Fernández Méndez, Andrés

Martínez Rodríguez, Susana

Revista Galega de Economía

Galician

Repositorio Institucional da Universidade de Santiago de Compostela

Recensións bibliográficas Revista Galega de Economía, vol. 9, núm. 2 (2000), pp. 258-260 ISSN 1132-2799 258LA RIQUEZA Y LA POBREZA DE LAS NACIONES.  POR QUÉ ALGUNAS SON TAN RICAS Y OTRAS SON TAN POBRES DAVID S. LANDES Barcelona: Crítica. 1998, 1999 [604 páxinas] Recibido: 17 outubro 2000 Aceptado: 24 outubro 2000  Ó longo de 29 capítulos D. Landes analiza a corrente principal do progreso e da modernización do último milenio. O autor de The Unbound Prometheus rememora o principio da racionalidade e o espírito fáustico de dominio europeo. A crenzaneste precepto non só singulariza a cultura europea senón que a responsabiliza de promover e soste-lo progreso económico a través da continua adaptación racional dos medios para determinados fins.  As condicións climatolóxicas e fitosanitarias que favoreceron o desenvolve-mento europeo fronte ás zonas desérticas ou tropicais non a eximiron de múltiples invasións. Estes espolios minguaron a partir do século X. Na Europa medieval producíronse toda unha serie de transformacións productivas e administrativas que transformaron o período nunha época de gran crecemento. Parella á invención (re-loxo, imprenta, lentes) cómpre destaca-la difusión de enxeños anteriores ou es-tranxeiros (roda hidráulica, pólvora).  A partir do século XV o liderato científico das sociedades asiática e árabe de-clinou, pois o hermetismo e a supeditación ó poder relixioso actuaron como pode-rosos freos. Pola contra, a senda europea estivo marcada por piares como a defensa da propiedade privada, a loita (e división) polo poder ou a adopción de valores xu-deo-cristiáns que subordinaban a natureza ó beneficio do home.  O descubrimento do novo mundo sinala o inicio doutra era de imperios prota-gonizado por sucesivas forzas europeas ó longo de 300 anos. Landes non contem-pla o determinismo factual: ¡dende logo que o descubrimento non foi fortuíto! Es-pañois e portugueses, sociedades que durante moito tempo guerrearan contra o in-vasor árabe, encamiñaron as súas hostes só coñecedoras da lei do frío aceiro cara á conquista de novas posicións e atrás dunha lenda de ouro que non atoparon.  Os holandeses tiveron a súa etapa de imperio no século XVII. A súa fonte bási-ca da riqueza emanaba do monopolio de especias. O éxito holandés significaba o triunfo dunha sociedade activa, comerciante e traballadora moi diferente dos espa-ñois e dos portugueses.  Os ingleses arribaron no Índico, coma os holandeses, a finais do século XVII, pero amosaron un especial interese pola fértil India. Os algodóns indios vendidos pola Compañía Inglesa das Indias Orientais crearían un mercado mundial. Recensións bibliográficas Revista Galega de Economía, vol. 9, núm. 2 (2000), pp. 258-260 ISSN 1132-2799 259 A chegada do século XVIII marcou un novo punto de inflexión na historia. Eu-ropa perdería o control directo dos territorios ultramarinos, e os grandes triunfado-res da colonización americana quedarían definitivamente relegados. A visión de Landes sobre a era moderna dos imperios reaviva a polémica da tese de Max We-ber e pasa pola agulla do factor cultural. Se a superstición católica destruíu a liber-dade de expresión e con ela aniquilou o avance, o protestantismo impulsaría coa lectura o escepticismo necesario para crear unha nova ciencia.  Antes de estudia-la seguinte etapa o autor suscita a polémica insistindo, trinta anos despois (The Unbound Prometheus, 1969), na vixencia terminolóxica de “re-volución industrial”. Pero, ¿por que foi Europa a elixida? A curiosidade era un tra-zo distintivo da civilización occidental, e con el a autonomía intelectual para satis-facela, aplicando un método na pescuda de novos coñecementos e aplicacións.   A principios do século XVIII o estado das illas británicas era notoriamente máis avanzado có do continente, e precisamente alí xermolou a revolución industrial. No continente, a demora do proceso industrializador obrigou a artellar novas insti-tucións, primeiramente crediticias, para afronta-las necesidades dos nacentes sec-tores fabrís. A actuación estatal máis discutida atinxiu ó comercio exterior: ¿pro-teccionismo ou librecambismo? A protección factual nas primeiras fases sería abandonada  pola necesidade do comercio entre nacións.  No longo prazo, sinala que o principal condicionante do desenvolvemento sería o coñecemento. Na segunda metade do século XIX comezouse a cuestiona-la su-premacía tecnolóxica inglesa na maquinaria e producción mecanizada de obxectos. A ascensión de Alemaña no continente estivo apoiada polo poderío de novos sec-tores e, moi importante, por un sistema educativo que xeraba grandes promocións de técnicos e enxeñeiros.  No século XIX existirá unha segunda vaga de imperialismos dirixida cara a Á-frica, zonas de Asia e o Pacífico. Fóra do continente europeo xorde un coloso en potencia. As antigas colonias inglesas do continente americano estaban dotadas dunhas condicións naturais de producción e comunicacións privilexiadas. O siste-ma fabril norteamericano orientouse a producir pezas intercambiables e permitiu así elevadas productividades.  O patrón de desenvolvemento latinoamericano foi dispar ó do norte. A concien-cia do sur de América foi serodia e a intencionalidade das novas sociedades só as-piraba a recrear colonatos. Os focos de industrialización mecanizada orientados ás exportacións de productos primarios ou pouco elaborados –é significativo o caso de Arxentina–  non xeraron unha revolución industrial.  A tradicional actitude separatista das sociedades orientais reaccionou de forma dispar fronte á industrialización. China aferrouse tanto ó seu sentimento de illa-mento que a finais do século XIX a mecanización era freada pola negativa da inxente poboación; a introducción do ferrocarril complicouse pola reticencia ó ca-pital estranxeiro e o comercio exterior era testemuñal. Xapón trocou a súa actitude e só a combinación das importantes iniciativas gobernamentais e mailo compromi-so colectivo fixo posible o chamado milagre nipón. Recensións bibliográficas Revista Galega de Economía, vol. 9, núm. 2 (2000), pp. 258-260 ISSN 1132-2799 260 A evolución económica das nacións musulmanas seguiu supeditada ó Islam. A partir do século XII, aínda que o número de adeptos medraba, o estancamento eco-nómico e intelectual era palpable. O fracaso de iniciativas individuais, coma a de Exipto nos comezos do XIX, exemplifican o amplo abano de dificultades existen-tes. Dende unha falta de radicación social e cultural, unha nula protección arance-laria ata unha posible conspiración europea. A desconfianza da tecnoloxía occiden-tal e a carencia de operarios cualificados son as bazas explicativas da prostración de nacións cunha riqueza enerxética extraordinaria.  O século XX está marcado por dúas conflagracións bélicas mundiais. O mundo e a súa evolución posterior a 1945 subordináronse á rivalidade entre os países bur-gueses e capitalistas, por unha parte, e as sociedades socialistas e comunistas, pola outra.  Trala Segunda Guerra Mundial estendeuse un movemento adverso ós imperios: a liberdade era unha promesa de prosperidade de crecemento. Inevitablemente xunto ó primeiro mundo están os desfavorecidos, os grandes perdedores deste úl-timo período caracterizado polo crecemento económico sobre os que sobresae o bloque comunista-socialista.  Neste ollar calidoscópico que contempla mil anos, a civilización occidental ocupa un papel fundamental. Unha opinión coma esta, lonxe de roza-la trivialida-de, pode ser acusada de opresora e de eurocentrista. Landes afirma, coa autoridade dun vello mestre, que a hexemonía europea é un feito histórico. Que a cultura é un factor determinante no desenvolvemento económico, aínda que difícil de apreixar como variable.  Dun mundo de pequenos reinos pasamos a un mundo de nacións-estados, al-gúns extremadamente ricos e outros moi pobres. Duns centos de millóns pasamos a máis de seis mil millóns de persoas. A guía actual da globalización defende a con-verxencia nun mundo onde, coma na luz dos tempos, todo avanza, todo muda. Os resultados son contradictorios... o proceso de evolución segue adiante.  SUSANA MARTÍNEZ RODRÍGUEZ / ANDRÉS FERNÁNDEZ MÉNDEZ Departamento de Economía Aplicada Facultade de Ciencias Económicas e Empresariais Universidade de Santiago de Compostela 

La riqueza y la pobreza de las naciones: por qué algunas son tan ricas y otras son tan pobres. David S. Landes. Barcelona: crítica. 1998, 1999 [604 páxinas]

https://minerva.usc.es/xmlui/bitstream/10347/19228/1/pp_258_260_rge_09_2_glg.pdf

La riqueza y la pobreza de las naciones: por qué algunas son tan ricas y otras son tan pobres. David S. Landes. Barcelona: crítica. 1998, 1999 [604 páxinas]

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repositorio Institucional da Universidade de Santiago de Compostela