Reseña bibliográfica de la obra de José María Larrea "Euskaldungoa erroizturik

Aizpuru Murua, Mikel

Hedatuz

R E S E Ñ AD I A Z  N O C I,  J av i er .Euskarazko aldizkari, egutegi eta almanaken erroldea (1834-l 959).Donostia, Eusko Ikaskuntza, 1994.ISBN: 84-87471-65-XThree years ago, Eusko Ikaskuntza, the Society for Basque Studies, published a catalo-gue, compiled by A. Ruiz de Gauna, of periodical publications. This new book by Javier DiazNoci takes a further, more detailed look at a very specific aspect of this field, one that no stu-dent of Basque affairs past or present can afford to ignore: periodical publications in the Bas-que language. To my mind, one of the dangers of research in this area is that interpretationsignoring Basque source material may lack a sufficiently broad scientific base.Diaz Noci has compiled a catalogue providing an exhaustive list of the periodical publi-cations totally or partially in Basque. The term “periodical publications” itself covers a fairlybroad spectrum, as it includes almanacs. Basque speakers in the 19th century were notmuch given to reading in Basque, although literacy levels in Vasconia in 1860 —roughly 50%of the population— were high in comparison to the Spanish average. However, few were inte-rested in intellectual issues, apart from the political élite, who preferred to use Spanish orFrench, the languages they needed as intermediaries between the Monarchy and the com-mon people.Some publications were, however, genuinely sought after: religious books, calendars andalmanacs or yearbooks, bertso-paperak and, in Bilbao, Gabonetako kantak, or Christmassongs, which reviewed in verse the social and political highlights of the year.Javier Diaz Noci, lecturer at the University of the Basque Country, has made an exhaus-tive study of the origins and development of Basque-language periodical publications, andthe present book provides a useful catalogue of such publications as a whole.Each publication is described in a catalogue card with 23 entries, designed to enable theresearcher or general reader to find detailed information quickly; anything from a publication’sfoundation to the date on which it closed, the use of Basque, the political ideology on which itwas based, its distribution and a great deal of other material. Entry 21 reveals exactly wherethe publication is archived.In short, this catalogue is an essential tool for any Basque studies’ researchesJoseba Agirreazkuenaga ZigorragaL ARREA MUXIKA , José MaríaEuskaldungoa erroizturik,Pamiela, Iruña 1994, 182 orr.Herri orok joera dauka bere erruak kanpokoei aurpegiratzeko, eta euskaldunak ez garasalbuespena izan korronte horretan. Horrela, euskararen galerari buruz hitzegiterakoan, esko-la erdaldunari, soldaduskari eta horrelako faktoreei eman diegu izugarrizko garrantzia, barru-ko kontraesak eta geure hutsegiteak gehiegi aipatu gabe. Txema Larrearen liburu hau, gaihauek aztertu arren, “pentsakera horren aurka doa”, euskararen erroitzearen benetako arra-zoien hila.Nekez definitu daitezke hitz gutxitan liburuaren lerro nagusiak, euskaldunok amildegi-runtz egindako (egiten ari garen) bidaiaren azalpenaren irudia ez baldin badugu erabiltzen.200RESEÑALarrearen lanak bi hitzaurreen ondotik sei kapitulu eta amaiera ditu. Guztien gaia bera izanarren, atal bakoitzean euskal hizkuntzaren alor desberdina aztertzen du. Lehenengoak “Eliza:diglosiaren iturburu” du izenburutzat. Bertan aipatzen da elizaren eragin bikoitza, batetik eus-kera iraunarazten lagundu zuen, bestetik, ordea, bigarren mailako hizkuntzataz hartu zuen,herritar xumekin komunikatzeko bakarrik erabiltzen bai zuen, letratze prozesua, deskulturatzebidea bihurtuz. Euskal pentsaerak, hau da, metaforen bidez konzeptuak adierazteko ahalme-nak ez zuen tokirik izango euskal letretan. Era berean, kontutan hartu behar da, euskal letra-tze prozesuan emandako hausturak, Larramendik Axularren tradizioarekin apurtuz, SabinoAranak euskal gramatika eta egitura laburtzean eta, azkenik, euskara batuaren aldeko mugi-menduak burututakoa Frankoren garaiko azken urteetan.Bigarrenean, “Beharraren mintzamoldea”, Euskal Herriak bizi duen diglosia egoera az-tertzen da. Nola erdara ezberdinek kontrolatu duten euskeraren goi-mailak. Are gehiago, eus-kara zokoratu zuten asko, XIX. arte, bederen, elebidunak ziren. Goi-klaseekin hitzegiteko era-dara erabiltzen zen, euskera, aldiz, herritar xumeekin komunikatzeko tresna zen, bide batezhauek erdaraz zabaldutako pozoinetik libratuz. Eskolaratze prozesuak, XIX. mendean batezere, euskal kultura bazterkultura bilakatzeko prozesua areagotu zuen, erdara (frantzesa zeingaztelania) ezinbesteko bitartekari bilakatuz euskaldunen artean ere, baita bere erreferentziaidazteko orduan. Hizkuntzaren funtzio sozialak desagertuz pixkanaka pixkanaka.Hirugarrenean Larreak “nazioa’ren adiera berria” lantzen du, XIX. mendetik aurrera.1808. urtetik aurrera Frantzian Espainian burututako gerrek zerikusi nabarmena eduki bai zu-ten, Estatu bakoitzeko euskaldunak beraien burua frantses edota espainoltzat hartzeko. “Na-gusitasunaren asmoak” da laugarren atalaren izenburua. Bertan ez da aipatzen soilik inguru-ko hizkuntzen goresmena, baita hizkuntzaren aldeko jarrera politiko-sozial-administratiboengarrantzia hizkuntza hoien nagusitasunean. Euskaldunek, are gehiago euskotar edota bas-koek, ere izan dute eragina bide horretan, euskeraz idatzi zitekeela onartu edota defendatuarren, praktikan eremu zehatzetara, olerkiak eta antzeko gaietara, mugatuz bere erabilera.Hain zuzen, bostgarren atalean “Gutiespenaren sorterroa” da hitzpidea. Eta hemen, eus-kaldunok leku garrantzitsua izan dugu, hasi euskeraz predikatzeari uko egiten zioten apaiza-engandik, Mogelek eta Larramendik salatu zutenez, indianoetara helduz, gutiespene horretansortutako anekdota irrigarriak ahantzi gabe, “eskuara ahantzi, erdaraz ez ikasi", “neska zaha-rraren gaitza da edertu nahi eta ezina". Egoera honen ondorio zen seigarren atalean aztertu-tako “Glotofagiaren hondarraldian”. Modernizazio edota Eraberritzearen ondorioz euskera etaeuskaldunen espazioa bazter eremu bilakatu zen: Hiria ez dena, industria ez dena, adminis-trazio ez dena, euskal herri gehienetan eskola ez dena, soldadutza ez dena, hitz batez aginteez den hartan”. Ez zen harritzekoa beraz, euskaldun ugarik bere hizkuntza guttiestea, erdarazmintzatzea edota inguruko euskera goraipatzea, besteena beti hobea delako”, euskera onaMarkina eta Tolosakoak direla eta abar". Euskaltzaleek ere ez zuten hartzen euskera, dagoe-neko XX. mendearen hasieran, kultur hizkuntzataz, ezta “hizkuntz izkiratua bezala, non ez zenzabalkunde politikorako edo herri-oldeak elizaratzeko”. Beraien arteko eskutitzak erdaraz el-kartrukatzen zituztelarik. Il. Errepublikaren garaian hasi zen joera aldatzen.Zaila da lanaren balorazio egitea. Batetik, liburuaren irakurketa bera ere zaila izan daite-keelako, irakurle ezjakina (aitortu behar dut hiztegiaren laguntza izan nuela izenburuaren esa-nahia ondo ulertzeko, erroizturik = amildurik) eta Larreak erabiltzen duen euskeraren ereduoparoa eta aberatsa batu ezkero. Testuak “euskara batua zentzurik hertsienean aditzen dute-nek osatzen duten lobbi”ak proposatutako jarraibidetik ihes egiten du, “Euskal Herriko hego-aldean behin eta bitan errepikatu zen zerotik hasteko sindrome laburtzailea” saihestu nahie-an. Norberaren manietan sartuz, oharrak azkenean dijoazte eta ez orri bakoitzaren oinean, ira-201RESEÑAkurketa oztopatuz, bibliografia ez da beti era zuzenean aipatzen eta kombenigarria izangozen argitzea liburua 1993ko apirilean egileak aurkeztutako tesia den bere osotasunean edotalaburtuta dagoen. Zenbait fenomenoen datatzea zehatzagoa izan beharko luke, adibidez Piz-kundeari buruz hitzegiteko orduan eta hainbat baieztapen gehiago matizatu, hala nola, Kuba-ko gerrari buruz hitzegiterakoan badirudi euskaldun guztiak gerraren alde zeudela, deserzio-aren fenomenoak, bat aipatze arren, kontrako iritzikoak bazeudel erakusten duelako.Honek guztiak, ordea, ez dute inondik inora liburuaren balioa kentzen; hasieran aipatuta-ko faktoreek gure artean izan zuten eragina ederki aztertzen duelako, nola geureganatu ditu-gun azalduz. Aspalditik euskeraren gainberada adierazteko erabili diren faktoreen aurpegiberri eta argigarriak eskeiniz. Eskertzekoa da, bestetik, lantzen dituen iturrien erabilera. Berakizendatzen dituen “iturri baztertuak” ez dira izkutuan egon, baizik eta gure historiagile etaikertzaileen ezjakintasunaren lekuko dira. Euskararik jakin gabe, hain zuzen “Nola konpreni,bestela euskal hiztunen bizia eta hizkuntzez itzultzea, bere hizkuntzaren galtzea ere, ahozkoiturriak ezpondarat utziaz?”Ene aburuz, Txema Larrearen lanak duen hutsune nabermenena (ez dakit ez ote den de-liberatua) azken atalean aurkitzen da, jalgipenetan. Aurreko orrialdeetan euskeraren galtzeprozesua era dotorean deskribatu ondoren, egileak uko egiten dio argibide orokorra ematekoeskubideari. Era honetan, saiakera amaitzean, irakurlea hotz eta deseroso gelditzeko arriskuadago. Ez bai dakigu, hemen azaltzen zaigun prozesua geldiezinezkoa den ala ez. Eta eran-tzuna baiezkoa baldin bada, zergatik dagoen euskeraz idatzita. Gure hizkuntzak gizarte fun-tzioak galdu baldin baditu, zer zentzu dauka oraindik erabiltzeak. Irtenbide erraza zuen gaz-telaniaz idaztean, askoren txaloak jasoteaz gain eta ez zen aurrenekoa izango. Izan ere, maiz,aurkitu ditugu idazle euskaldunen lanak erdara ezberdinetan idatzita, zabalkunde gehiagoizango dutelaren aitzakiarekin, gaia bera euskara izan arren. Kontrakoa ez denean, liburuansalatzen denez, euskararik ezagutu gabe, maiz ikusi bai da honi buruz mintzatzea. Baina, be-rriro diot, liburuaren amaierak, edota hobeto, amaiera ezak, gazi-gozo gustua uzten du, azal-pen orokor baten faltaren ondorioz.Mikel AizpuruRUBERT DE VENTOS , Xavier:Nacionalismos. El laberinto de la identidadEspasa Calpe, Madrid, 1994, 241 págs.Un fantasma recorre Europa: el europeísmo. O mejor dicho: el nacionalismo europeo-ilustrado. Y Xavier Rubert de Ventós, exeuroparlamentario, decepcionado por las numerosastrabas administrativas que tanto ese mercado (llamado Europa) como esa burocracia (que esel nacionalismo español) le han deparado en su función política, ha decidido, después dehaber narrado su experiencia en El cortesano y el fantasma, publicar este Nacionalismos. Ellaberinto de la identidad, producto de sus reflexiones sobre la creación de los Estados con-temporáneos y sus correspondientes nacionalismos. Rubert de Ventós, catedrático de Estéti-ca en la Escuela de Arquitectura de Barcelona y autor de títulos tan significativos para elmundo de la estética como Teoría de la sensibilidad, La estética y sus herejías o De la mo-dernidad, amén de otros textos de meditación política como esa arqueología suya del nacio-nalismo español El laberinto de la hispanidad, ha decidido establecer una arquelogía del Es-tado-Nación actual.2 0 2  

Larrea Muxika, José María. Euskaldungoa erroizturik

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Hedatuz