Duurmelken wil zeggen: langer melken zonder te lammeren. Bij geiten is duurmelken ondertussen een bekend fenomeen. Sinds 2008 zijn er ook ervaringen met het duurmelken van melkschapen. In dit BioKennisbericht meer over deze ervaringen en enkele achtergronden

Govaerts, W.

van Eekeren, Nick J.M.

Dutch

Organic Eprints

Geiten en schapen 10AmbitieBiologische zuivel is onderscheidendin product, productiewijze en relatiemet consument.De melkgeiten- en melkschapenhouderij vallen onder de Productwerkgroep Zuivel en Rundveevlees van Bioconnect. Een aantal speerpunten van de productwerkgroep Zuivel en Rundveevlees zijn:•   Producten ontwikkelen met een betere voedingswaarde en betere smaak;•   Bijdragen aan een passende uitbetaal-prijs voor alle schakels van de keten;•   Kringloop sluiten en efficiënter werken met mineralen uit mest en voer;•   Robuuste dieren ontwikkelen met minder krachtvoer en minimaal anti- bioticagebruik;•   Versterken van de biologische geiten- en schapensector.Lopend onderzoek• Verbetering weerstand geiten• Mineralenonderzoek melkschapen• Duurmelken geiten en schapen• Optimalisatie weidegang geiten• Familiekudde melkschapen• Verbeteren welzijnsprestatiesjuni 2011Duurmelken bij schapenDuurmelken wil zeggen: langer melken zonder te lammeren. Bij geiten is duurmelken ondertussen een bekend fenomeen. Sinds 2008 zijn er ook ervaringen met het duur- melken van melkschapen. In dit BioKennisbericht meer over deze ervaringen en enkele achtergronden.Waarom duurmelken?Friese melkschapen hebben de genetische potentie voor een hoge melkproductie. Ze zijn gefokt om met goed, snel verteerbaar voorjaarsgras uit de natuur veel melk te geven.Vaak produceren ze zelfs zoveel melk tijdens hun productiepiek, dat het gras uit de natuur ze daarvoor niet kan compenseren. Door met hoogwaardig krachtvoeder te werken, kun- nen we de voederbehoefte tijdens deze productiepiek dekken.Desalniettemin blijft de start van de lactatie een kritieke fase. Melkschapen komen dan uit een rustperiode wat betreft productie, vaak met veel lammeren in de buikholte. Ze moeten dan de omslag maken naar een hoge melkproductie terwijl ze op dat moment nog in de stress van het aflammeren zitten. Dit vreet aan de dieren en we zien dan ook dat melkschapen vanaf 3 weken voor het aflammeren tot 3 maanden na het aflammeren de meeste slijtage vertonen. Tijdens deze periode moet je dan ook zeer intensief en soms zelfs té intensief voeren met kostbaar en hoogwaardig krachtvoer. Wanneer de dieren voldoende melk zouden produ-ceren zonder deze uitputtende fase van aflammeren, dan zou daarmee de levensduur en levensproductie van de dieren op een eenvoudige manier omhoog gaan. Dat zou beteke-nen dat er minder opfok nodig is, hetgeen arbeid en kosten spaart. Bovendien hoevenwe dan alleen de lammeren van de beste dieren aan te houden, waardoor de genetische BiokennisberichtenBiokennisberichten beschrijven deresultaten uit onderzoek voor de praktijk.Recente biokennisberichten Geiten en schapen beschreven:• Aflammeren?????• Lammeren op veldkavel???????Kijk op www.biokennis.nl voor alle reeds verschenen berichten. U kunt zich daar ook abonneren.bioKennisberichtsprong per generatiewissel groter wordt. Bokkenlammeren zijn vaak een verlies-post, en met de huidige malaise in de melkafzet en de bijbehorende krimp in de sector, zijn zelfs de vrouwelijke lammeren weinig waard. Samenvattend: met een duurmelkstrategie vermijd je de geboorte van tijdrovende lammeren die eerder geld kosten dan geld opleveren. Tenslotte geeft de duurmelkstrategie ook rust in de be- drijfsvoering: minder lammeren, minder opfok, minder opstart en minder gezond-heidsproblemen. Meer rust draagt bij aan meer arbeidsvreugde bij de boer of boerin. En rust en vakmanschap leveren vaak extra melk op.Strategie en sturingOm duurmelken goed te kunnen uitvoeren is het belangrijk te begrijpen hoe melkpro-ductie hormonaal wordt gestuurd en hoe je daar als schapenhouder op inspeelt.•	 	 Normaliter zet het groeihormoon aan tot hoge melkproductie terwijl het hormoon insuline aanzet tot vlees en vetvorming ten nadele van de melkproductie. Na het aflammeren is de neiging tot interne groeihormoonproductie hoog.•	 	 Selectie op melkrijpheid is eigenlijk het selecteren van dieren met een hoge interne groeihormoonproductie. Ook voldoende eiwit in het rantsoen stimu-leert de groeihormoonproductie.•	 	 In de periode dat de dieren veel melk geven als gevolg van de hoge autonome groeihormoonproductie, is een goede energievoorziening van belang. Die stelt de schapen in staat om een hoge pro- ductie aan te houden. Darmverteerbaar zetmeel is daarom erg belangrijk tijdens de start van de lactatie. Echter, verder-op in de lactatie geeft dit darmverteer-baar zetmeel aanleiding tot een ver-hoogde insulineproductie door het schaap, wat leidt tot groei en vervetting in plaats van melkproductie. De kunst is dus om starters van voldoende zet- meel te voorzien en snel genoeg af te bouwen voor de duurmelkers. Om toch voldoende energie in het rantsoen te houden tijdens de duurmelkfase, kun je energie verstrekken in de vorm van pectines (bijvoorbeeld bieten- producten).•	 	 Kortere dagen en minder intensief licht verlagen de groeihormoonproductie en verhogen de neiging tot insulineproduc-tie. Hierbij speelt het hormoon mela-tonine een rol; dit wordt aangemaakt als het donker wordt. Bijbelichten in donkere periodes is daarom de bood- schap.•	 	 Verder is het de kunst om rantsoen-schommelingen te minimaliseren. In de winter zijn ‘lasagnekuilen’ een belang-rijk instrument om de ruwvoedervoor-ziening stabiel te houden. Overigens is het met één ‘lasagnekuil’ nog altijd moeilijk bijsturen. Als je meerdere kuilen open hebt of diverse soorten pakken voedert, heb je meer bijsturings-mogelijkheden. Bij veel open kuilen is de broei mogelijk een probleem, zeker in de tussenseizoenen. In de zomer is het vaak van belang om de seizoens- en weerseffecten te compenseren via bijsturings(kracht)voer.•	 	 De genetische basis moet goed zijn, uitsluitend dieren die veel melk geven komen in aanmerking voor de duur-melkstrategie. Bij een hoge productie-piek, kunnen ze lang afzakken voordat ze te weinig melk geven. Een persis-tente lactatiecurve geeft echter het meeste voordeel.Ondergrens van de productieVaak is het zo dat beginnende duurmel-kers een ondergrensproductie bepalen.Als die bereikt wordt, gaan de dieren weer naar de ram. Een bedrijf dat streeft naar 500 liter melk per schaap per jaar, ziet bij 1,37 liter per dag zijn streefproductie nog niet onderuit gaan. Oftewel: bij een dage-lijkse melkproductie van 1,37 liter melk gemiddeld over het jaar, geven ze nog steeds 500 liter per jaar.In tabel 1 is deze theoretische ondergrens voor verschillende jaarproducties weer- gegeven.AchtergrondHet biologische bedrijf van Mart-Jan en Willy werd in februari 2010 gedeeltelijk geruimd als gevolg van de Q-koorts. Sinds die tijd heeft geen van de resterende die- ren nog gelammerd.Het bedrijf was voor de ruiming opge-deeld in drie groepen en had al een duur-melkstrategie waarbij de dieren onder de 1,5 liter per dag bij de ram gingen.De groepsindeling voor de ruiming was als volgt:1.   Een duurmelkgroep die al meer dan een jaar geleden gelammerd had, maar nog niet bij de ram ging omdat de productie nog voldoende hoog was;2.   Een mindere groep die het duur- melken niet aankon en recent weer had gelammerd;3.   Een tussengroep die al een jaar duur-melken achter de rug had en net bij de ram was geweest.De 2e groep (mindere groep) had recent afgelammerd toen de Q-koorts werd ge- constateerd en de 1e (beste groep) was nog gust. De 3e groep (tussengroep) werd geruimd omdat ze drachtig waren. Om die reden moest het bedrijf noodgedwongen Jaarproductie(liter per jaar)Ondergrens(liter per dag)400 1,10450 1,23500 1,37550 1,50600 1,64700 1,91800 2,19Tabel 1. Ondergrens voor duurmelkenDuurmelken in de praktijkMart-Jan en Willy de Jong uit StolwijkWilly de JongGeiten en schapenverder met de twee resterende groepen:1.   Een duurmelkgroep die ruim een jaar geleden gelammerd had;2.   Een groep met genetisch minder goede dieren die recent gelammerd had.Rantsoen en sturingDat deze dieren na gemiddeld 600 dagen nog te melken zijn, is met name te danken aan het uitgebalanceerde rantsoen (zie Tabel 2):•	 	 Veel ruwvoeder van krachtvoerkwaliteit. Kuil 2-2010 vormt de structuurbasis. De andere kuilen zijn van hoge kwaliteit. Kuil 1-2010 is zo goed als krachtvoeder; •	 	 Steeds de juiste kuilkwaliteiten zoeken in combinatie met weinig krachtvoeder; •	 	 Met het voorjaarsgras 2011 worden de krachtvoerachtige kuilen weer vervangen;•	 	 Na de opstartfase is pectine de belang-rijke energiebron tijdens de duurmelkfase (vers jong gras, jonge kuil, bietenpulp). In de afgelopen zomer werd met bieten-pulp gestuurd op de graskwaliteit. Bij veel zon en veel suiker in het weidegras voerde Mart-Jan minder pulp. Op don- kere dagen met minder suiker in het weidegras werd juist meer pulp gevoerd;•	 	 Een beetje tarwe (snel zetmeel) om de conditie op peil te houden;•	 	 De energie wordt steeds gecorrigeerd voor eiwit door een eiwitbron met voldoende DVE (sojaschilfers);•	 	 Zonnebloemschilfers verhogen het vet in de melk;•	 	 Hoogwaardige brok dient als lokmiddel in de melkstal;•	 	 Er wordt steeds bijbelicht tot 16 uur per dag naar 200 lux op dierniveau.ResultatenBij de laatste melkcontrole in september 2010 hadden de resterende dieren ge-middeld 389 dagen geleden gelammerd.Ze hadden een gemiddelde melkproductie van 680 liter, met 10,41% vet+eiwit. Sinds november 2010 halen de dierennog een productie van 1,05 liter per dag met 12,19% vet+eiwit. Deze productie zal met de stijgende daglengte in het voorjaar gemiddeld gaan stijgen, terwijl een enkel dier nu volledig uit de melk gaat. De beste dieren komen nog in de buurt van 2 liter terwijl er gemiddeld1,05 liter geproduceerd wordt. Wat opvalt is dat de dieren die het langst geleden gelammerd hebben, vaak het makkelijkst presteren. Wellicht omdat dit genetisch de beste dieren zijn, die toch al in de duur-melkgroep zaten.Kg product Soort0,2 Brok Melkstal 130 DVE0,15 Sojaschilfers0,16 Geplette Tarwe0,04 Zonnebloemschilfers0,32 Bietenkrulpulp2,0 Kuil 2-20090,6 Kuil 3-20090,75 Kuil 1-20100,8 Kuil 2-2010Tabel 2. Rantsoen De Jong, StolwijkMart-Jan de JongKuilnummer Maaidatum DS  VEM DVE OEB FOS Ruw Eiwit Suiker VCOS Ruwe Celstof12-2008 15/09/08 736 854 76 21 528 164 104 74,4 2562-2009 23/04/09 343 955 63 66 589 190 108 81,8 2483-2009 28/05/09 507 896 67 14 565 145 164 76,8 2365-2009 2/07/09 470 913 74 65 533 205 66 77,2 2486-2009 15/07/09 435 912 61 41 561 165 88 77,3 2467-2009 30/07/09 484 900 67 50 552 181 91 77,0 2451-2010 28/04/10 456 1037 71 60 642 189 191 85,1 1862-2010 3/06/10 531 807 49 -15 530 100 129 69,6 2953-2010 3/06/10 571 889 69 23 548 157 122 75,8 2483-2010 28/06/10 556 898 66 15 550 146 141 76,3 2475-2010 26/07/10 397 911 67 88 579 219 49 76,8 2406-2010 26/07/10 366 842 60 64 536 189 40 72,5 2477-2010 9/08/10 494 886 74 77 546 217 59 75,5 2328-2010 2/09/10 508 859 71 75 546 212 85 74,9 214Tabel 3. De gebruikte kuilen* kuil van beheersgras gemaaid op 1 juni* AchtergrondOp het gangbare melkschapenbedrijf van Leo en Marga Vos is het duurmelken alin 2008 geïntroduceerd. Leo: “Het past perfect. Minder lammeren levert minder stress, meer schapen aan de melk levert relatief meer melk op, terwijl er minder mee-etende droogstaande dieren zijn. Meer rust en regelmaat geeft ook een beter bedrijfsresultaat.” Het tweede jaar na de start van het duurmelken was de productie 150 liter hoger dan voorheen. Leo houdt als ondergrens om ze bij de ram te doen rond de 2 liter per dag aan. Zo blijft hij de 800 liter gemiddelde jaarproductie in het vizier houden. Hij gaat echter flexibel om met deze limiet. Zo kan hij toch een beetje in groepen werken bij het eventuele aflam- meren. Daarnaast is deze schapenhouder zich ervan bewust dat een beetje minder melk in de winter minder erg is dan in de zomer, omdat de schapen aan het begin van de lente toch weer wat meer melk gaan geven.Rantsoen en sturingOp gangbare bedrijven is er voor een goede duurmelkstrategie meer keuze aan ingrediënten voor het rantsoen. Vooral perspulp, bierbostel en soja-producten zijn makkelijker beschikbaar. Het rantsoen op het bedrijf van de familie Vos bestaat uit de volgende ingrediënten:•	 	 Goede gras(kuil) als basis;•	 	 Luzerne voor de prik;•	 	 Perspulp;•	 	 Bierbostel;•	 	 Startbrok (voornamelijk maïs en deels bestendig sojaschroot);•	 	 Duurmelkbrok (voornamelijk pulp en deels bestendig sojaschroot).Sturen op variaties in het gras door weers-omstandigheden, is de sleutel tot succes-vol duurmelken op het bedrijf van de familie De Vos. Bij te grote schommelin-gen in de graskwaliteit zouden de dieren moeilijker terug kunnen stijgen en te weinig gaan produceren om de duurmelk-strategie vol te houden. In de zomer sturen ze met name door variatie in de hoeveel-heid pulp en bostel. Voorjaargras uit zonnige periodes met koude nachten is vaak eiwitarm, met veel suiker en pec-tinen. Als dit gras in de weide staat, gaat het aandeel pulp omlaag en de bostel omhoog. In een druilerige periode in de nazomer met veel wolken en warme nachten heeft het gras een overschot aan eiwit en zijn de snelle koolhydraten in het gras laag. Dan past het om de bostel te laten zakken en meer pulp te voederen.Naast het rantsoen is sturen op daglengte een aangewezen truc om de dieren goed aan de melk te houden. Bijbelichten tot 16 uur licht van minimaal 200 lux op dierniveau is de meest gevolgde strategie.ToekomstmuziekLeo: “Na drie jaren duurmelken (sinds 2008), gaan dit jaar de beste duurmelkers bij de ram, ongeacht hun productie (soms na drie jaar nog hoger dan 2 liter). Zo krij- gen we een clubje enters die ongeveer 15% uitmaken van de veestapel. We ver- vangen hiermee de uitval en de slechtste dieren, nadat we ze laten aflammeren als ze iets ouder dan één jaar zijn. Indien we flushen voor ze bij de ram gaan, stijgt de kans op een tweeling. Dit levert bij goed ontwikkelde enters vaak wat extra melk op en bovendien komen we zo het volgende jaar tot evenveel ooitjes. Met een beetje geluk kunnen deze dieren in tien lactatie-jaren 10.000 liter geven, door steeds 2,74 liter per dag te geven tijdens hun eerste en enige lactatie”.Het doel van Bioconnect is het verder ontwikkelen en versterken van debiologische landbouwsector door het initiëren en uitvoeren van onderzoeks- projecten. In Bioconnect werken onder-nemers (van boer tot winkelvloer)samen met onderwijs- en onderzoeks-instellingen en adviesorganisaties. Dit leidt tot een vraaggestuurde aanpak die uniek is in Europa.Het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie is financier van de onderzoeksprojecten.Wageningen UR (University & Research centre) en het Louis Bolk Instituut zijn de uitvoerders van het onderzoek. Op dit moment zijn dit voor de biologische landbouwsector zo’n 140 onderzoeks- projecten.ContactContactpersoon: Nick van Eekerene-mail: n.vaneekeren@louisbolk.nltelefoon: 0343 523 860www.biokennis.nlTekst: Wim Govaerts en Nick van Eekeren, Louis Bolk InstituutEindredactie / Vormgeving / ProductieWageningen UR, Communication Servicese-mail: info@biokennis.nltelefoon: 0317 486 370Duurmelken in de praktijkLeo en Marga de Vos uit Peize

Biokennisbericht #10: Geiten en schapen; Thema: Duurmelken bij schapen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Organic Eprints