Onderwijsmethoden zijn onderwerp van felle debatten. Idealiter worden deze debatten gevoed door wetenschappelijke inzichten in wat wel en niet werkt in de onderwijspraktijk. Nellie Verhoef en Petra Hendrikse organiseerden een symposium waar docenten hun promotieonderzoek presenteren.Deze docenten voeren hun onderzoek uit in de eigen dagelijkse praktijk van het lesgeven

Hendrikse, Petra

Verhoef, Nellie

Dutch

NARCIS 

Docenten op pad in de wereld van wetenschappelijk onderzoek

University of Twente Research Information

1 11 1Nellie Verhoef, Petra Hendrikse Docenten op pad in de wereld van wetenschappelijk onderzoek NAW 5/10 nr. 4 december 2009 267Nellie VerhoefFaculteit Gedragswetenschappen, Instituut ELAN,Universiteit Twente,Postbus 2177500 AE Enscheden.c.verhoef@utwente.nlPetra HendrikseFaculteit Gedragswetenschappen, Instituut ELAN,Universiteit Twente,Postbus 2177500 AE Enschedeh.p.hendrikse@utwente.nlOnderwijsDocenten op pad in de wereldvan wetenschappelijk onderzoekOnderwijsmethoden zijn onderwerp van felle debatten. Idealiter worden deze debatten ge-voed door wetenschappelijke inzichten in wat wel en niet werkt in de onderwijspraktijk. Nel-lie Verhoef en Petra Hendrikse organiseerden een symposium waar docenten hun promotie-onderzoek presenteren. Deze docenten voeren hun onderzoek uit in de eigen dagelijkse praktijkvan het lesgeven.Voor het tweede achtereenvolgende jaar krij-gen docenten in de exacte vakken die volopin de praktijk van het lesgeven staan, de mo-gelijkheid om te promoveren. In teamverbandworden de docenten bijgestaan en nauwgezetbegeleid door professoren die er veel tijd enenergie in steken. Dit initiatief, het program-ma Didactisch Universitair onderzoek van DO-Centen naar vernieuwing van de bètavakken(DUDOC), is afkomstig van het Platform BètaTechniek. Docenten kunnen intekenen op eenonderzoeksvoorstel. Als het voorstel is goed-gekeurd, kunnen geı̈nteresseerde docentensolliciteren. De gelukkige krijgt dan de moge-lijkheid om te promoveren op een onderzoekdat zich afspeelt in de praktijk van het lesge-ven. Let wel, de docent moet blijven lesgeven— het is niet zo dat de docent alle tijd aanzijn onderzoek kan besteden. Het blijkt in depraktijk een echte kluif te zijn! De onderwer-pen van onderzoek verschillen uiteraard. Hettype van onderzoek verschilt echter niet: inalle gevallen gaat het om ontwerpgericht on-derzoek, niet om beschrijvend onderzoek. Hetdoel is dat het onderwijs in de praktijk weten-schappelijk verantwoord verbetert. De onder-zoeken moeten maatschappelijk relevant zijnen aansluiten bij reeds bestaand (internatio-naal) vakdidactisch onderzoek. De onderwer-pen van één docent uit de eerste tranche, enéén uit de tweede tranche liggen dicht tegenelkaar aan. Een derde docent doet aanvullendonderzoek als NWO - Leraar - in - Onderzoek.Van deze docenten zijn Joke Zwarteveen enDaan van Smaalen verbonden aan de Uni-versiteit Twente (UT) en Sanne Schaap aande Rijksuniversiteit Groningen. Om meer be-kendheid te geven aan het idee van promo-verende docenten, naast hun lesgeven, ont-stond het idee om half mei 2009 een sym-posium te houden op de school van Daanvan Smaalen, het Christelijk Gymnasium inUtrecht. Het publiek bestond grotendeels uit(aankomende) VO-docenten, die op de één ofandere manier betrokken of geı̈nteresseerdzijn in het onderwerp modelleren. Zo waser een docent uit Ede aanwezig die zichin een vergelijkbaar onderzoekstraject bezig-hield met modelleerproblemen aan de Univer-siteit Wageningen. Over het onderwerp is veelgezegd en wordt veel gezegd (en gezwegen).Hoe kun je immers iets zinnigs zeggen over dedidactiek van het modelleren als je niet pre-cies weet wat modelleren is? Waar heb je hetover als je nog nooit ervaren hebt hoe het isom de complexe realiteit te beschrijven en opgrond van die beschrijving voorzichtig voor-spellingen te durven doen? Het is misschienwel daarom dat dit onderdeel van de wiskun-de nauwelijks is ingebed in het onderwijs. Hetis moeilijk en het kost tijd, erg veel tijd en be-hendigheid van docenten die zich op padenbegeven die ook voor hen ongewis en onvoor-spelbaar zijn. De toepasbaarheid van wiskun-dige kennis en vaardigheden is cruciaal bij ditonderwerp. Joke Zwarteveen doet een pogingom leerlingen de werkelijkheid te laten vattenin differentiaalvergelijkingen, veranderingenworden beschreven in vergelijkingen. SanneSchaap probeert te analyseren hoe leerlingenrelatief eenvoudige, werkelijke situaties be-naderen en beschrijven met wiskundige tech-nieken. Daan van Smaalen tenslotte legt defocus op de rol van de docent die deze leer-processen stimuleert en kanaliseert. Hij pleitvoor een open, transparante aanpak — samenvoorbereiden én samen uitvoeren van lessen.De praktijk van het lesgeven is echter weer-barstig.De eerste bijdrage over het begrijpenvan differentiaalvergelijkingen (dv’s) was van2 22 2268 NAW 5/10 nr. 4 december 2009 Docenten op pad in de wereld van wetenschappelijk onderzoek Nellie Verhoef, Petra HendrikseTim en Jonathan begonnen tijdens het maken van de zwembadopgave met concretegetallenvoorbeelden. In het onderstaande fragment hebben zij net de diepte van hetzwembad uitgerekend bij één meter diep graven:Tim: Even kijken of.. of.. als je ’t met twee meter uitgraaft of het danJonathan: (Tim praat verder) Oke, dan doen we da..Tim: eve.. of het dan.. of x dan twee keer zo groot wordt.. (Tim en Jonathangebruiken x voor de hoogte van de laag zand die op de tuin wordt uit-gesmeerd) [Jonathan rekent het getallenvoorbeeld door][. . .]Jonathan: (schoolbel gaat) en dan maal [plus] twee. Ja da’s wel lineair.Figuur 1. Het getallenvoorbeeld van Tim en JonathanJoke Zwarteveen. Het doel van haar onder-zoek is het ontwikkelen van een adequate di-dactiek voor het leren van het begrip dv diedirect aansluit bij leerprocessen van leerlin-gen. Ze onderscheidt het opstellen, het uit-rekenen en het analyseren van dv’s. Het op-stellen van een dv, de eerste stap, beschouwtzij als onderdeel van een modelleerproces.Om te kunnen beschrijven hoe dat proces ver-loopt is een meetinstrument nodig. Een der-gelijk instrument is er nog niet, dat moet zijontwikkelen. Op basis van theorie (zoals les-methoden voor het hoger technisch onder-wijs) heeft Zwarteveen een prototype opge-steld. In een eerste ronde heeft ze de bruik-baarheid van dit prototype getest op uitwer-kingen van VO-docenten wiskunde. Met hetprototype-instrument kon succesvol wordengemeten dat de docenten geen enkele moeitehebben met het opstellen van een dv. In eentweede ronde werd het meetinstrument ge-test op de uitwerkingen van studenten tech-nische geneeskunde op de UT. Deze studen-ten had Zwarteveen gekozen omdat zij hetvak Differentiaalvergelijkingen op de univer-siteit gevolgd hebben en niet tot de groepvan harde bètastudenten horen. In hardop-denk-sessies ontdekte Zwarteveen dat dezestudenten nog nooit hebben nagedacht oververanderingen en de beschrijving daarvan invergelijkingen, en stelde vast wat dat voor ge-volgen heeft bij het opstellen van dv’s. Routi-nematig werd door studenten zonder enigeverantwoording een verband gelegd tussenhet woord dv, de truc ‘afgeleide uitrekenen’en het symbool dy/dx. Zij hadden geen ideeover de achterliggende betekenis van de no-tatie∆y/∆x. Deze bevindingen waren schok-kend voor Zwarteveen. Alleen daarom al zouje als praktiserend docent aan wetenschap-pelijk onderzoek beginnen.De tweede bijdrage, van Sanne Schaap,ging over belemmeringen en kansen tijdenshet opstellen van mathematische modellen.Schaap, die al een jaar langer bezig is danZwarteveen en Van Smaalen, gebruikt eentheoretisch raamwerk als meetinstrument. Hijmarkeert dit met een begin- (het probleem)en een eindpunt (het mathematische model).De focus in dit raamwerk ligt bij de overgan-gen in de modelleercyclus van 1) situatie - viaanalyseren, probleem definiëren en vereen-voudigen, naar 2) het conceptuele model - viaformaliseren, naar 3) het wiskundige model -via berekenen, naar 4) modeluitkomsten, envia interpreteren en experimenteel toetsen te-rug naar de oorspronkelijke situatie. Om hetraamwerk als meetinstrument op bruikbaar-heid te kunnen toetsen hebben drie tweetal-len leerlingen in een pilotstudie tijdens eentake-based-interview een viertal opgaven ge-maakt. Het theoretische raamwerk bleek nietgoed bruikbaar te zijn voor het benoemenvan belemmeringen en kansen. Sommige be-lemmeringen en kansen konden wel gecon-stateerd worden, maar konden niet in hetraamwerk worden geplaatst. Bijvoorbeeld bijde zwembadopgave met de vraag hoe diepje moet graven om een zwembad van 2 me-ter diepte te krijgen, waarbij de uitgegravengrond gelijkmatig over een tuin wordt ver-deeld. Het duo Tim en Jonathan pakt dit pro-bleem aan door eerst eens met een concreetgetallenvoorbeeld aan de slag te gaan, zie Fi-guur 1. Ze nemen de tuin 10×15m groot en hetzwembad 3×6m.Figuur 1 laat zien dat Tim en Jonathanhet vermoeden ontwikkelen dat uitgegravendiepte en diepte van het zwembad evenre-dig zijn door twee concrete getallen voorbeel-den uit te rekenen. Eerst kijken ze wat ergebeurt bij 1m uitgraven (niet diep genoeg),dan gaan ze door met 2m uitgraven (te diep).Schaap identificeert het rekenen met con-crete getallenvoorbeelden en het netjes op-schrijven van tussenresultaten als ‘kansen’.Schaap gaat verder niet in op ‘belemmerin-gen’ terwijl die er wel zijn, bijvoorbeeld hetgegeven dat Tom en Jonathan niet nauwkeurigwerken. Ze schrijven onduidelijk, werken nietexact en vermelden niet altijd de eenheid. Deeikpunten: situatie, conceptueel model, wis-kundig model en modeluitkomst vereisen eni-ge aanpassing in het kader van praktischebruikbaarheid. Schaap trekt dan ook de con-clusie dat er nog werk aan de winkel is. Ditonderzoek dwingt hem (en het publiek) omna te denken over denkfouten van leerlingen,die op te sporen en zo mogelijk bij te stellenzijn.De derde en tevens laatste spreker wasDaan van Smaalen. Zijn presentatie ging overhet fenomeen lesson study met de focus op3 33 3Nellie Verhoef, Petra Hendrikse Docenten op pad in de wereld van wetenschappelijk onderzoek NAW 5/10 nr. 4 december 2009 269de wiskundedocent als ontwerper, onderzoe-ker en curriculumvernieuwer. Van Smaalenonderzoekt hoe lesson study kan bijdragenaan de professionalisering van wiskundedo-centen. De aanpak van Daan is weergegevenin Figuur 2. De methode lesson study komtuit Japan. Het is een professionaliseringsstra-tegie waarbij docenten samen met collega’s(en eventueel experts van buitenaf) een lesontwikkelen. Kenmerkend is dat collega’s (ende experts van buitenaf) bij de uitvoering vande les aanwezig zijn (ieder heeft een rol alsobservator). Docenten ervaren hoe een les inde praktijk anders verloopt dan verwacht. Zezien hoe dat komt, welke onverwachte situ-aties zich voordoen. In Japan komt het voordat grote groepen geı̈nteresseerden achter inde klas staan om te observeren. De uitge-voerde les wordt samen geëvalueerd, bijge-steld en opnieuw uitgevoerd. De resultaten inWerkwijze Daan van SmaalenVan Smaalen is begonnen met het lezen vanliteratuur betreffende lesson study. Daarwordt in beperkte mate gesproken over hetleren van de docenten. In het artikel van Le-wis et al. [1] staat de hiernaast afgebeeldefiguur waarin wordt ingegaan op het lerenvan docenten. In hetzelfde artikel pleiten deauteurs voor meer onderzoek naar lessonstudy (ze behandelen drie critical researchneeds).Naast het hiernaast afgebeelde model, gaathij verder uit van het model zoals dat voor-komt in het boek Leading lesson study vanStepanek et al. Dat model staat hieronderNoot1. Lewis, C., Perry, R. & Murata, A., ‘How Should Research Contribute to Instructional Improvement? A Case ofLesson Study’, Educational Researcher 35(3) (2006), pp. 3–14Japan zijn succesvol, docenten leren van el-kaar in de praktijk. De vraag is of deze vormüberhaupt wel toepasbaar is in Nederland. DeNederlandse cultuur is er een van ‘na de lesdirect naar huis vanwege andere taken’. Hetidee om tot vijf uur op de school aanwezig tezijn, is niet gangbaar. Met z’n allen achter inde klas kijken hoe je collega de les geeft is ookal niet gangbaar. Toch wil Van Smaalen dezevorm van professionaliseren uitproberen, be-ginnend op zijn eigen Utrechtse school. Devraag die van Smaalen zich stelt is: Welke zijnde kenmerken van een in de lespraktijk in-gebed professionaliseringstraject gebaseerdop de principes van lesson study met als doelhet ontwikkelen van de vakdidactische kennisvan wiskundedocenten? Als onderwerp kiestVan Smaalen voor modelleerprocessen, om-dat hij verwacht dat het begeleiden daarvanandere vaardigheden van de docent vereist.afgebeeld. Na deze modellen bestudeerd tehebben, is hij gaan onderzoeken hoe hij de-ze specifieke modellen zou kunnen koppe-len aan wat meer algemenere en gangbaretheorieën betreffende professionele ontwik-keling. Je komt dan al gauw bij PedagogicalContent Knowledge (PCK) uit. Daarom is hijhet begrip PCK verder gaan bestuderen. Watwordt er onder verstaan? Hoe conceptuali-seren verschillende auteurs het? Hoe kanhet worden gemeten? Dit met als doel omeen link te kunnen leggen tussen de fasenin het proces van lesson study en het lerenvan docenten.Figuur 2. Bijdrage van lesson study aan de professionalisering van wiskundedocentenHet gaat er bijvoorbeeld om dat de docent deleerling leert zichzelf vragen te stellen, zon-der direct aan antwoorden te denken. Er zijnook momenten dat de docent moet ingrijpenen duidelijk moet sturen, maar wanneer danen hoe? Tijdens zijn presentatie vraagt VanSmaalen zich al even hardop af, hoe hij ei-genlijk professionaliseren kan gaan meten.Dit wordt nog ingewikkeld: vaststellen of, enzo ja, hoe docenten zich ontwikkelen. In dediscussie komt het publiek met suggestiesdie Van Smaalen verder helpen bij de keuzeswaar hij voor staat. “Samen nadenken overje vak is stimulerend”, is de conclusie vande aanwezigen. En onderzoeken als docent,misschien toch een haalbare kaart? Het is nuwel voor iedereen duidelijk dat het pad vande docent als wetenschappelijke onderzoe-ker beslist niet over rozen gaat! k

Docenten op pad in de wereld van wetenschappelijk onderzoek

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

University of Twente Research Information