Strijbosch, T.

Valentin, J.C.M.

Vooren, J., van de

Dutch

Wageningen Yield 

PROEFSTATION VOOR DE GROENTEN- EN FRUITTEELT ONDER GLAS TE NAALDWIJK 
d> 
Bibliotheek 
Proefstation 
Naaldwijk Bi aL!OTHE!TK 
% "«talion ie . , 
S frmm Sb. Ie NaaWwili 
95 
Klimaat en Botrytis in heteluchttómaat. 
Metingen onder praktijkomstandigheden. 
juli 1973 Th. Strijbosch 
J.C.M, Valentin 
No. 612 J» v.d. Vooren 
Ofo +• 30/3 £>z " ó" 3 
. S"0)5"^ 
1. 
Inhoud pagina 
Voorwoord 1 
1 Inleiding 2 
2 Proefopzet 3 
5 Resultaat 7 
3«1 Temperatuur 7 
5c2 Luchtvochtigheid 9 
3»5 Luchtbeweging - 11 
3«4 Botrytisaantasting ^ 15 
4 Discussie 15 
5 Conclusies 15 
6 Samenvatting 16 
7 Literatuur 17 
Voorwoord 
Be late stook en koude-tomatencommissie van de Nederlandse Federatie 
van Tuinbouwstudieclubs heeft in het voorjaar van 1973 het Proef­
station voor de Groenten- en Fruitteelt onder Glas te Naaldwijk ver­
zocht onderzoek te doen naar het verband tussen de schimmelziekte 
Botrytis en het kasklimaat in hete-luchttomaat« 
Dit eerste jaar ( 1973) is het onderzoek inventariserend geweest«, 
Een gevolg hiervan is dat het onderzoek fragmentarisch is geweest 
en voornamelijk gezocht is naar meet- en verwerkingsmethoden« Met 
de verkregen ervaring zal het onderzoek in 1974 voortgezet worden. 
Yeel dank is verschuldigd aan de heer L„ Koek, Monsterse Geest, 
Terheyde, In zijn warenhuis heeft het onderzoek plaatsgevonden«, 
1 Inleiding 
De schimmel Botrytis cinerea Pers» treedt veelvuldig op in de 
koude- en heteluchtteelt van tomaten» In de praktijk wordt waar­
genomen dat het kasklimaat een grote rol speelt by de aantasting 
van Botrytis0 
In de hetelucht-tomatenteelt zijn drie factoren min of meer regel­
baar; temperatuur, luchtvochtigheid en luchtbeweging» Niveau en 
ruimtelijke verdeling van deze onderling sterk afhankelijke fac­
toren hangen sterk af van de warmteproductie en luchtverplaatsing 
van de kachels» de ventilatiemogelijkheden en het buitenklimaat. 
Over deze drie klimaatfactoren en hun samenspel in de hetelucht­
teelt is weinig bekend, zodat slechts globale richtlijnen voor 
de klimaatregeling opgesteld kunnen worden» (Bakker e»a», 1972) 
Botrytis groeit in het planteweefsel, wat rotting van blad en 
stengel tot gevolg heeft» De planten kunnen bij ernstige aantasting 
afsterven» Ook de vrucht kan aangetast worden» Dit veroorzaakt 
"stip" op de vrucht, waardoor deze sterk in kwaliteit vermindert. 
De relatie tussen temperatuur en groeisnelheid vein Botrytis is 
in figuur 1 weergegeven» 
Figuur 1o Effect van de temperatuur in °C op de groeisnelheid in 
mm/24 h van Botrytis cinerea (v»d0 Berg en Lentz, 1968)0 
De optimum temperatuur voor de groei is 20 - 25 °C, geen groei 
vindt meer plaats onder 0 °C, de schimmel sterft af bij 35 °C. 
De relatie tussen relatieve luchtvochtigheid (rv) en de vrucht­
aantasting door Botrytis is in figuur 2 weergegeven» Hieruit blijkt 
dat Bij --;,a lage rv de aantasting vein stip op tomatevruchten min­
der voorkomt dan bij hoge rv» 
V-yßjiL/V* > ON Stip komt minder voor bij een lage nachttemperatuur (13 C) dan 
bij een hoge (20 °C)0 Dit wordt waarschijnlijk veroorzaakt door 
de hogere rv bij de lagere temperatuur (Winspear e»a», 1970) » 
Indien de vrucht gedurende 8-12 uur nat is by een temperatuur 
van 16 - 24 °C kan een aantasting door Botrytis plaatsvinden en 
treedt stip op (Verhoeff, 1970)» 
In dit onderzoek zal in een warenhuis met hete-lucht tomaten ge­
zocht worden naar een verband tussen enerzijds de verdeling van 
de Botrytisaantasting en anderzijds de temperatuur- en luchtvoch-
tigheidverdeling en het patroon van de luchtbeweging» 
aantal > 90 $> 
500 
200 90 1o 
100 
70 1o 
15 1 15 
mei juni 
1 
juli 
15 1 15 1 dagen 
augustus 
Figuur 2o Effect van drie verschillende relatieve luchtvochtig-
héden (rv) op "stip" "by tomatevruchten veroorzaakt door Botrytis® 
Gestreefd is naar 20 °C dag- en 13 °C nachttemperatuur van het 
warenhuis» Gestreefd is naar 75 % rv(? 90 % rv(> —), 
geen rv-regelings=> 90% (=_ ,). Volgens Winspear e.a. (1970)<> 
2 Proefopzet 
In een nieuw Venlowarenhuis te Ter Heyde (figuur 3 )  zijn op 17 
maart 1973 tomaten van het ras M M Milo, NV C.W» Pannevis te 
Enkhuizen, uitgeplant. Dit warenhuis heeft een gegalvaniseerde 
onderbouw met een aluminium dek» De goothoogte is 2,4 i» De 
"breedte van het warenhuis bedraagt 21 kappen à 3,2 m en de 
diepte 15 poten à 3»0 m9 waarvan de 8e poot als middenpad ge­
bruikt wordt» (figuur 6) 
De hetelucht-verwarming heeft een capaciteit van 175 kcal/m2h = 
204 W/m^ en bestaat uit Priva C02-kanonnen van elk 6 l/h en 
Priva bakbranders van elk 1,7 - 10,8 l/h. De C02-kanonnen zijn 
aangesloten op een ruimtethermostaat, terwijl de bakbranders 
handbedienend zijn. 
De ventilatie bestaat uit luchtramen. Elk 4e raam is een lucht-
raam, elke 3e kap heeft tegenlucht. Het luchtwerk is electrisch 
handbediend» Het tegenlucht is aan de NW-kant van de kap. 
De temperatuur- en luchtvochtigheidmetingen zijn gedaan met koper-
constantaan thermokoppels (jt> 0,4 mm). Voor nauwkeurige natte bol 
temperatuur-metingen zuigt een luchtpompje, merk Wisa D.B.G.M. 
model 300, kaslucht langs een nat kousje (figuur 4)® Een 24 kanaals-
4. 
Figuur 4« Opstelling voor temperatuur- en. luchtvochtigheidmeting in 
een tomategewas. Botrytisaantasting op de stam. 
5. 
recorder, Honeywell controls ltd., 0-60 °C, registreerde de 
temperatuur van elk koppel met een cyclustijd van 14 minuten 
(figuur 5). 
Figuur 5» Registratie van natte en droge bol-temperatuur met een 
recorder. 
In een gedeelte van het warenhuis (figuur 6) zijn negen punten 
uitgezet, waar de droge en natte bol-temperatuur gemeten wordt. 
Be thermokoppels hangen op 50 cm hoogte tussen het gewas en zijn 
afgeschermd tegen straling met plastic hulzen. Ook de grond-
temperatuur en het aan/uit schakelen van de verwarmingsapparatuur 
zijn geregistreerd. De temperatuur en luchtvochtigheid buiten de 
kas zijn vastgelegd met een thermohygrograaf, merk Thies, 0 -
40 °C/0 - 100 $ rv. Om de vruchttemperatuur te meten is een 
thermokoppel (/6 0,11 mm) geplaatst op de vrucht onder de kelkblaadjes (fig. 7 
voor het omzetten van droge en natte temperatuur-combinaties 
in getallen, die de vochtsituatie weergeven, is een tabel gemaakt. 
In deze tabel is de rv, vochtdeficit, maximaal en absoluut vocht­
gehalte weergegeven (v.d. Kaay en Valentin, 1973)• 
Om de luchtcirculatie te bepalen is gebruik gemaakt van titaan-
tetrachloride, TiCl^. Deze stof lost goed op in water en geeft 
een witte nevel, wanneer het in contact komt met de lucht (Hol­
leman, 1932). Bij het onderzoeken van de stroming was de bakbran-
der op stand 4 (7»2 l/h) ingeschakeld, met een luchtverplaatsing 
van 6750 m3/h. Ook de C02~kanonnen, met elk een luchtverplaatsing 
van 4180 m3/h brandden. Be stromingsrichting en -snelheid is op 
0,5 m en 2,0 m hoogte geschat. 
6. 
x 
o 
1—I cô cö 
o co 
k n  , VO . ov cö •d Ö 
0 t-3 
CM LPv • 00* 
C—• 
CM 
SO ö °H I—I rH <D •P ra Pt o 
«H (D 0 H PI 
-P <ü a 
03 •H 
1  ä o 
cö £ 
-p d) .3 
Ö cö •> 
ti o M 6|D <D -P -P CÖ I—! FN 
vo 
a a 
"H |i| 
T3 •H 
rS •SP -P rd O O !> 
ä o 
Pf •P cö fH <D P4 a <D -p 
ON 
a 
s 
m 1—! <D H g O fi CÖ -P Ai cö 0 
U 0 (D •H P< •P a CÔ (D fH -p -P •Ö m rï °H o E(D H (D S) 
Ol 
rH «H O" cö M o cö o ö cö CÖ S) 
M M o 1 I H •P -P f)D 
o o ä M -P d) ö O "tf H rH p u Pi <D © H o -P -P -P © o CD CD (D CD CD r£ & -P fH a 
i ^ o  
Figuur 7• Opstelling van vruchttemperatuurmeting met thermokoppel­
draad in een tomatengewas. 
3 Resultaten 
3.1 Temperatuur 
's-Nachts treden er temperatuurverschillen op in de kas bij 
brandende kachels. Ter illustratie zijn de nachten van 31 mei/ 
1 juni en 28/29 mei 1973 uitgewerkt, 
In de stille regenachtige nacht van 31 mei/1 juni was de buiten­
temperatuur 11 °C en de rv 90 - 95 om 0100 h was de wind­
snelheid 1.5 m/s, de windrichting Noord-West. Van de tempera­
turen van de negen meetpunten in de kas is iedere 1-jjs- ( = 14/9)min. het 
gemiddelde berekend. De afwijkingen van de gemiddelde tempera­
tuur zijn voor elk meetpunt gesommeerd en gedeeld door het aan­
tal metingen (figuur 8). 
0,70 0,50 0,40 
0,20 - 0,13 - 0,70 
0,14 - 0,16 - 0,95 
Figuur 8. De afwijking van de gemiddelde temperatuur in °C voor 
de meetpunten 1 t/m 9 (figuur 6) in de nacht van 31 mei/1 juni. 
Het verschil in temperatuur, maximaal 1,4 °C> is zo klein, dat 
met deze meetmethode geen conclusies over de temperatuurverdeling 
getrokken mogen worden. 
In de winderige nacht van 28/29 mei was de buitentemperatuur 
15 °C en de rv 80 - 100 om 0100 h was de windsnelheid 5 m/s, 
de windrichting West. De temperatuurgegevens van de 9 meetpunten 
8. 
zijn verwerkt, zoals hiervoor beschreven. De afwijking van de 
gemiddelde temperatuur blijkt nu sterk te wisselen (figuur 9)< 
- 0 , 1 3  -0,37 -0,01 -0,32 «*0,52 
-0,10 -0,18 ^ -0,16 —0, 0 8  ^ ) 0, 0 6  
- 0 , 1 3  0,21 <H> -0,17 0,24^*0,02 
0,11 
Figuur 9» Spreiding van de afwijking van de gemiddelde tempera­
tuur in °C voor de meetpunten 1 t/m 9 (figuur 6) in de nacht 
van 28/29 mei. 
De oorzaak is waarschijnlijk de fluctuering van de windsnelheid. 
Overdag is er invloed van de instraling op de luchttemperatuur 
in de kas. Ter illustratie zijn een heldere dag (6000 Kcal/m2 dag) 
11 mei en een donkere dag (2000 Zcal/n2 dag) 2 juni uitgewerkt 
(figuur 10). De temperatuur in de kas loopt 's-morgens 11 mei 
by toenemende straling snel op. Wanneer de luchtramen opengaan 
stijgt de temperatuur niet verder. By donker weer stijgt de 
temperatuur bijna niet boven de nachttemperatuur uit. 
De temperatuur van de vrucht loopt steeds achter op de lucht­
temperatuur (figuur 11), hierdoor kan condenswater op de vrucht 
ontstaan in de vroege morgen (zie 3»2). 
p J/m sec 
23 
21 
19 
17 
15 
13 
11 mei 1973 500 
400 
300 
200 
100 
0 
10 1 1  12 
uur 
4  5 6 7  8 9 10 11  1 2  
uur 
Figuur 10. Temperatuur ( • • •• ) in °C en instraling (——) in 
T/_,n sec. (lKcal/m2h= 1,163 J/^secjop11mei en 2 juni 1973® 
Het begin van ventileren is aangegeven U) 
9. 
uur 
Figuur 11. Het temperatuurverloop van de lucht ( . ) en. de vrucht (——) 
gedurende de ochtend van 24 juli 1973= 
3»_2 Luchtvochtigheid 
In het absolute vochtgehalte en het vochtdeficit treden evenals 
in de temperatuur in de kas, verschillen op hij brandende kachels. 
Deze verschillen, afwijkingen van het gemiddelde, zijn uitge­
werkt voor de nacht van 31 mei/1 juni (zie 3.1, figuur 12). 
0,23 0.31 0,30 
0,03 - 0,11 - 0,11 
» 0,05 - 0,09 - 0,50 
vochtdeficit 
,0,24 0,08 0,02 
0,10 0,08 -  0,38 
0,11 0,05 - 0,25 
absolute luchtvochtigheid 
Figuur 12. De afwijkingen van het gemiddelde vochtdeficit en 
het absolute luchtvochtigheidsgehalte in g/kg lucht voor de 
meetpunten 1 t/m 9 (figuur 6) in de nacht van 31 mei/1 juni. 
Het verschil in vochtdeficit en absolute luchtvochtigheid is zo 
klein dat met déze meetmethode geen conclusies over de verdeling getrokken mogen worden. >. -
Om de invloed van de instraling op de luchtvochtigheid in de 
kas te bepalen is een heldere vrijwel onbewolkte dag, 11 mei, 
vergeleken met een regenachtige, zwaar bewolkte dag, 2 juni 
(zie 3.1, figuur 13). Bij toenemende instraling stijgt de 
10 
g/kg 
uur 
g/kg 
4 5 6 7 8 9 10 11 12 
uur 
Figuur 13. Absolute luchtvochtigheid ( ), vochtdeficit in g/kg 
lucht en instraling ( ) in j/m2,sec (1 kcal/m2h = 1,163 J/m2sec op 11 mei 
en 2 juni 1973* Het "begin van ventileren is aangegeven ( ^ ). 
11. 
absolute luchtvochtigheid, hij weinig instraling blijft dit on­
geveer gelijk. Het vochtdeficit is groter bij veel instraling 
dan bij weinig. 
Be vruchttemperatuur kan 's-morgens onder het dauwpunt komen 
(figuur 14)• Er kan dan condensatie van waterdamp op de vrucht 
uur 
Figuur 14. Het verloop van de vruchttemperatuur (—-) en 
het dauwpunt (•——} gedurende de ochtend van 2 4  juli 1975« Van 
O 6 .OO uur tot 07o30 uur kan water op de vrucht condenseren (/////J) 
2 A 2 _liü2feiïiweging 
Om de luchtbeweging, veroorzaakt door de brandende kachels, 
in de kas te bepalen, is op 30 mei 1973 vóór zonsopkomst geme­
ten op 0,5 m en op 2,0 m hoogte(figuur 15, 16). 
Op 0,5 m is er een luchtstroom van de achtergevel naar het 
middenpad. Bij gevel en middenpad treden er wervelingen op. Op 
2,0 m hoogte is er een luchtstroom in de kappen met een kachel 
van het middenpad naar de gevel:, in de overige kappen is de 
luchtstroom tegenovergesteld. By gevel en middenpad treden er 
wervelingen op. 
De snelheid van de luchtbeweging is het grootst langs het midden­
pad en de gevel. Op enkele plaatsen in het midden van het gewas 
is er geen luchtbeweging. 
12 
h 
I 
Figuur 15« Plattegrond van de kas (figuur 6) met richting van de lucht­
stroming op 0,5 m hoogte. De gebieden met zeer geringe luchtbeweging 
zijn gearceerd. 
Legenda: Schaal 1 i 150 
Wk heteluchtkachel 
f heteluchtkanon 
• meetpunt 1 t/m 9 
richting luchtstroming 
stilstaande lucht 0 
1% 
Figuur 16 . Plattegrond van de kas (figuur 6) met richting van de 
luchtstroming op 2,0 m hoogte«, 
Legenda: Schaal 1 : 150 
E8 heteluchtkachel 
't heteluchtkanon 
• meetpunt 1 t/m 9 
—> richting luchtstroming«, 
H. 
: j 
Figuur 17. Plattegrond van de kas (figuur 6) met mate van Botrytis-
aantasting. 
Legenda: Schaal 1 : 150 
© heteluchtkachel 
f heteluchtkanon 
• meetpunt 1 t/m 9 
licht: gemiddeld < 1 Botrytisaantasting per plant 
matig: gemiddeld >1,<2 11 " " 11 
zwaar: gemiddeld >2 11 " 11 " • 
15. 
3.4 Botrytisaantasting 
Het aantal Botrytisaantastingen is bepaald per plant in een ge­
deelte van de kas (figuur 6). De aantasting is uitgedrukt in 
zwaar (-#2 gemiddeld aantal aantastingen per plant), matig 
( < 2, £ 1 ) en licht ( O)® Gebieden met gelijke aantasting zijn 
in figuur 17 weergegeven» De aantasting door Botrytis neemt toe 
vanaf gevel en middenpad naar het midden. 
4» Discussie 
De verschillen gevonden in de temperatuur- en vochtigheidver­
deling in de kas zijn zo gering, dat met deze meetmethode geen 
conclusies getrokken mogen worden (jol, 3°2)0 
De invloed van de hete-luchtkachels op de luchtstroming in de 
kas is bij dit volgroeide tomategewas gering en plaatselijk« In 
het midden van het gewas is er geen luchtstroming (3«3)<> 
Botrytisaantasting komt weinig voor langs de gevels en het midden­
pad, terwijl de aantasting in het midden van het gewas zwaar is. 
Dit patroon is ook gevonden in andere warenhuizen ( 5<> 4) ® 
Hoewel de mate van luchtstroming slechts oriënterend gemeten is, 
lijkt er een verband te zijn met de Botrytisaantas ting. 
De vruchttemperatuur blijkt achter te lopen bij de luchttemperatuur. 
Er doen zich situaties voor dat water op de vrucht c®ndenseert0 
De tijdsduur.dat de vrucht nat is, en de temperatuur zijn van be­
lang voor het optreden van stip (Verhoeff, 1970 j figuur 1). 
Het verdere onderzoek dient zich niet te richten op de temperatuur-
en luchtvochtigheidverdeling in de kas, maar op de "vrucht-nat-
periode"» De verdeling van deze "vrucht-nat-periode" dient in 
verband gebracht te worden met de verdeling van de Botrytis­
aantasting in de kas» 
Oriënterend kan bekeken worden hoe deze "vrucht-nat-periode" ver­
kort kan worden. 
5. Conclusies 
Door de kleine verschillen in de verdeling van temperatuur- en lucht­
vochtigheid in een kas met heteluchttomaat konden geen conclusies 
over een eventueel verband van deze klimaatfactoren met het optre­
den van Botrytis getrokken worden. 
Midden in het gewas is er bijna geen luchtbeweging; hier is ook 
de Botrytisaantasting het grootst. Een verband lijkt aanwezig. 
Er treden situaties op dat water op de vrucht condenseert. De 
periode, dat de vrucht nat is blijkt bepalend te zijn voor een 
Botrytisaantas ting. 
Onderzoek dient zich te richten ops 
1. Meten van de condensatie op de plant en de verdeling van het 
optreden van deze condensatie in de kas. 
2. Meten van de mate van luchtbeweging en de verdeling hiervan in 
de kas. 
3. Bepaling optreden en verdeling van Botrytis in de kas. 
4. Pro gr amma-e i seta, opstellen voor een automatische ventilatie 
(verwarmings)regelaar ter voorkoming of verkorting van de 
"vrucht-nat-periode". 
16 
6. Samenvatting 
In een hete-lucht tomategewas zijn in 1975 cle temperatuur- en 
luchtvochtigheidverdelingen bepaald met thermokoppels - droge/ 
natte bol om de verschillen in schimmelaantasting door Botrytis 
in de kas te kunnen verklaren,, De optredende verschillen zijn 
echter zo klein, dat geen conclusies getrokken kunnen worden. 
In het midden van het gewas treedt "bijna geen luchtbeweging op. 
De Botrytisaantasting is hier het zwaarst, zodat er een verband 
lijkt te zijn. 
Uit de literatuur is bekend dat een bepaalde "vrucht-nat-periode" 
bepalend is voor het optreden van een Botrytisaantasting op de 
vrucht ("Stip"). Er zijn situaties opgetreden tijdens deze 
teelt, dat water op de vrucht condenseert. 
Onderzoek naar het verband van de Botrytisaantasting met de 
mate van. luchtbeweging en met de verdeling van de " vrucht-nat-
periode" in de kas en verkorting of voorkoming van deze periode 
lijkt zinvol. 
17 
7 Literatuur 
Bakker, J.P., Boer, W. den, e0a0 1972« Teelt van lieht-verwarmde 
en koude tomaten» Proefstation Groenten- en Fruitteelt Glas, 
Naaldwijk. Informatiereeks 14. 57 P» 
Berg, Lo v.d„ en Lentz, C.P. 1968» The effect of relative humidity 
and temperature on survival and growth of Botrytis cinerea 
and Sclerotinia sclerotiorum«, Can. Jo Bot. i 1477-H84* 
Holleman, A.F. 1932» Leerboek der anorganische chemie. Wolters, 
Groningen, 536 p. 
Kaay, B. v.d. en Valentin, J. 1973» Tabel van droge en natte bol-
temperatuur, luchtvochtigheid, maximale en absolute vocht­
gehalte en vochtdeficit. Proefstation Groenten- en Fruit­
teelt Glas, Naaldwijk. 
Verhoeff, K. en Weber, L. 1967® Optreden en verspreiden van 
Botrytis cinerea in tomategewaso Proefstation Groenten- en 
Fruitteelt Glas, Naaldwijk. 
Verhoeff, K. 1970» Spotting of tomato fruits caused by Botrytis 
cinerea. Inst. Plantenziektenkundig Onderzoek, Wageningen. 
Meded. ^ 2 i 219-226. 
Winspear, K.W., Postlewaite, J.D. en Cotton, R.F., 1970. The 
restriction of Cladosporium fulvum and Botrytis cinerea, 
attacking glasshouse tomatoes, by automatic hymidity control. 
Ann. Appl. Biol. 6^ ; 75-83. 


Klimaat en Botrytis in heteluchttomaat : metingen onder praktijkomstandigheden

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/423287

Klimaat en Botrytis in heteluchttomaat : metingen onder praktijkomstandigheden

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield