Haradnicki, Jauhen

Białorutenistyka Białostocka

Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku (University of Bialystok Repository)

530 РЭЦЭНЗII I АНАТАЦЫIБлiзкасць, абумоуленая гiстарычна i эстэтычнаА. Л. Верабей, Максiм Танк i польская лiтаратура, Мiнск 2012, сс. 154Гэтая манаграфiя Анатоля Вераб’я, невялiкая па аб’ëму, але грунтоунаяшматбаковасцю раскрыцця сувязей выдатнага беларускага творцы з поль-скай паэзiяй розных перыядау i напрамкау, выдадзена другiм, выпрауленымi дапоуненым, выданнем якраз да стагадовага юбiлею Максiма Танка. Аутаркнiгi – даследчык, якi заусëды з увагай ставiцца да кожнага факта, датычнагаразглядаемай iм тэмы, iмкнучыся з усëй разнастайнасцi праяу лiтаратурнагажыцця i творчасцi асобнага пiсьменнiка скласцi цэласную карцiну. Менавi-та такi скрупулëзны i узважаны падыход вызначае яго працы, прысвечаныяжыццю i творчасцi Уладзiмiра Караткевiча. А. Верабей атрымау шырокуювядомасць перш за усë як бiëграф гэтага слыннага пiсьменнiка. У дадзенычас, дарэчы, пад яго кiраунiцтвам ажыццяуляецца вялiкi выдавецкi праект –выданне збору творау У. Караткевiча у 25 тамах.Паэзiя М. Танка таксама з дауняга часу уваходзiць у кола навуковыхзацiкауленняу даследчыка, як i звязаная з ëю тэма беларуска-польскiх лiтара-турных узаемасувязяу. Па тэме “Максiм Танк i польская лiтаратура” А. Ве-раб’ëм напрыканцы 1970-х гадоу. была абаронена кандыдацкая дысертацыя,а затым у 1984 годзе выйшла пад такой жа назвай яго манаграфiя. Праца быластаноуча ацэнена як у беларускай, так i у польскай перыëдыцы (былi рэцэнзiiу такiх выданнях, як “Acta Universitatis Wratislavientis”, “Kurier Podlaski”).Нельга не вiтаць з’яуленне новага выдання манаграфii, тым больш, штоз часу першага мiнула амаль што тры дзесяцiгоддзi. Вельмi шмат чаго змянi-лася за гэты час як у лiтаратуры, так i у грамадскiм жыццi. Не стала М. Тан-РЭЦЭНЗII I АНАТАЦЫI 531ка, чыя постаць i творчая спадчына асэнсоуваюцца сëння, у дваццаць першымстагоддзi, ужо у новым ракурсе. Хоць i пры жыццi ëн меу вялiкi аутарытэтi прызнанне паэта еурапейскага маштабу, сëння яго творчы набытак вымяра-ецца па iншай шкале, у адпаведнасцi з крытэрыямi, якiя дастасоуваюцца дакласiкi. Адзiн з буйнейшых паэтау ХХ стагоддзя, чыя творчасць якраз i сталазавяршальным акордам у паэтычным шматгалоссi гэтага бурлiвага i трагiч-нага веку, успрымаецца з часавай дыстанцыi як несумненны класiк.А. Вераб’я цiкавiць у манаграфii, натуральна, толькi адзiн з аспектау вы-ключна шматстайнай творчай дзейнасцi паэта – яго сувязь з польскай лiтара-турай, i перш за усë, вядома, паэзiяй. Узаемауплывы, тыпалагiчныя падабен-ствы, пераклады з беларускай на польскую i з польскай на беларускую.Аутар кнiгi адзначае, што цiкавасць М. Танка да польскай лiтаратурыпачалася з дауняй пары, з гадоу дзяцiнства. Ëн прыводзiць сведчанне само-га паэта аб захопленасцi творамi многiх польскiх пiсьменнiкау яшчэ падчасвучобы у пачатковых Шкленiкоускай i Сваткаускай школах. З таго часу наусë жыццë у беларускага паэта захавалася пачуццë далучанасцi да польскагапаэтычнага слова, што, безумоуна, не магло не адбiцца на яго творчасцi.У паэзii М. Танка, як гэта добра паказвае у сваëй манаграфii аутар, знай-шло водгук i пэунае увасабленне тое з польскай паэзii, што было блiзкiм паэтусваiм духам, iдэйна-эстэтычнай скiраванасцю, стылявой характэрнасцю.У часстанаулення танкаускай паэзii як адметнай з’явы заходнебеларускай лiтара-туры, на творчую манеру маладога паэта i змястоуную дамiнанту яго творауаказвалi уплыу з’явы польскай паэзii рознага часу, разнастайных мастацкiхнапрамкау i плыняу.Першы раздзел манаграфii мае назву “Традыцыi польскага рамантыз-му ХIХ стагоддзя у творчасцi Максiма Танка”. Паэзiя польскiх рамантыкаупрыцягвала М. Танка, як зауважае аутар, перш за усë сваiмi рэвалюцый-на-патрыятычнымi памкненнямi, якiя былi сугучнымi яго уласным настроям.Уплыу польскай рамантычнай паэзii выявiуся найбольш выразна, на думкуА. Вераб’я, у паэтычнай эпiцы М. Танка, у яго паэмах “Нарач”, “Журавi-навы цвет”, “Сказ пра Вяля”, “Калiноускi”, “Сiлаш Iстома”. У гэтых тво-рах беларускi паэт iмкнууся на матэрыяле беларускай рэчаiснасцi вырашацьпрыкладна тыя ж пытаннi, якiя былi пастаулены А. Мiцкевiчам у “Пане Та-дэвушу”, трэцяй частцы “Дзядоу”, Ю. Славацкiм у “Кардыяне”, “Ангелi”,“Бянëускiм” (12).Адметнасцю даследчай метадалогii аутара манаграфii з’яуляецца разглядiм тыпалагiчных сыходжанняу i стылëвых падабенствау беларускага i поль-скiх паэтау на узроунi паэтыкi. А. Верабей пастаянна iлюструе свае развагii назiраннi канкрэтнымi прыкладамi з творау разглядаемых паэтау, iмкнучысявыявiць наяунасць пэунай сувязi праз характар вобразнасцi, iнтанацыйную па-будову радка. Добрае веданне польскай паэзii i мовы дае аутару магчымасцьцытаваць творы польскiх паэтау у арыгiнале, у тым выглядзе, у якiм яныуспрымалiся i засвойвалiся у свой час М. Танкам.У наступным раздзеле “Сувязi Максiма Танка з польскай паэзiяй у 1920–1930-я гады” кампаратывiстычны матэрыял прадстаулены яшчэ больш шыро-ка. Гэта тлумачыцца тым, што у дадзены перыяд пераважная увага беларус-532 РЭЦЭНЗII I АНАТАЦЫIкага паэта была звернута на творчасць блiзкiх яму iдэйна польскiх паэтау-су-часнiкау. Аутар манаграфii прыводзiць шмат прыкладау падобных сваëй во-бразнай структурай, рытмiка-iнтанацыйнай аформленасцю мясцiн у творахМ. Танка i У. Бранеускага, Б. Ясенскага.Пiшучы, напрыклад, пра пэуныя моманты судакрання паэтыкi М. Танкаi У. Бранеускага, аутар зауважае: блiзкасць творчай манеры абодвух паэтау,iх таленту i светауспрымання адчуваецца у так званых “астрожных” вер-шах... (27). Адзначаючы выпадкi падобнага тэматычнага i вобразна-выяулен-чага супадзення, А. Верабей пералiчае i шэраг адрозненняу у стылi гэтыхпаэтау.Наогул, даследчык пастаянна падкрэслiвае, што творчая вучоба маладогабеларускага паэта, пераклiчка асобных вобразау i матывау (якая, зауважым,не заусëды магла быць усвядомленай), не перашкаджала развiццю яго сама-стойнага паэтычнага таленту.У сваю чаргу i польскiя паэты, асаблiва з блiзка-га М. Танку вiленскага акружэння, адчувалi на сабе уплыу беларускага твор-цы, знаходзячы у яго вершах i паэмах новыя падыходы, адчуваннi i настроi.Значную увагу аутар манаграфii звяртае на iдэйна-мастацкую, вобраз-ную i кампазiцыйную блiзкасць паэмы Б. Ясенскага “Слова пра Якуба Шэлю”i паэм М. Танка “Нарач”, “Сказ пра Вяля” (назва апошняга твора, дарэчы,падобна сваëй структурай да назвы паэмы Б. Ясенскага). Тут зноу жа прыво-дзяцца прыклады тыпалагiчнага сыходжання, выкарыстання абодвума паэта-мi падобных мастацкiх прыëмау. У прыватнасцi, адзначаецца увага аутарауда фальклорнай паэтыкi, iстотная роля у iх творах лiрычных адступленняу.Падкрэслiушы, што у 1930-я гады асноуная лiнiя узаемадзеяння М. Тан-ка з сучаснай яму польскай паэзiяй аб’ядноувала яго з блiзкiмi яму па духуi рэвалюцыйнай настроенасцi так званымi “пралетарскiмi” паэтамi, даследчыкзвяртаецца таксама i да аналiзу праблемы адносiн беларускага паэта з поль-скiм авангардам. Тым больш, як слушна адзначае аутар, што для М. Танкабылi характэрны iмкненнi рэвалюцыянiзаваць, кардынальнам чынам змянiцьсамую паэтыку, мастацкую форму, мову паэзii. А. Верабей падыходзiць давырашэння дадзенай праблемы з усëй аб’ектыунасцю, адзначаючы як моман-ты супадзення, так i разыходжання у поглядах беларускага паэта i польскiхавангардыстау.Цiкавым, насычаным канкрэтыкай, атрымауся раздзел, прысвечаны дзей-насцi М. Танка як перакладчыка польскай паэзii. Тут на поуную моц праявi-лiся аналiтычныя здольнасцi аутара менавiта як перакладазнауцы. У гэтайлiтаратуразнаучай галiне А. Верабей з’яуляецца несумненным аутарытэтам.Значны уклад у распрацоуку праблем перакладазнауства унесла яго манагра-фiя “Беларуска-рускi паэтычны узаемапераклад 20–30-х гадоу”, якая пабачыласвет у 1990 годзе у акадэмiчным выдавецтве.Адзначыушы прадстаунiчасць i шырыню кола паэтау, чые творы перак-ладалiся М. Танкам з польскай мовы на беларускую, А. Верабей зауважае,штоперакладчык стварыу своеасаблiвую анталогiю польскай паэзii ХХ ст. (76).Перакладау ëн з поспехам таксама i польскую класiку ХIХ ст., у прыватнасцi,творы А.Мiцкевiча, паэму Ю. Славацкага “УШвейцарыi”. А. Верабей разгля-дае працу паэта над перакладамi як творчы працэс, спыняючыся на удалыхРЭЦЭНЗII I АНАТАЦЫI 533мясцiнах, паэтычных знаходках, але адзначаючы таксама i не зусiм удалыяспробы адэкватнага узнаулення арыгiнала. Такiм чынам, чытач мае магчы-масць убачыць, як паэт-перакладчык працавау над кожным радком перакладу,як iмкнууся да яго удасканалення.Па тым, што М. Танк выбiрау для перакладу творы выдатнейшых поль-скiх паэтау ХХ стагоддзя (такiх, напрыклад, як К. I. Галчынскi, Т. Ружэ-вiч, В. Шымборска), можна меркаваць аб яго эстэтычных прыярытэтах, абнапрамку развiцця яго уласнай паэзii. Сапрауды, такiя вершы як “Я ад ягозаблiзка, каб прыснiцца” В. Шымборскай, “Як добра” Т. Ружэвiча i iнш., нетолькi уяуляюць сабой блiскучыя перастварэннi па-беларуску, але, несумненна,аказвалi адпаведны уплыу на пашырэнне мастацкага кругагляду беларускагапаэта.Непасрэдна знаëмячыся з творчасцю польскiх аутарау, завязваючы з нека-торымi з iх сяброускiя адносiны, перакладаючы iх творы, М. Танк тым самымспазнавау свет польскай паэзii – адной з найбольш значных з’яу у еурапейскайлiтаратуры. У той жа час i польскi чытач адкрывау для сябе паэзiю аднагоз выдатнейшых беларускiх паэтау ХХ стагоддзя. Адбывалася гэта дзякуючынамаганням польскiх крытыкау i паэтау-перакладчыкау. Апошнi раздзел кнi-гi, якi каштоуны сваiм факталагiчным матэрыялам, называецца “Рэцэпцыятворчасцi Максiма Танка у Польшчы”. У iм аутар падрабязна прасочвае гi-сторыю успрымання i iнтэрпрэтацыi танкаускай паэзii польскай крытыкай,пачынаючы з трыццатых гадоу, а таксама перакладау творау паэта на поль-скую мову.Невялiкая па аб’ëму, кампактная, манаграфiя А. Вераб’я змяшчае разамз тым даволi поуную бiблiяграфiю i паказальнiк iмëнау.У манаграфii выразна праяуляюцца характэрныя для аутара рысы: бераж-лiвае стауленне да вывучаемага матэрыялу, скрупулëзны аналiз усяго, штоуваходзiць у кола даследавання. Ëн не забывае, напрыклад, сказаць i пра пе-раклады дзiцячых вершау М. Танка на польскую мову. I, вядома ж, навуковайгрунтоунасцi выдання спрыяе глыбокае пранiкненне даследчыка у паэтычнуювобразнасць, моуную адметнасць i рытмiка-iнтанацыйную характэрнасць якарыгiнальных творау М. Танка, так i iх перакладау. Талент аналiтыка i iнтэр-прэтатара перакладау паэзii, якiм надзелены А. Верабей, з’ява каштоуная, па-колькi рэдкая.Яуген ГараднiцкiМiнск

А. Л. Верабей, Максiм Танк i польская лiтаратура, Мiнск 2012, сс. 154

https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/1865/1/Bialrut_5_2013_Haradnicki_%5brecenzja%5d.pdf

А. Л. Верабей, Максiм Танк i польская лiтаратура, Мiнск 2012, сс. 154

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu w Białymstoku (University of Bialystok Repository)