In deze paragraaf van hoofdstuk 6 wordt een beknopt overzicht gegeven van de ontwikkelingen op het gebied van het ontwerponderzoek. Daarnaast wordt aangegeven hoe dit wetenschappelijke onderzoek bij kan dragen aan de vorming en de ondersteuning van ontwerpers

Reymen, Isabelle M.M.J.

Dutch

Reymen, Isabelle

University of Twente Research Information

Reymen, I.M.M.J., "Ontwerponderzoek“, in Hoofdstuk 6: Ontwerponderwijs- en onderzoek, inVernieuwing in productontwikkeling, Strategie voor de toekomst, A.Korbijn. Stichting Toekomst-beeld der Techniek, STT 62, 1999, p.193-200.Ontwerponderzoekir.arch. Isabelle M.M.J. Reymen1InleidingIn deze paragraaf wordt een beknopt overzicht gegeven van de ontwikkelingen ophet gebied van het ontwerponderzoek. Daarnaast wordt aangegeven hoe ditwetenschappelijke onderzoek bij kan dragen aan de vorming en de ondersteuningvan ontwerpers.Overzicht van het vakgebiedOntwerponderzoek is een zeer breed onderzoeksgebied waarbij wetenschappersuit sterk verschillende disciplines zijn betrokken. Zo wordt het onderzoekbedreven door typische ontwerpdisciplines als architectuur, industrieel ontwerpenen werktuigbouwkunde, maar ook door andere technische disciplines als informa-tica, elektrotechniek en bedrijfskunde, door de natuurwetenschappen en door desociale wetenschappen zoals psychologie, onderwijskunde, filosofie en geschiede-nis. Mede hierdoor bestaat ontwerponderzoek zowel uit empirisch onderzoekgebaseerd op observatie als theoretisch onderzoek gebaseerd op reflectie. Hetontwerponderzoek wordt dan ook wel eens verdeeld in verschillende culturen [DeVries, 1992]. De eerste cultuur bevat de technische disciplines en psychologie. Zijleveren vooral descriptieve en prescriptieve kennis. Andere vormen van kennisworden opgeleverd door de tweede cultuur, bestaande uit de natuurwetenschap-pen, de onderwijskunde, de filosofie en de geschiedenis.Om een indruk te geven van de aandachtspunten waar het ontwerponderzoek zichop richt, wordt hieronder een kort overzicht van het onderzoeksveld gegeven. Hetveld is daarbij onderverdeeld naar de soort onderwerpen die worden bestudeerd ennaar de resultaten en soorten kennis die het onderzoek oplevert. In de praktijk vanhet ontwerponderzoek zijn de gemaakte scheidingen niet zo strikt en worden talvan combinaties gemaakt. Het overzicht is grotendeels gebaseerd op [Dorst,1997], [Kroes, 1998], [NSF, 1996], [Oxman, 1995] en [De Vries, 1992].Beschrijvende (descriptieve) studiesDeze onderzoeken richten zich op de vraag wat ontwerpen is en hoe menontwerpt. Zowel het ontwerpproces als het te ontwerpen product is onderwerp vanstudie. De zogenaamde ontwerptheorieën beschrijven de denkprocessen dieontwerpers uitvoeren, belangrijke ontwerpvaardigheden en attitudes, ontwerpacti-                                                1 Technische Universiteit Eindhoven,  Stan Ackermans Instituutp.a. Faculteit Wiskunde en InformaticaPostbus 5135600 MB Eindhovenisabelle@win.tue.nlviteiten, de structuur en organisatie van het ontwerpproces en/of de context vanhet ontwerpen. Het gedeelte van het onderzoek dat zich richt op het te ontwerpenproduct, kijkt naar verschillende typen producten, de aard van de ontwerpproble-men met hun specificaties en oplossingen en de benodigde ontwerpkennis.Voorschrijvende (prescriptieve) studiesDeze onderzoeken richten zich op de vraag hoe ontworpen moet worden en hoeontwerpers ondersteund kunnen worden. Prescriptieve studies concentreren zichop de ontwikkeling en toepassing van strategieën, methoden, technieken engereedschappen die tijdens het ontwerpen gebruikt kunnen worden. Het ontwik-kelen van vormen van computerondersteuning is daarbij een belangrijk onder-werp. Er wordt gekeken hoe de communicatie tussen de verschillende belangheb-benden bij het ontwerpproces verloopt en hoe de samenwerking tussen deverschillende disciplines georganiseerd kan worden. Ook wordt onderzocht hoetijdens het ontwerpen van het product rekening gehouden kan worden met derandvoorwaarden van de hele productlevenscyclus.Filosofische studiesIn het verleden gingen deze onderzoeken voornamelijk over fundamenteleproblemen zoals de verschillende manieren om naar technologie te kijken;epistemologische problemen zoals de aard van ontwerpkennis en de rol van denatuurwetenschappen in het ontwerpproces; methodologische problemen waarbijbijvoorbeeld gekeken wordt naar de normatieve implicaties van gebruiktemethoden; ethische problemen zoals de verantwoordelijkheden van ontwerpers.Tegenwoordig wordt ook naar de ‘binnenkant’ van de technologie gekeken dooreen kritische analyse of reflectie op de ontwerppraktijk zelf. Hierbij worden deempirische studies uit de eerste twee categorieën als uitgangspunt genomen.Onderzoek gericht op het ontwerponderwijsDeze categorie richt zich op de vraag hoe ontwerpen het beste kan wordenaangeleerd. Daarbij wordt zowel naar de inhoud als naar de onderwijsmethodengekeken. Onderwerpen van studie zijn de rol van ontwerpen in het onderwijs vaningenieurs; ontwerpen als pedagogisch hulpmiddel voor de integratie vanverschillende soorten kennis (wetenschappelijke, technische, marketingtechnische,economische en andere); de rol van computers in ontwerponderwijs; de invloedvan nieuwe technologieën zoals multi-media of internationale netwerken op hetontwerponderwijs; nieuwe mogelijkheden voor levenslang leren.Daarnaast worden nog tal van onderwerpen bestudeerd. Een beknopt overzicht:onderzoeken gericht op de geschiedenis van het ontwerpen waarbij de evolutievan een concept, een product of een technologie over een grotere tijdsperiodewordt bekeken; onderzoek naar het beroep ‘ontwerper’ door de sociale weten-schappen; onderzoek naar een onderzoeksmethodologie voor ontwerponderzoek;en tenslotte onderzoek naar de geschiedenis van het ontwerponderzoek zelf.In de literatuur wordt het onderzoeksveld vaak ontwerpmethodologie genoemd,hoewel dit in strikte zin slechts een deelgebied van de filosofie van het ontwerpenbetreft [Roozenburg, 1987]. Het hele onderzoeksveld wordt hier daarom aange-duid als ontwerponderzoek.Belang van het ontwerponderzoekOntwerponderzoek kan bijdragen aan zowel de vorming van ontwerpers als aan deondersteuning van de ontwerpers bij de beroepsbeoefening. Zo is het ontwerpon-derzoek van belang voor het ontwerponderwijs en voor de ontwerppraktijk.Belang van onderzoek voor het ontwerponderwijsEen voorbeeld van onderzoek dat van belang is voor het ontwerponderwijs isonderzoek dat moet leiden tot nieuwe onderwijskundige methoden waarmee debenodigde ontwerpattitudes en vaardigheden aangeleerd kunnen worden. Hetonderwijs in de technische disciplines kan daarbij profiteren van de resultaten vanhet onderzoek dat tot stand komt door samenwerking met andere disciplines zoalspsychologie en pedagogie. De ontwerptheorieën die ontwikkeld worden in debeschrijvende studies, kunnen als basis dienen voor de inhoud van het ontwerpon-derwijs. Deze theorie kan studenten een vocabulaire aanbieden en inzicht geven inontwerpen. Resultaten uit de tweede cultuur in het ontwerponderzoek kunnenzorgen voor verbreding van de studenten. Via het onderzoek kunnen ookcasestudies uit de praktijk aangeleverd worden.Onderwijs op universitair niveau betekent dat toekomstige ontwerpers moetenleren om niet alleen bestaande kennis en methoden toe te passen maar ook om zelfnieuwe kennis en methoden te ontwikkelen. Een nauwe betrokkenheid van destudenten bij het onderzoek kan deze vaardigheid bevorderen. Een goedewisselwerking tussen onderzoek en onderwijs kan er bovendien voor zorgen dat erin het onderwijs steeds gebruik kan worden gemaakt van de nieuwste inzichtenover ontwerpen en ontwerponderwijs en dat het onderzoek de nieuwe inzichtenkan testen in het onderwijs.Belang van onderzoek voor de ontwerppraktijkDe meerwaarde van het ontwerponderzoek voor de praktijk ligt in de ondersteu-ning die geboden kan worden tijdens het ontwerpen. De resultaten van deprescriptieve studies kunnen gebruikt worden voor het verbeteren van deontwerpprocessen in de praktijk. Het bedrijfsleven vraagt naast specialisten ookintegralisten (goede ontwerpers). Onderzoekers kunnen uitzoeken welke vaardig-heden deze ontwerpers moeten bezitten en hoe deze aangeleerd moeten worden.Omgekeerd kan het ontwerponderzoek leren van de samenwerking met detechnische en niet-technische disciplines in de praktijk.StatusIn 1996 is in de VS een workshop gehouden over de prioriteiten die in hetontwerponderzoek gesteld moeten worden. Het afsluitende rapport ‘Researchopportunities in engineering design’ [NSF, 1996] beschrijft de toestand van hetontwerponderzoek over de hele wereld, met de nadruk op de VS. Hierin wordtgeconcludeerd dat het ontwerponderzoek zich nog in een pre-theorie stadiumbevindt. Het onderzoeksveld heeft nog steeds gebrek aan een adequate algemenetheorie over hoe mensen ontwerpen en hoe ontwerpen aangeleerd kan worden. In[Dorst, 1997], [De Vries, 1992] en [Owen, 1998] wordt ingegaan op het al danniet wetenschappelijke karakter van het reeds uitgevoerde en het huidige ontwerp-onderzoek. Op dit moment bestaan er nog geen typische criteria voor het uitvoerenvan ontwerponderzoek. Wel is binnen het onderzoeksveld een toenemende matevan wetenschappelijkheid waar te nemen.Binnen het onderzoeksveld is er nog maar weinig samenwerking. Dit geldt in hetbijzonder voor de twee culturen, en zelfs tussen de afzonderlijke disciplines is ervaak weinig samenwerking. Daarnaast is er nog bijna geen interactie tussen hetonderzoek en het onderwijs. Ook over een echte samenwerking tussen onderzoeken praktijk kan nog maar nauwelijks worden gesproken. Beide begrijpen elkaarsterminologie niet en men kent elkaars leefwereld nauwelijks. Een goede balanstussen praktische relevantie en wetenschappelijkheid is waarschijnlijk de toekomstvoor het onderzoek. Daarom zal er een intensieve uitwisseling van kennis enkunde moeten plaatsvinden tussen de verschillende betrokkenen.Mogelijke verbeteringenIn de vorige alinea is betoogd dat ontwerponderzoek van groot belang is voor devorming van goede ontwerpers en voor de ondersteuning van de ontwerpers in depraktijk. Voorwaarde daarvoor is wel dat er een goede interactie ontstaat tussenhet onderzoek, het onderwijs en de praktijk. Hieronder wordt aangegeven hoe debestaande situatie verbeterd zou kunnen worden.Erkennen van het belang van ontwerponderzoekDe interactie kan alleen worden vergroot als allereerst het belang van hetontwerponderzoek wordt erkend. Heel concreet betekent dit dat er geld enmiddelen beschikbaar gesteld moeten worden zodat ontwerponderzoek uitgevoerdkan worden. Het belang van het onderzoek moet gezien worden in het belang vanhet onderwijs en van de praktijk van het ontwerpen. Het contact moet structureelzijn zodat het onderzoek er ook van kan leren.Organiseren van het ontwerponderzoekHet ontwerponderzoek moet georganiseerd worden op de universiteiten en kennisopleveren voor zowel universiteiten, Hbo-opleidingen als voor de praktijk. Hetorganiseren van het ontwerponderzoek kan, naast de samenwerking met hetonderwijs en met de praktijk, de volgende taken inhouden: het belang van hetontwerponderzoek blijven benadrukken en kennis over ontwerpen vergaren envernieuwen (onderzoek doen, deelname conferenties, begeleiden van afstudeer-ders en promovendi en schrijven van onderzoeksvoorstellen).Samenwerken met ontwerponderwijs houdt in samenwerken met alle opleidingenwaarin ontwerpen een belangrijke rol speelt. Er moet voor gezorgd worden dat hetonderwijs op de hoogte blijft van de ontwikkelingen in het onderzoek en datkennis uit de onderwijspraktijk naar het onderzoek vloeit; dat student-ontwerpers(eerste en tweede fase) en promovendi op proefontwerp worden begeleid; datsamenwerking tussen de verschillende (eventueel uit de praktijk afkomstige of inde praktijk werkzame) ontwerpdocenten in verschillende disciplines en culturengestimuleerd en georganiseerd wordt. Uit deze laatste samenwerking kan nieuwinterdisciplinair onderzoek naar voren komen.Samenwerking met de praktijk betekent naast samenwerking met ontwerpteams inde praktijk, het informeren van de industrie over het onderzoek en het doen vanonderzoek in de industrie, zodanig dat deze er ook van leert.Idealiter worden alle activiteiten die zich afspelen op het gebied van ontwerpen(onderzoek, onderwijs en praktijk), geïnitieerd en gecoördineerd door mensen meteen achtergrond in ontwerponderzoek en met de nodige ontwerpvaardigheden.Deze zouden verenigd kunnen worden in een onderzoeksschool of een overkoe-pelend instituut. Een speciale leerstoel gericht op ontwerpen zou hierin eenbelangrijke rol kunnen spelen.Definiëren van goede onderzoeksgebiedenIn [NSF 1996] worden de noden en prioriteiten van de industrie en het ontwerp-onderwijs geïdentificeerd. De onderzoeksgebieden die het best een antwoordkunnen geven op deze noden worden in kaart gebracht.Algemeen kan gesteld worden dat de kloof tussen ontwerptheorie en ontwerp-praktijk verkleind moet worden. Het ontwerponderzoek moet aansluiting vindenbij en nuttig zijn voor het ontwerponderwijs en de ontwerppraktijk. Voor elkonderzoek moet de klant worden gedefinieerd. Het lange-termijn doel van alleonderzoek moet zijn de verbetering van het ontwerpen in de praktijk en/of hetaanleren van ontwerpen aan studenten. De input van elk onderzoek moet ookkomen vanuit de praktijk en/of het onderwijs.Er is behoefte aan zowel domein-onafhankelijk als discipline-specifiek onderzoeknaar ontwerpprocessen en de ondersteuning hiervan. Voor het vinden van debalans tussen fundamentele wetenschap en relevantie voor de praktijk, kan hetontwerponderzoek streven naar meer algemeen en concreet onderzoek, in plaatsvan algemeen en abstract onderzoek [Tomiyama, 1997]. Samenwerking tussenverschillende culturen en disciplines, zowel technische als andere disciplines, isvan wezenlijk belang. Leren van in het verleden ontworpen producten is eenbelangrijk aandachtspunt. Ook moeten methoden ontwikkeld worden voor hetvalideren van de onderzoeksmethoden en de resultaten.ConclusiesOntwerponderzoek is een breed onderzoeksgebied dat een belangrijke rol kanspelen bij de vorming en ondersteuning van ontwerpers. Het kan een meerwaardebieden voor zowel het onderwijs als de praktijk. Hiervoor moet er wel nog ietsgebeuren. Er zijn voorstellen gedaan om tot deze gewenste situatie te komen. Debelangrijkste zijn het erkennen van het belang van het ontwerponderzoek,  hetonderzoek zo organiseren dat het wordt uitgevoerd en geleid door bekwamemensen en het definiëren van inhoudelijk goede onderzoeksgebieden, meer oponderwijs en praktijk gericht. Een intensieve samenwerking tussen onderzoek,onderwijs en praktijk is hiervoor noodzakelijk.

Ontwerponderzoek

Deze paragraaf geeft een beknopt overzicht van de ontwikkelingen op het gebied van het ontwerponderzoek. Daarnaast wordt aangegeven hoe dit onder zoek kan bijdragen aan de vorming en de ondersteuning van ontwerpers. In de literatuur wordt het onderzoeksveld vaak ontwerpmethodologie genoemd, hoe wel dit in strikte zin slechts een deelgebied van de filosofie van het ontwerpen betreft [Roozenburg, 1987]. Het hele onderzoeksveld wordt hier daarom aangeduid als ontwerponderzoek

Ontwerponderzoek

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

University of Twente Research Information

Pure OAI Repository

Pure OAI Repository

Repository TU/e