Taha Toros Arşivi, Dosya No: 180-Operet ve Operalar (Cemal Sahir

Uşaklıgil, Halid [Halid] Ziya

Istanbul Sehir University Repository

¿  ÿ. / - İS
T l — ..;
Musiki işi : 7
Bizde ilk operetler
Gedikpaşa sahnesi bizde Fransız operet tarzının ilk 
tecelli sahası oldu, sonraları doğrudan doğruya 
Türkçe operetler de vücude geldi; fakat...
Yazan: Halid
Bir başlangıç:
Bu başlangıç temaşa zemininde 
olduğu gibi sahne musikisinde de 
G edikpaşada vukua geldi. Orta - 
köyde küçük bir san’a tk âr züm - 
resi, faaliyetin in  dairesini genişle • 
terek Güllü Agobun idaresinde, 
günden güne daha ehemmiyet ve 
ciddiyet a lan  bir çalışm a ile Türk 
tem aşa edebiyatının ilk  tem elleri - 
ni atıyordu. Bu m akalelerin  mev • 
zuuna taa llûk  etmemesinden dola - 
yı bu çalışm adan bahsetmek fırsa • ( 
tını burada bulamıyorum. Yalnız 
kaydedeceğim  ki Gedikpaşa sah • 
nesi bizde Fransız opérette tarz ı • 
nın da ilk tecelli sahası olduğu g i­
bi garb technique korallarm a ta - ! 
mamile muvafık olm akla beraber 
şarka aid edayı da m uhafaza et • 
mek şartile  o tarzın ilk  m ahsulle - 
rinı veren de gene odur.
•O zam ana aid hatıra larım  se * 
k iz le  on iki yaş arasına sıkışır, 
bunlar bittabi kendilerinden, bir 
hüküm verecek kad ar, bahsetme - 
ğe kâfi bir vüzuh göstermiyor. 
Ancak, lstanbulun nekadar san’a  • 
te, zevke aid tezahürleri için a lâ  « 
ka taşıyan sın ıfları varsa, hatır lı • 
yorum ki, en uzak m ahallelerden, 
Cerrahpaşadan, Taşkasabdan, Yük- 
sekkaldırım dan k a lk arak , karan  * 
lık sokaklarda muşamma fenerler * 
le  buraya k ad ar taşın ırlard ı, ve da­
ima k ap ıla r  açılm adan evvel av • 
ludii büyük bir ka lab alık  birikmiş 
olurdu. Babam da Mesneviyi, Ha • 
fız ı, Sad iy i o gece için b ırak ır, 
mektebimin derslerine müsaid o - 
lan zam anlarında beni yanına a la . 
rak , o raya  kadar giderdi.
Bu kadar rağbet görmek Gedik­
paşa sahnesi için bir musibet ol * 
du, Namık Kemalin vatan tem aşa­
sı e trafında yap ılan  nüm ayiş za - 
ten burasını, bütün tecemmu yer • 
le ri gibi, korku ile te lâkk i eden 
Abdülhamid idaresine vesile ver - 
di. Sahne kapatıld ı, san’a tkârların  
zümresine istibdadın yumruğu düş­
tü, n ihayet b ir zaman oldu k i bu 
san’a t yuvasını yakm ak ve duman­
larından padişahın vehim hasta - 
lığ ına tütsü göndermek lâzım  ge l­
di.
Bunun neticesile, G edikpaşa sah­
nesi ik iye bölünmüş oldu, tem aşa 
edeb iyatı hareketi M anakyanla se­
nelerce devam etmek üzere Vez - 
neciler sa laşına geçti, musiki ha - 
reke ti de, eline geçebilen partiti - 
on [eserlerin  taganniye ve saz ta­
kım ına aid  k ısım ların ı muhtevi o- 
lan d efter le r] ve bulunabilen san’- 
a tk â r la r la  Benkyan, Istanbulda ba­
rınm ak imkânını bu lam ıyarak , da­
ha m ülâyim  bir hava teneffüs ed i­
len îzm ire, k ış mevsimlerinde de, 
d ah a  z iyade rağbet ve kazanç te - 
min olunan M ısıra göçtü. Ailemin 
de türlü  sebeblerle, Îzmire, asıl 
k ayp ağa  hicreti bu tarihe tesadüf 
etti. İşte G edikpaşada başlayıp  İz- 
m irde devam  eden bu sahne mu - 
sik isi tecrübesine orada şahid ol - 
dum. On ik i ile  yirm i dört yaşı - 
mm arasın a  aid olan bu h a tıra la r 
o yaşın  tahmin edilebien taşkın lık- 
la r ile  ve coşkunluklarile hâsıl ol­
muş in tihalard ır.
G edikpaşada başlanan iş her ne 
tarafından bak ılırsa bakılsın hay • 
re te  ve takd ire lây ık tır . Elde ne 
para, ne de san’at serm ayesi yok - 
ken içlerinde Hamdi ve Â li gibi 
Avrupada yaşam ış, garb irfan ve 
san’atin i kendi yurd lanna da aşı - 
lam ak aşk ile  tutuşmuş adam lar 
bulunan bir heyet sahneye uzak - 
tan  yakından müntesib kadın, er­
kek kim leri bulabilm işlerse onlar - 
dan  bir operette zümresi vücude 
getirm işler, ve o devrin bu tarzda 
en meşhur, en m uktedir bestekâr - 
(arından olan Yacques Affenbach 
ile  Charles Lecoqdan, şakrak  ve o 
nisbette san’at zemininde birer 
şaheser olan besteleri bütün mede­
niyet dünyasına «ıeşveler serpen 
birkaç opérette tercümesine him - 
met etmişti. Himmet o derecede 
ka lm ak la bir iş görülmüş olmazdı. 
Bir yandan musiki tahsil etmemiş 
olan, yaln ız  seslerine güvenilen ka­
d ın ları ve erkekleri bu eserlerin 
temsiline liyakat gösterebilecek 
hale getirr s k, bir yandan da tür­
lü kü lfet ve m asraf m ukabilinde 
Paristen eserlerin musiki k ısım ları­
na aid defterleri, sahneye vaz için 
icab eden tarifnam eleri, sonra bu 
işin hepsine nezaret edebilecek bir 
[m etteur en senée] sahne nâzım ı- 
nı getirtm ek icabetm işti. İşte bü - 
tün bu çalışm aların  neticesile ev • 
velâ Gedikpaşa sahnesinde sonra 
îzm irde o zamanın en ziyade şöh­
ret bulan Lafille de Mme Angot, 
Giroflée G irofla, Orphée auxen - 
fers, La Belle Hélène, Les brigands 
kabilinden herbiri kendi nevinin
Ziya Uşaklıgil
birer bediası hükmünde sayılan  
opéretteleri türkçe o larak ve as ıl - 
(arına tam am ile sadık ve mutabık 
bir şekilde dinlemek nasib olmuş­
tu.
Bunlar derhal Türk halkını tes­
hir etti, çocuklara kadar herkes, 
b ilhassa Angonun kızına meftun 
oldu:
Ango kadının benim kızı,
Benim kızı
Soyuna çeker Angonun kızı 
N akaratını söyledi:
Pek cilveli - az edebli,
Koca bir maymunu var.
Ayıb bilmez, ağzı durmaz,
Böyleydi Madam Ango
Diye mütercimin nasılsa bir yan ­
lışını tekrar ede ede lstanbulun 
köhne sokakların ı çınlattı.
[M alûm dur ki aslında bulunan 
Magot kelimesi bir nevi maymun 
demek olduğu gibi birikmiş para 
çıkını m anasına da gelir. Burada 
bu ik inci mananın matlûb olduğu 
aş ik â rd ır .]
Benkyan Îzmirde temsillerini 
vermeğe başlayınca yaz kış Ital - 
yadan , Fransadan gelen türlü tür­
lü temaşa heyetlerde zevki pek zi­
yade terb iye görmüş, hele opérette 
ve opéra zemininde en meşhur e - 
serleri pek iyi san atk ârla rd an  d a­
ima dinlemeğe alışm ış olan İzmir ; 
ha lk ı bu Gedikpaşa kırın tılarından 
toplanma takım ı alk ışlam aktan yo­
rulm adı.
ö n  safta  V irginie Karakş, S ira - 
nuş, Koharik Şirin, erkekler a ra  • 
aında d a Triyantç kabilinden cid .  
den san’a tk âr olan unsurlara ma • 
lik  olunca Benkyan zümresinin ec­
nebi san’atkârlardan  ziyade rağ  - 
bet görmüş olmasına şaşmamak i- 
cab eder.
H atta pek mevsuk o larak  o za - 
m an duyulan bir vak’ayı kayde - 
deceğim :
Bir kış mevsiminde bu Benkyan 
zümresi Kahırede tem siller verir - 
ken gene o s ırada orada oynıyan 
b ir Fransız opérette heyetile k a r - 
şılaşır, ve her ik i heyet birer gecç 
fas ıla  ile  La fille  de Mme Angot-yu 
oynarlar, Türk takım ının bu eseri 
oynam asına büyük bir küstah lık  i 
n azarile  bakan ve «acaba ne gü - j 
lünç şeyler y ap acak la r?»  fik rile  a- ! 
la y  etmek için ertesi gece Türk he­
yetin in tem siline gelen Fransız san’« 
a tk âr la r ı bekledik lerin in o derece 
zıddına şahid o lurlar ki kendi ken­
d ilerine u tanarak  gidip rakib lerin i 
tebrike ^e bir daha ayn i eseri oy­
nam ağa cesaret etm iyeceklerin i te­
mine mecbur o lurlar.
Y ukarıda isim lerini kaydettiğim  
san’a tk â r lan  görüp tanıdıktan ve 
onları m ükerreren alk ış lad ık tan  
sonra bu hikâyenin doğruluğundan 
hiç şüphe etmedim, ve temin ede - 
rim ki Pariste ayni eseri, gençlik 
h a tıra la rım ı ihya etmek için bir 
gündüz temsilinde gidip Trianon 
Lyrique sahnesinde gördükten son­
ra  kanaat ettim  ki İzmir temsili 
ondan hiç aşağ ı değild i.
Eğer bu başlangıç burada kal - 
saydı belki o k ad ar ehemmiyeti ha­
iz olmazdı, fak a t bu bir örnek teş­
k il ederek doğrudan doğruya türk­
çe opérette-ler de vücude geldi, bu 
öyle bir teşebbüs olmuştu k i eğer 
devam edebilseydi sahne musiki - 
sinde, ve umumiyet üzere cihan 
m usikısile a lışkan lık  hususunda el­
li senelik bir kazanç temin edile - 
çekti. F akat heyhat!..
Çuhacıyandan bahsetmek isti - 
yorum.
_______ HALtD ZİYA UŞAKLIGİL
Zonguldak gümrük müdürlü­
ğünün bir tavzihi
«27 ağustos 934 tarih inde çıkan 
gazetenizin üçüncü sahifesinin son 
sütununda «Ereğli limanında batan 
gem iler» başlığı a ltında in tişar e * 
den yaz ıd a  «İta lyan m ürettebatı ku­
m anya a lm ak için Ereğliy* çıkmış­
la r  ve alınacak  kumanyadan gümrük 
rüsumu alınacağın ı an lam aları ü- 
zerine d iğer iskele ve lim anlarda ve 
b ir gün evvel bulundukları Zongul- 
ya lardan  resmi gümrük taleb olun­
m adığını ileri sürerek bu m uameleyi 
garip  görmüşler ve kumanya a lm ak­
tan sarfı n azarla  vapurlarına boş 
olacak avdet etm işlerdir» denilmek­
tedir. Gerek Ereğli gümrüğünün 
bağlı olduğu Zonguldak gümrük 
merkez m üdiriyeti ve gerekse Ve - 
kâlet m üfettişliğince yap ılan  tahk i­
katta  memleketten alınacak  kuman­
ya lardan  resm î gümrük taleb  olun­
m adığı ve elde bulunan kanunlar 
çerçevesi haricine çıkılm adığını bil­
d irir ve matbuat kanununa dayana­
rak  bu yazım ızın gazetenizin ayni 
sütununda yazılm asın ı sayg ılarım la 
«filerim.» Z. O. Merkez müdürü 
Hayrettin Öğür
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi 
Taha Toros Arşivi
* 0 0  1 5 2 6 3 8 3 0 0 6 *


Bizde ilk operetler

http://openaccess.marmara.edu.tr//bitstream/11424/177440/3/001526383006.pdf

Bizde ilk operetler

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository