estua liburuanhedatu arte.Lihazia ereiten denetik ehulek bere lana egindakoraino emandako xehe-tasunak oso baliagarriak iduritzen zaizkit, inoiz langintza hori ezagutu ezdutenek ere ulertu ahal izango dutelakoz. Eta hori da bilketa jator batenlehen helburua. Urrats bakoitzaren zergatiaz liburu baten bidez ongi jabetze-rik ez dago, egilea bera ez bada horretan ikasia eta adierazteko trebea. Pirubakoitzak bere korapiloa du, orratzaren puntadarik ez galtzeko.Eragozpentxo bat ikusten diot bakarrik: aipu dituen lanabes eta trama-kuluen iruditxo edo marrazkiren baten falta. Ez dut noski egindakoarenJulián Alustiza. Lihoaren penak eta nekeak 117akats bezala esaten, alderantziz baizik. Lanak duen garrantziagatik gehiga-rri hori merezi luke.Eta esandakoaren ondorioz, dakarren hiztegia azpimarra nezake. Zen-bat hitz mota ez du herriak sortu gauza berdina adierazteko! Ez noa adibi-derik ematera, baina aberastasun haundia da, berez, eta hiztegi orokorreandenak jaso beharra, lihagintzara inoiz itzultzerik ez egon arren. Horietakobatzu, beste esannahiren batekin erabili izan dira. Guardiek norbaiti hautsiarte eman ziotela adierazteko, ligotu zute(n), entzun nuen Mezkiritzen. Etabada halako frango. Lihoari haina eman, esaten zen nere etxean.Hiztegi honek ikerketa mailan biharko egunean argibide asko eman dit-zake hizkuntzalariei, ekintza oso zaharra eta herrian oso zabaldurik egonabaita.Hamabost orrialdeko hiztegia dakar liburuak azken orrietan ikerleenlagungarri.Lihagintza, bestalde, gizarteak emakumeari leporatutako zama astunezin-baztertua izan da gure artean. Oso gazterik abiatzen zen neskatilla “e-makumearen izen onak” nahi-ta-ezpadakoa zuen langintza honetan, bereezkontzarako arrijea prestatu bekar zuelako leloarekin. Ardazketan ezzekien emakumea oso gaizki ikusia zen euskaldunen artean eta apaltasunhundia zen beretzat.Adierazpen eta aitortza guziek baino gehiago erakusten duen konda-kizun bat jaso nuen Urdiainen. Ba omen zen herrian ardazketan ez zekienkanpotik etorritako emakumeren bat. Auzoko emakume guziek aurpegiraegiten izan behar zioten barre. Ba omen zen baita ere herrian sorgin hotsazuen emakume zaharren bat eta, besterik ezean, harengana jo omen zuenkanpotikakoak haria egiten ikastera.Ardazketarien bilera nun zen jakinik, berehorrekin joan omen zen sor-gina auzko lagunengana. Intzaur batzu sartuak zituen horretarako atorrarenmahuka zabaletan. Ardatza eskuan hartu orduko, kriskiti kraskata hasiomen zitzaion, sekulako hotsekin, intzaurren dantza.Harriturik zeuden, nunbait, besteak hots hura zer zen galdezka.—Nere hezur zaharren doinua da, esan zien berak. Lanbide gaizto haudela bide iritsi dira horretara, horbela bezala kraskatzen baitira! Zorionekoalanbide honetatik libro dena.Hantxe bertan amaitu omen ziren batzartuen barre eta esan beharrak,Eta lana-lan, lihagintzak sortu zuen gizartearekiko erantzunkizuna eta,horren ondorez, emaztearen menpekotasuna, ongi baino hobeki jasorik dau-de lehen orritik azkenerarte. Langintzaren xehetasunekin batera herri giroazere jabetzean, lihagintza hutsaren mugak gainditu eta lekukotasun historikozabalago batera hurbiltzen den antropologi lanaren balioa hartzen du.J antziaEdukiaz bestalde, liburu batek badu egilearen nortasuna adieraztenduen bere tankera. Zilegi bezait jantzi literarioaz lihoaren liburuari ohar ba-tzu egitea, Egilcaren berezko olerkari sena nabarmentzen da lehen begiradan;astiro eta atseginez egindako lanaren emaitza da. Baina olerkariaren argidu-  118 José M.ª Satrústeguira ez da ikerlana bere haritik baztertzeko aitzaki bat, bere horretan sendoa-go oinarritzeko begirada baizik. Sukalde txokoan kriseilu ikaztatuaren gareta kedarrez giroa hobeki oratzeko lagungarri.Gaien lotura esku latzen zarpiltasunetik jalgi beharrean —lanen sailka-pen hotzetik, alegia—, gogo bihotzetan sortu ohi zuen eraginaren pena etanekeetatik atera du. Liburuaren izenak berak agertzen duenez, lihagintzakoborrokan eragile den gizona bera zuen, batez ere, begien aurrean. Ekintzahorren hamahiru ekitaldi nagusi helburutzat harturik mamitzen dira bestehorrenbeste atalen eduki poetikoak. Eta hari horren gidari Orixe zenarenbertso herrikoiak. Horrela, lan gogorraren mailukada bakoitzak badu txu-kun esandakoaren gatz eta piperra; tramankuluen eskutokian sumatzen dabiziaren beroa. Pena eta nekea bera biziduen sentipenak dira.Lihoaren nahigabe horiei dagokien ondorio ederraren aintza aipatzeadu eskas, behar bada, liburuak. Aste Santu guzien ondorengo Pazkoaldia.Izan ere, lihoaren emaitza aberatsa den harizko oihala ohore haundiz ibiliada munduan zehar. Haundizkien fantesia eta aldare oihalen gaitasuna adie-razten zuen. Harizko troxa ezarri ohi zitzaion jaioberriari zilaren inguruan,eta harizko izaraz estaltzen zen ohea norbaiti azken sakramentuak ematera-koan. Bitartean, Gorputz Kristi eguneko elizkizunetan ehunezko piezaluzeak banatzen ziren kalez-kale Sakramentu Santuari bidea prestatzeko.Nik eztatik goiko zeruan harizko oihalen beharrik izango den; bainaNafarroako Dorrau herrian entzun nuenez, ekaitzetan jostai, hostots eta tru-moi zalapartak hasten direlarik “zeruan aingeruak garban”, aritzen omendira.Julian Alustizaren lanak izan du, amaitzeko, gurutzebide guzienpazoaldia berak ere, 1975 San Isidro lehiaketan bigarren saria eman baitzio-ten, lehenik, eta bi urte geroago 2977 Andima Ibinagabeitia lehen saria.Edozein irakurlek neke haundirik gabe irakur dezake, ohitura duenbatek harrapaldi batez eskutik utzi gabe, eta herri-jakintzan ikasiek behin etaberriz eskura beharko dute.José M. Satrustegui

Julián Alústiza. Lihoaren penak eta nekeak

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Hedatuz