Nesta comunicación preséntase unha síntese do deseño da unidade
curricular "Dez mil anos nun centímetro" sobre o solo, a súa formación,
degradación, coidado e restauración que está sendo desenvolvida dentro do
proxecto RODA (Razoamento, Discusión e Argumentación). Este proxecto
pretende investigar o desenvolvemento de destrezas que ten lugar no contexto
de aprendizaxe das ciencias no ensino secundario; en particular, a capacidade
de argumentación na discusión sobre hipótesis explicativas a cerca de
diferentes fenómenos en ciencias, seguindo a liña de investigación
desenvolvida en Kuhn, Schauble e García-Milá (1992)S

Brañas, Manuel P.

García-Rodeja Gayoso, Isabel

Jiménez Aleixandre, María Pilar

Sóñora Luna, Francisco

Galician

Repositorio Institucional da Universidade de Santiago de Compostela

CIENCIAS NATURAIS DESEÑO DA UNIDADE CURRICULAR SOBRE O SOLO "DEZ MIL ANOS NUN CENTÍMETRO" SÓÑORA LUNA, Francisco J.F.P. "Fernando Blanco"·CEE BRAÑAS, Manuel P. ICE. UNIVERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA JIMÉNEZ, Mª P. GARCiA-RODEJA, 1 Dpto. Didáctica das Ciencias Experimentais UNIJIERSIDADE DE SANTIAGO DE COMPOSTELA INTRODUCCIÓN. 149 Nesta comunicación preséntase unha síntese do desei'io da unidade curricular "Dez mil anos nun centímetro" sobre o solo, a súa formación, degradación, coidado e restauración que está sendo desenvolvida dentro do proxecto RODA (Razoamento, Discusión e Argumentación). Este proxecto pretende investigar o desenvolvemento de destrezas que ten lugar no contexto de aprendizaxe das ciencias no ensino secundario; en particular, a capacidade de argumentación na discusión sobre hipótesis explicativas a cerca de diferentes fenómenos en ciencias, seguindo a liña de investigación desenvolvida en Kuhn, Schauble e García • Milá ( 1992). A estratexia de desenvolvemento curricular utilizada para a elaboración da unidade foi a indagación (Duschl e Gitomer, 1996), que ademáis de considerala como unha forma e unha metoloxía de aprendizaxe (Connellly, 1977), considérana tamén un obxectivo en si, xa que desenvolve a capacidade de argumentar sobre problemas reais da ciencia, é decir, os estudiantes . "practican a ciencia". Con esta estratexia preténdese introducir ós alumnos na práctica do desenvolvemento de procesos cognitivos de avaliación e interpretación de datos e teorías en ciencias. O nivel para o que se desei'lou a unidade é 311 de ESO, relacionándose co curriculo desta etapa na Comunidade Autónoma de Galicia segundo se establece nos decretos 78/1993 e 331/1996; xa que no Bloque "O planeta os seus materiais e súa dinámica" contémplase o núcleo temático "O solo como resultado da interacción dos materiais cos seres vivos. Destrucción, coidado e recuperación". Por tanto, con esta unidade preténdese que os alumnos desenvolvan unha serie de conceptos relativos a fonnación, erosión e conservación e restauración do solo, ademáis de darlles a oportunidade de utilizar e aplicar estos conceptos promovendo o razoamento e a argumentación, de modo que se Hes proporcione ós estudiantes estratexias e elementos de discusión á hora de tomar posicións sobre esta problemática ambiental. Todo este preténdese conseguir nunha duración temporal aproximada de 12 sesións. OBXECTIVOS DIDÁCTICOS Esta unidade pretende desenvolver as seguintes capacidades: • Recoñecer os factores implicados na fonnación do solo.• Identificar os principais compoñentes do solo.• Utilizar técnicas sinxelas de separación de compoñentes do solo.• Identificar microfauna do solo empregando claves apropiadas.• Analisar a composición de mostras de diferentes solos.• Describir os principais usos do solo. • Valorar a importancia do solo como recurso natural.• Recoñecer os efectos que os usos do solo teñen sobre o mesmo ólongo do tempo.• Avaliar as condicións naturais dun solo cara a toma de decisións douso racional do mesmo.• Elaborar estratexias sinxelas de recuperación e conservación dos solos.3. CONTIDOS.Conceptiuais: Fonnación e desenvolvemento do solo. Compoñentes do solo. Perfil e horizontes. Propiedades do solo. O solo como recurso natural: usos do solo. Consecuencias dos usos do solo: erosión e contaminación. Estratexias de restauración do solo. Procedimentais: Observación sistemática. Rexistro de datos . Análise de datos. Control de variables. Uso de argumentos para chegar a conclusións. Deseño de experiencias. Recollida sistemática de mostras e datos. Manipulación en experiencias de laboratorio. Manexo de claves dicotómicas sinxelas. Construcción de modelos explicativos. "O solo como ión, coidado e envolvan unha e restauración stos conceptos es proporcione >mar posicións nseguir nunha s: •• :s do solo. 1piadas. 1re o mesmo ó le decisións do 1servación dos )mpoñentes do ecurso natural: ::ontaminación. os . Análise de a conclusións. :ras e datos. es dicotómicas 145 Actitudinais: Valoración do solo como recurso. Crítica ós usos irracionais do solo. Participación na busca de estratexias de restauración. Aceptación de opinións distintas. Actitude de cambio de opinión diante de evidencias. Valoración da argumentación na busca de conclusións e explicacións. METODOLOXÍA E ACTIVIDADES Para o deseño da unidade didáctica adoptouse unha metoloxía de ensinanza e aprendizaxe baseada nos "principios de deseño" do proxecto SEPIA (Duschl e Gitomer, 1996), que se enumeran de seguido: l. Presentar un problema "auténtico", entendendo por tal aquel que sesitúa nun contexto próximo ós estudiantes, que é creíble - ainda quenon ten por que ser verdadeiro - e que pode non ter unha únicasolución .2. Seleccionar os conceptos sobre os que se vai a traballar, é decir, cosque se farán as actividades e que deberán ser adquiridas polosestudiantes o longo da unidade para poder utilízalos na resolución doproblema.3. Promover a variedade de tarefas, de ideas, de opinións, de propostas,así como de resultados.4. Facer públicos os distintos criterios, propostas e solucións.5. Rexistrar o feíto por cada estudiante tanto individualmente como engrupo. Para elo utilizánse os chamados "elementos de carpeta".Dado que este enfoque metodolóxico pretende semellarse a "forma de construcción do coñ.ecimento científico" ó tempo que respeta os principios antes citados, as actividades estructuranse en catro fases (figura 1), cada unha delas con matices metodolóxicos diferenciais: Fasel Introducción ó problema. O comenzo desta fase preséntase ós alumnos un suposto oficio do gobemo galega que indica a necesidade de elaborar un informe sobre a conservación do solo, co obxectivo de apoiar ou opoñerse a un proxecto de lei que pretende a prohibición de construir en solo cultivable. Pidese ós estudiantes que adopten unha postura a favor ou en contra e que a argumenten dando razóns e proporcionando probas que a respalden; buscando acercalos a un problema real ou "autentico" na sociedade galega no momento actual,o tempo que se fan conscientes dos seus coñecementos e demandas cognitivas para resolvelo (figura 2). Fase JI. Posta a punto de métodos para abordar o problema. Nesta fase os estudiantes obteñen información sobre diferentes aspectos do solo -algúns indicados por eles e outros suxeridos polo profesor (formación, uso, erosión, etc.)- tomándoa de distintas fontes (vídeos, artigos, libros, coloquios con expertos, prácticas de laboratoiro, textos didácticos elaborados e adaptados polos profesores responsables do deseño ... ). Esta fase insiste na importancia que ten que o coñecimento conceptual non se abstraia das situacións nas que se aprende e nas que se utiliza (Jimenez 1997) estando, por tanto, ligado ó coñecimento procedimental ou ó coñecemento das estratexias que deben ser empregadas. Fase JI/. Avaliación das probas, dos resultados e da información obtida para decidir a resposta ó problema .. Nela pídeselle ó alumnado que revise o obxectivo da tarefa inicial e da información obtida hasta ese momento; ademáis solicitaselles tamén que elaboren unha lista de criterios para avaliar a adecuación dos solos para o cultivo e outra para declarar espacios urbanizables na zona de estudio, para aplicalos completando un mapa da zona. Fase IV. Comunicación de resultados. Aquí os estudiantes elaboran un informe final, para respostar á Xunta de Galicia, onde se describen as súas opinións e a xustificación das diferentes posturas (dimensión social). Este enfoque debe incluir o mapa elaborado por eles. As actividades das dúas últimas fases da unidade esquematizanse na figura 4. RECURSOS E AV ALIACIÓN. Os recursos que se demandan nunha unidade con esta metodoloxia son variados e abarcan a maioría dos utilizados nas clases de ciencias. Destacan ademáis como recursos propios desta unidade a carpeta coa secuencia de actividades que lle permite facer ó estudiante un traballo autónomo ó longo da unidade, o dossier que inclue todo tipo de información escrita sobre o tema (textos didácticos, artigas de prensa, fotocopias de libros ... ); e os "elementos de carpeta", que son follas onde cada actividade ten destinado un espacio formateado para rexistrar as conclusións e solucións do traballo individula e de grupo. Este é ademáis un instrmento de autoavaliación pois permítelle ó alumno ver como evoluciona o súa aprendizaxe facendo unha revisión constante e as correpondentes correccións segundo cambia de opión ou adquire novos coñecementos. Tamén é un procedemento de avaliación moi valioso para o profesor, seguindo os criterios esquematidos nos diagramas de fluxo das figuras 2, 3, 4 e 5. 147 REFERENCIAS BIBLIOGRÁFICAS. BRAÑAS, M. P. e JIMENEZ, M1• P. (1996) Actitudes dos estud:antes cara á utilización e conservación de diferentes entidades xeolóxicas. Actas do congreso Internacional: Estratexias e Prácticas en Educación Ambiental. Universidade de Santiago. BRAÑAS, M. P., SÓÑORA, F. et al.(1997). Diez mil años en un centímetro. Unidad curricular sobre el suelo, su formación, degradación, cuidado y restauración. Actas do V Congreso internacional sobre investigación en la didáctica de las Ciencias. Murcia, 1997 CONNELLY, F. M. (1997). Scientific Enquiry and the Teaching of Science. The Ontario Instite for Studies in Education. DUSCfil, R.A. e GITOMER, D. H. (1996). Proyect SEPIA. Design Principies. Comunicación presentada ó congreso de AREA. New York, abril 1996. JIMENEZ, MI. P. (1997). Diseño curricular: indagación y razonamiento con el lenguaje de las ciencias. Conferencia pronunciada en el V congreso de Investigación en Didáctica de -las Ciencias. Murcia, setiembre 1997 KUHN, D., SCHAUBLE, L. E GARCÍA MILÁ, M. (1992). Cross - domain Development of Scientific Reasoning, Cognition and lnstruction 9 (4): 285-327 

Deseño da unidade curricular sobre o solo “dez mil anos nun centímetro”

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repositorio Institucional da Universidade de Santiago de Compostela