Dziecko w historii. Sytuacja dziecka w odrodzonym państwie polskim

Abstract

W publikacji zastosowano czcionkę Brygada 2018 rekomendowaną przez Prezydenta RP do edycji upamiętniających obchody 100-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości.W publikacji wykorzystano prace prezentowane na wystawie „Twórca Niepodległej” przygotowanej przez uczestników warsztatów plastycznych Młodzieżowego Domu Kultury w Białymstoku pod kierunkiem dr Doroty Świdzińskiej oraz pracowników Katedry Historii Wychowania Uniwersytetu w Białymstoku.In order to commemorate the day of 11th November 1918 as a symbolic date of the independence regained by Poland, we have prepared another edition of the volume concerning a child in history which describes the fate of a child in Poland after its restoration. The significance of this project is reflected by a circle of the renowned experts of issues of the history of education. We remember that the restoration of Poland’s sovereignty after 123 years of non-existence of the country on the political maps of Europe was a lengthy process in which Poles both living home and abroad had been involved. It was mainly their perseverance and dedication that affection to the native language and national culture survived. It was “the generation of people gifted extraordinarily and placing a high priority on restoring their own country”, who earnestly appreciated the value of love of the Homeland. “In November 1918 their deep love of Poland was manifested by spontaneous demonstrations and rallies to support freedom and liberty...”. Poles were moved, jubilant and excited. From the memoirs of the then politician, who stayed in Galicia in those days – Jędrzej Moraczewski (recognized as the first prime minister of the free Republic of Poland) – it follows that “it is unlikely to report such ecstasy and outburst of joy which overcome Polish population at that time. The barriers and cordons disappeared after 120 years! They are no longer! Freedom! Unity! Unification! Our own country! For ever (...) Was there anybody not mad with joy? (...) From the morning till the evening crowds of people were gathering at the marketplace of towns: the worker, office clerk leaves their workplace, the peasant leaves his farm and run to towns to learn about, make sure of or see any unit of Polish Army, Polish letters or the Eagle [national emblem – translator’s note] on the government buildings; were touched [even – note by E.K] seeing Polish railwaymen, even at the sight of Polish policemen or other guardians of public order”. It should be kept in memory that to some extent the miracle of Poland’s independence, regained by the fifth generation of Poles would not occur at all without the will of the United States and partially the commitment of Ignacy Paderewski. As France and England “had not come to a decision on introduction of a new order in Europe and drawing of new state borders for the free and restored Poland (…)”. Prof. Jan Żaryna states that we are doing our best “to save from oblivion the Polish culture, the output of people who lived before us; we intend to educate young people so that in turn they will not forget our outputs and successes”4. For that reason in November of 2018, on appreciating and nursing the deed of achieving the national independence, we recalled the Polish education traditions, which inspired us to join in discussion over the past, present and future of the child with regard to his/her needs and sociocultural changes as well as the contemporary educational challenges. In the discussion we were led by a thought of Pope John Paul II because Karol Wojtyła’s election to the Holy See was a real breakthrough in thinking of the homeland. About the love of the home country, John Paul II wrote: “The Homeland – when I am thinking – I express myself and get rooted, this is told by my heart, as though the concealed boundary which goes out of me to other people to enclose everyone in the past, older than everyone of us: from it I emerge . when I am considering Homeland – to seal it off in myself as treasure”. Substantially the contents of the monograph was determined by the treatises introduced by their authors and presented in chronological and issue-presentation order. The work concerns multiple aspects and has got an interdisciplinary and artistic dimension as well. The work is divided into five chapters. The first chapter emphasizes The civic rights and freedoms in the Republic of Poland after its restoration. The second chapter entitled “The protection and saving from the extermination” reviews the examples of work done for the welfare of the neediest in the Republic of Poland, in the period between the first and second world war and during the Nazi occupation. The third chapter describes The inspirations to change thinking of school and education, not only throughout history. Next chapter deals with the subjectivity of a child – it is an educational and literary concept, with a specific highlight on the values in the process of education and teaching. The last section of the publication is The pictures of young people on the eve of 21st century. We hope that the book will arouse considerable interest among social sciences and humanities experts, and boards of education, teachers and parents because in the national historiography a number of research works relating to a child and his/her history throughout the centuries is still unsatisfactory.Wydanie publikacji sfinansowano ze środków Wydziału Nauk o Edukacji Uniwersytetu w BiałymstokuBiblioteka Litewskiej Akademii Nauk, sygn. F19-89Litewskie Państwowe Archiwum Historyczne: f. 567, op. 2, t. 3158, t. 2419, t. 2474, t. 2076; f. 605, op. 7, t. 83, t. 96; f. 634, op. 1, t. 3, t. 35, t. 58, t. 285Państwowe Archiwum Obwodu Brzeskiego: f. 59, op. 2, dz. 1211, dz. 1112, dz. 2087Archiwum Akt Nowych: zesp. Arch.: I.J. Paderewskiego; Akta MWRiOP 1917–1939, Departament II – Szkolnictwo ogólnokształcące, sygn. 157Centralne Archiwum Wojskowe w Rembertowie. Gabinet Ministra, sygn. I. 300.1.1272Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Lublinie, akta Ds. 239/67Archiwum Archidiecezjalne w Białymstoku, Księga chrztów i ślubów parafii unickiej w Supraślu z lat 1827–1836Archiwum Archidiecezjalne Lubelskie, Rep. 61 I, nr 7, nr 8Archiwum Parafii Katedralnej w Zamościu: Kronika Parafii Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza Apostoła w ZamościuArchiwum Franciszkanek Misjonarek Maryi w Łabuniach: Dziennik Domu Matki Boskiej Częstochowskiej w Łabuniach. Świadectwo matki Klary, Członkowie Zgromadzenia w latach 1939–1947, Relacje s. Franciszki Bulak z 1 sierpnia 1977 r., Wspomnienia s. Emilii Potocznej; Zeznania s. Stefanii FiodorczukArchiwum Franciszkanek Misjonarek Maryi w Zamościu: Kronika klasztoru Franciszkanek Misjonarek Maryi w Zamościu, Historia powstania w Zamościu domu pod wezwaniem Dzieciątka JezusLeon XIII, Rerum novarum, Rzym 1891Leszczyński B., Wysiedlenie Wielączy-Kolonii, [w:] Nie było kiedy płakać. Losy rodzin polskich wysiedlonych z Zamojszczyzny 1942–1943, wstęp, wybór i oprac. B. Kozaczyńska, t. 1, Siedlce 2014Leszczyński G., Książki pierwsze, książki ostatnie, Warszawa 2012Lewandowski M, Polski Biały Krzyż, [w:] X-lecie Polskiego Białego Krzyża w Łowiczu 1928–1939Lavee T., [Wspomnienia], [w:] E. Kurek, Gdy klasztor znaczył życie. Udział żeńskich zgromadzeń zakonnych w akcji ratowania dzieci żydowskich w Polsce w latach 1939–1945, Sandomierz 2017Lewicki S., Pamiętnik od r. 1897 do r. 1908 jako przyczynek do historii Odrodzenia Polski, Łuków 1931Lewko M., Czemu służył teatr zakładowy, [w:] 75 lat działalności salezjanów w Polsce. Księga pamiątkowa, (red.) R. Popowski, S. Wilk, M. Lewko, Łódź – Kraków 1974Likowski E., Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku, t. 2, Warszawa 1906List „Juvenum Patris” Ojca Swiętego Jana Pawła II do księdza Edidio Vigano, przełożonego generalnego Towarzystwa św. Franciszka Salezego w setną rocznicę śmierci św. Jana Bosko, [w:] C. Bissoli, Jan Paweł II o systemie wychowawczym księdza Bosko, Warszawa 2001Dz. U., nr 78, poz. 483Dylak S., Przekazywanie wiedzy – szkolnym rytuałem?, [w:] Edukacyjne konteksty rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym, (red.) K. Kusiak, I. Nowakowska- Buryła, R. Stawinoga, Lublin 2009Łaguna-Raszkiewicz K., Białostockie przedwojenne gimnazja jako przykład wieloetnicznej społeczności. Wspomnienia absolwentów, [w:] Wielowymiarowość przestrzeni i środowisk wychowawczych, (red.) W. Theiss, M. Winiarski, Warszawa 2011Łatka R., W służbie niepodległej, „W Sieci Historii” 2018, nr 11(66)Łempicki S., Piłsudski jako wychowawca, Warszawa 1936Łopatkowa M., Pedagogika serca jako podstawa życia według wartości, [w:] Dziecko w świecie wartości, (red.) B. Dymara, Kraków 2003Łopatkowa M., Samotność dziecka, Warszawa 1983Makowska B., [Wspomnienia], [w:] E. Kurek, Gdy klasztor znaczył życie. Udział żeńskich zgromadzeń zakonnych w akcji ratowania dzieci żydowskich w Polsce w latach 1939–1945, Sandomierz 2017Maksymowicz A., Agnieszka Wisła i działalność Polek w Ameryce na rzecz ochotników i weteranów Błękitnej Armii, Nowy Jork – Opole 2015Marchel J., Kalisz Ł., (R)ewolucja macierzyństwa, „Drogi Miłosierdzia” 2016, nr 6 (58)Maroszek J., Monografia miasta i gminy Supraśl, Supraśl 2013Marshall H.H., Children’s Understanding of Academic Tasks: Work, Play, or Learning, “Journal of Research in Childhood Education” 1994, t. 9, nr 1Dyrekcja Filii Pryw. Gimnazjum OO. Pijarów im. Ks. St. Konarskiego w Krakowie. Sprawozdanie Dyrektora za rok szkolny 1938–39, Kraków 1939Dz. U., nr 214, poz. 1345Marszałek J., Personalizm i pedagogia prewencyjna ks. Jana Bosko, Kraków 2010Matki do walki o szczęście rodziny, „Ogniwo” 1936, nr 3Matus I., Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w Obwodzie Białostockim w latach 30. XIX wieku, Białystok 2013Matławska H., Róża Zamoyska – Anioł Dobroci, [w:] Wojenne losy dzieci Zamojszczyzny, świadectwa zebrała i oprac. J. Rodzik, Zamość 2007Matyjas B., Oryginalność systemu prewencyjnego św. Jana Bosko, [w:] Ksiądz Bosko i jego system wychowawczy, (red.) J. Niewęgłowski, Warszawa 2000.Mazur P., Szkolnictwo na Lubelszczyźnie w świetle prasy lokalnej, Lublin 2004Mead M., Kultura i tożsamość. Studium dystans międzypokoleniowego, Warszawa 2000Mietzel G., Psychologia kształcenia, Gdańsk 2003.Mieszalski S., Aktywizować uczniów – co to znaczy?, [w:] Pedagogika w pokoju nauczycielskim, (red.) K. Kruszewski, Warszawa 2000Działalność Związku Polskiej Inteligencji Katolickiej w latach 1934 i 1935, Lublin 1936Mieszalski S., Związek uczenia się z nauczaniem z perspektywy konstruktywizmu, „Ruch Pedagogiczny” 2000, nr 3-4Konwencja Praw Dziecka, Dz. U. z 1991 r., nr 120, poz. 526Mikołajewski J., Wędrówka Nabu, Kraków – Budapeszt 2016Miłość w rodzinie, „Ogniwo” 1934, nr 12Misiaszek K., Wychowawcza rola sportu w systemie prewencyjnym św. Jana Bosko, [w:] Salezjanie a sport, (red.) Z Dziubiński, Warszawa 1998Monografia szkolnictwa m. Lublina za czas od 1917 do 1927 roku, (red.) J. Wolski, Lublin 1928Morawska I., Historia pisana życiem. Łabunie mały przewodnik, Łabunie 2016Mościcki H., Białystok. Zarys historyczny, Białystok 1933Motyl K., O szkole jako fabryce nudy i śmiechu, [w:] Podstawy edukacji. Trendy cywilizacyjne, (red.) M. Piasecka, A. Irasiak, Kraków 2014Niegowski K., Muzyka w systemie wychowawczym salezjanów ks. Bosko, „Seminare. Poszukiwania naukowe” 1999, t 15Dzień rodziny katolickiej w Dorohusku, „Przegląd Chełmski” 1929, nr 6Nikitorowicz J., Kreowanie tożsamości dziecka. Wyzwania edukacji międzykulturowej, Gdańsk 2005Norwid C.K., Pisma wszystkie, t. 9, Warszawa 1971Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z 12 kwietnia 2011 roku, SK 62/08, OT K-A 2011, nr 3, poz. 22Nosek A., Wędrówki po literaturze dla dzieci i młodzieży XX i XXI wieku, Białystok 2017Nowak J., Środowisko uczące – (nie)doceniony obszar edukacji, [w:] Problemy edukacji wczesnoszkolnej. Perspektywa teoretyczna i rozwiązania praktyczne, (red.) K. Kruszko, I. Nowakowska-Buryła, Lublin 2015Nowak M., Antropologiczne podstawy pedagogiki dzieciństwa, [w:] Oblicza dzieciństwa, (red.) D. Kornas-Biela, Lublin 2001Nowak-Dziemianowicz M., Edukacja i wychowanie w dyskursie nauk i codzienności, Kraków 2014Nowak-Dziemianowicz M., Oblicza edukacji. Między pozorami a refleksyjną zmianą, Wrocław 2014.Od Redakcji, „Oświata Pozaszkolna” 1921, R. 1, z. 1Od Redakcji, „Przegląd Chełmski” 1929, nr 5Dziubiński Z., Wiara – wychowanie – sport, [w:] Wiara a sport, Warszawa 1999„Ogniwo” 1930–1936. Jednodniówka klasy VIII Państwowego Gimnazjum im. Marszałka Józefa Piłsudskiego w Białymstoku, Białystok 1936Ojciec w rodzinie, „Ogniwo” 1934, nr 6-8Olbrycht K., Prawda, dobro i piękno w wychowaniu człowieka jako osoby, Katowice 2000Rozporządzenie Rady Ministrów z dn. 17.01.1936 r. Dz. U. RP nr 77, poz. 89 z dn. 31.01.1939 r. o uznaniu Stowarzyszenia Polski Biały Krzyż za stowarzyszenie wyższej użytecznościOpozda D., Integracja rodziny a wiedza o małżeństwie u młodzieży, Lublin 2001Orłowicz M., Przewodnik ilustrowany po województwie białostockim, Białystok 1937Orłowski J., Helena Paderewska. Na 15 lecie Jej pracy narodowej i społecznej, Chicago 1929Orzeszkowa E., Patriotyzm i kosmopolityzm, Wilno 1880Orzechowski W., Kim był pułkownik House?, „W Sieci Historii” 2018, nr 11(66)Padacz W., Kościół katolicki w walce z alkoholizmem w Polsce odrodzonej, Poznań 1932Ewolucja, [w:] Uniwersalny słownik języka polskiego, (red.) S. Dubisz, t. 1, Warszawa 2003Paderewski, Kraków 1992Pamiętniki chłopów, (red.) L. Krzywicki, Warszawa 1935Paszek A., Salezjańskie źródła doświadczenia pedagogicznego, „Seminare. Poszukiwania naukowo-pastoralne” 2002, t. 18Piber A., Droga do sławy, Ignacy Paderewski w latach 1860–1902, Warszawa 1982Sprawozdanie AK KSM za rok akad. 2015/2016Perkins D., The Many Faces of Constructivism, „Educational Leadership” 1999, t. 57Peters M.A., Globalizacja zachodniej rewolucji kulturowej. Kluczowe pojęcia, mechanizmy działania, Warszawa 2010Piątkowska R., Dziadek na huśtawce, Warszawa 2009Piątkowska R., Hebanowe serce, Łódź 2016Piela A., Tułaczka Natalii, „IGŁA. Informator Gminy Łabunie” 2018, nr 1Gabrel A., Lewko M., Czas wolny w domach salezjańskich, [ w:] 75 lat działalności salezjanów w Polsce. Księga pamiątkowa, (red.) R. Popowski, S. Wilk, M. Lewko, Łódź –Kraków 1974Pieper J., O miłości, Warszawa 2004Pilikowski J., Podróż w świat etyki, Kraków 2010Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia Polski 1914–1939, t. 2, Gdańsk 1990Podoleński S., Podręcznik pedagogiczny. Wskazówki dla rodziców i wychowawców, Kraków 1921Polski Słownik Biograficzny, t. XXIV, Kraków 1979Sprawozdanie AK KSM za rok akad. 2016/2017Poświęcenie w życiu kobiety, „Ogniwo” 1936, nr 2Program VII Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Dziecko w historii – sytuacja dziecka w odrodzonym państwie polskim”Prospekt zakładu naukowo-wychowawczego księży pijarów w Rakowicach pod Krakowem. Sprawozdanie za rok szk. 1923–24. Program i warunki przyjęcia, Kraków 1924Pruś S., Zgromadzenie salezjańskie w świecie, „Seminare. Poszukiwania naukowo-pastoralne” 1988, t. 9Gadowski W., O religijne wychowanie dzieci, „Robotnik” z 20 VII 1919Prześluga M., Ziuzia, Warszawa 2014 i następne częściPrzykład rodziców, „Ogniwo” 1936, nr 5Puchalska J., Pani Paderewska, „W Sieci Historii” 2018, nr 11(66)Puszka A., Działalność opiekuńczo-wychowawcza Zakonu Sióstr Miłosierdzia Wincentego à Paulo w Lublinie w XIX i XX wieku, Lublin 2013Puszka A., Szady J., Dom Dziecka im. Janusz Korczaka w Lublinie w latach 1855–2010, Lublin 2010Pyrzyk I., System opieki nad dzieckiem w Polsce w okresie transformacji ustrojowej, [w:] Głodne dzieci w Polsce, (red.) C. Kępski, Lublin 2011Sprawozdanie AK KSM za rok akad. 2017/2018Radwan M., Carat wobec Kościoła greckokatolickiego w zaborze rosyjskim 1796–1839, Lublin 2001Radwan M., Kościół greckokatolicki w zaborze rosyjskim około 1803 roku, Lublin 2003Radzik T., Działalność Polskiego Białego Krzyża i Sekcji ratunkowej Polek w Stanach Zjednoczonych Ameryki w latach 1918–1920, „Przegląd Polonijny” 1990, z. 1Galek Cz., Los dzieci Zamojszczyzny w okresie okupacji niemieckiej, [w:] Dziecko w historii – w kręgu kultury chrześcijańskiej, (red.) E. Kryńska, A. Suplicka, U. Wróblewska, Białystok 2017Rola mężczyzny w kształtowaniu światopoglądu katolickiego, „Ogniwo” 1934, nr 5Rosołowski S., Z dziejów kultury intelektualnej Wojska Polskiego, Warszawa, 1980Rozporządzenie Fulmana [bez daty], „Wiadomości Diecezjalne Lubelskie” 1924, nr 2Rudnicki K., Wspomnienia prokuratora, Warszawa 1957Rodzice z dziećmi w szkole, „Ogniwo” 1934, nr 3Rodzik J., Mój mały braciszek Krzyś umarł z głodu…, [w:] Wojenne losy dzieci Zamojszczyzny, świadectwa zebrała i oprac. J. Rodzik, Zamość 2007Ruszkiewicz D., Związki uczuciowe współczesnych nastolatków – empiryczny zarys problemu, „Pedagogika Rodziny” 2013, nr 3/1Sprawozdanie dyrekcji pryw. Gimnazjum imienia St. Konarskiego S.P. OO. Pijarów w Rakowicach pod Krakowem z pełnemi prawami szkół państwowych. Sprawozdanie za rok szk. 1924/25, Kraków 1925.Ryrych K., O Stephenie Hawkingu, Czarnej Dziurze i Myszach Podpodłogowych, Łódź 2013Sadowska J., Odbudowa szkolnictwa w Białymstoku w pierwszym roku po odzyskaniu niepodległości w świetle „Dziennika Białostockiego”, „Białostocczyzna” 1995, nr 40Galek Cz., Prywatne przedszkole w Łabuniach w latach 1933–1936, „Archiwariusz Zamojski” 2009Samarski B., Ks. Dr Stanisław Hałko (1884–1943), Znani – nieznani, (red.) B. Samarski, J. Danieluk, Białystok 2016Serafin S., Szmulik B., Organy ochrony prawnej RP, Warszawa 2010Siara A., Współpraca katechety z gronem nauczycielskim, „Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy” 1935, z. VIIISiedlecki K., Niebezpieczeństwo drzwi otwartych, „Spójnia” z 15 IX 1921.Siemieński F., Podstawowe wolności, prawa i obowiązki obywateli PRL, Warszawa 1979Sitkowski W., Zamojszczyzna. Wysiedlenia – deportacje 1939–1945. Obóz w Zwierzyńcu, Zwierzyniec 2011Skiba M., Alkoholizm jako zagadnienie gospodarcze w Polsce, Lwów 1931Skibiński P., Odzyskanie niepodległości w oczach Polaków, „W Sieci Historii” 2018, nr 11(66)Sprawozdanie Dyrekcji Pryw. Gimnazjum imienia St. Konarskiego S.P. OO. Pijarów w Rakowicach pod Krakowem z Pełnemi Prawami Szkół Państwowych za Rok Szkolny 1925/26, Kraków 1926Słomka Z., Polacy w obronie Dzieci Zamojszczyzny, [w:] Dzieci Zamojszczyzny okresu okupacji niemieckiej w latach 1939–1944, Z. Słomka, M. Mulawa, Puławy 2015Archiwum Prowincjalne Franciszkanek Misjonarek Maryi w Warszawie: Zeznanie s. Franciszki Bulak ze Zgromadzenia Sióstr Franciszkanek Misjonarek MaryiSłużewski Cz., Hitlerowski obóz przejściowy w Zwierzyńcu, Zwierzyniec 1993Smolorz M., Nieświęty śląski święty, „Polityka” nr 33 z dnia 15.08.2009Smyczyński T., Rodzina i prawo rodzinne w świetle nowej Konstytucji, „Państwo i Prawo” 1997, z. 11-12Sobczak J., „Nowe wychowanie” w polskiej pedagogice okresu Drugiej Rzeczypospolitej (1918–1939), Bydgoszcz 1998Sopoćko M., Łączność i jednolitość nauczania religii z innymi przedmiotami, „Miesięcznik Katechetyczny i Wychowawczy” 1937, z. IXSośnicki K., Zarys dydaktyki, Lwów 1925„Spójnia” z 15 IV 1921Stanecka Z., Świat według dziadka, Poznań 2013Statut Akademickiego Koła Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży przy Uniwersytecie w BiałymstokuSprawozdanie dyrekcji Gimnazjum imienia St. Konarskiego S.P. O.O. Pijarów w Rakowicach pod Krakowem z pełnemi prawami szkół państwowych za rok szk. 1926/27, Kraków 1927Galek Cz., Pamięć i Krzyże. Szkice pedagogiczno-historyczne, Łabunie 2007Stan i potrzeby badań nad zbiorowościami polonijnymi, (red.) H. Kubiak, A. Pilch, Wrocław 1976Statut Uniwersytetu w Białymstoku z 4 kwietnia 2012 r. z późn. zm.Stawecki P., Polityka wojskowa Polski 1921–1926, Warszawa 1981Stawecki P., Wojsko Drugiej Rzeczypospolitej w latach 1921–1935. (Zarys organizacji i stanu), [w:] Historia wojskowości polskiej, wybrane zagadnienia, (red.) W. Biegański, P. Stawecki, J. Wojtasik, Warszawa 1971Stawecki P., Wojsko Polskie i społeczeństwo w latach 1919–1920 w świetle raportów i komunikatów naczelnych władz wojskowych, „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2012, t. 13 (64), nr 4 (242)Stemplewska-Żakowicz K., Osobiste doświadczenie a przekaz społeczny, Wrocław 1996Stopniak F., Pomoc Kościoła dla ludności wysiedlonej z Zamojszczyzny, [w:] Sesja Zamość, rkps., [b.r.], Biblioteka Muzeum ZamojskiegoStrękowska-Zaremba M., Złodziejach snów, Warszawa 2008Strömstedt M., Astrid Lindgren. Opowieść o życiu i twórczości, Warszawa 2000Strzeszewski Cz., Katolicka nauka społeczna, Lublin 1994Galek Cz., Dar od Boga, „Niedziela Zamojsko-Lubaczowska” 2018, nr 11Sprawozdanie dyrektora gimnazjum prywatnego im. St. Konarskiego O.O. Pijarów w Rakowicach pod Krakowem za rok szk. 1933/34, Kraków 1934Suchodolski B., Dwie cywilizacje uniwersalne, [w:] Trwałe wartości i zmienny świat, (red.) B. Suchodolski, Warszawa 1995Suchodolski B., Nowoczesna treść i organizacja wykształcenia ogólnego, „Nowa Szkoła” 1958, nr 4Suchodolski B., Świat człowieka a wychowanie, Warszawa 1967Suchodolski B., Trzy pedagogiki, Warszawa 1970Suchodolski B., Wojnar I., Kierunki i treści ogólnego kształcenia człowieka, Warszawa – Kraków 1990Suchodolski B., Wychowanie dla przyszłości, Warszawa 1947Suchodolski B., Wychowanie i strategie życia, Warszawa 1987Suchowierska A., Mat i świat, Warszawa 2015Suchowierska A., Milenka, Poznań 2018Garbowska W., Szkolnictwo powszechne w Polsce w latach 1932–39, Wrocław 1976Suplicka A., Prywatne szkoły średnie ogólnokształcące i zawodowe w województwie białostockim w II Rzeczypospolitej, Białystok 2015Sprawozdanie I. Dyrekcyi prywatnego gimnazyum realnego im. X. St. Konarskiego w Krakowie. Rok szkolny 1912/13, Kraków 1913Suplicka A., Stanisław Hałko (1884–1943) i Jakub Szapiro (1897–1941) – nauczyciele dwóch kultur w międzywojennym Białymstoku, [w:] Nauczyciele. Szkice portretów uczonych i nauczycieli, (red.) A. Królikowska, J. Falkowska, Kraków 2018Surdacki Z., Tydzień miłosierdzia, „Wiadomości Diecezjalne Lubelsk