Afval in de zee is een bekend probleem. Vanuit Wageningen Marine Research wordt sinds 1982 onderzoek gedaan naar het kleine drijvende materiaal in en rond de Noordzee door middel van onderzoek van maaginhouden van noordse stormvogels (van Franeker, 2009). dit dier pikt namelijk als 'voedsel' allerlei kleine voorwerpen, waaronder plastic, van het zeeoppervlak op en is daarmee een graadmeter voor de vervuiling. In dit artikel wordt ingegaan op een klein onderdeel van het onderzoek: de botanische component

Franeker, van, J.A.

Kuijper, Wim

Meijboom, A.

Vermeeren, Caroline

Franeker, J.A., van

Wageningen Yield 

178 | De Levende Natuur - jaargang 118 - nummer 5
Afval in de zee is een bekend probleem.
Vanuit Wageningen Marine Research
wordt sinds 1982 onderzoek gedaan
naar het kleine drijvende materiaal in
en rond de Noordzee door middel van
onderzoek van maaginhouden van
noordse stormvogels (van Franeker,
2009). Dit dier pikt namelijk als 
‘voedsel’ allerlei kleine voorwerpen,
waaronder plastic, van het zeeoppervlak
op en is daarmee een graadmeter voor
de vervuiling. In dit artikel wordt inge-
gaan op een klein onderdeel van het
onderzoek: de botanische component. 
De noordse stormvogel (Fulmarus glacialis) is algemeen in het
Noord Atlantisch zeegebied. De soort foerageert op open zee en
eet dierlijke prooi, vooral vis, inktvis en kleine kreeftachtigen.
Maar ook materiaal dat ongeschikt is als voedsel, waaronder 
plastic en plantenresten, wordt soms ingeslikt en blijft in de maag
achter, omdat de vogels geen braakballen maken. Bij 95% van de
onderzochte stormvogels is plastic in hun maag aanwezig. Het
plastic monitoring onderzoek wordt beschreven in publicaties 
van van Franeker et al. (2002, 2011).
Dit artikel behandelt de aangetroffen plantenresten. We waren
benieuwd welke soorten er opgepikt worden en in wat voor 
hoeveelheden. Ook is gekeken naar regionale verschillen, de 
verdeling tussen wilde planten en ‘afval’ en de relatie met de 
plastic vervuiling.
Methode en resultaten
Er zijn gegevens van 2002 tot en met 2013 verwerkt. Onder de
3924 onderzochte stormvogels uit het Noordzeegebied en de 
Faeröer, hadden 2132 dieren plantaardige resten in de maag, doch
vaak fragmentarisch en onherkenbaar. De inhoud van 1146 magen
leek mogelijkheden tot determinatie van plantenresten te geven.
Deze zijn onderzocht onder een binoculaire microscoop. Er is 
een grote diversiteit aan plantendelen aangetroffen: houtsplinters,
schors, takjes, blaadjes, stengels, vezels, naalden, zaden, vruchten,
schillen, knoppen en mos. Het materiaal is gesplitst in wilde 
planten en ‘afval’. Wilde planten zijn afkomstig van de kusten 
van het Noordzeegebied (kliffen, rotsen, dijken, stranden, duinen,
Plantenresten in de magen 
van noordse stormvogels:
graadmeter voor vervuiling 
Wim Kuijper
Caroline Vermeeren 
André Meijboom & 
Jan Andries van Franeker
Foto 1. Dennentype (Pinus type). SKA-2007-007 Foto 2. Veldzuring (Rumex acetosa). FAE-2003-191
Geïnteresseerd in 
De Levende Natuur? 
Zie laatste pagina.
De Levende Natuur - september 2017 | 179
kwelders) en rivieren (oever- en waterplanten). ‘Afval’ komt van
activiteiten van de mens: gekweekte planten uit scheepsafval
(kombuis, fecaliën), rioleringen, afval door de mens gestort/ 
weggegooid/ uitgespuugd op stranden, uitwerpselen van dieren
(zoals honden en paarden). Het materiaal kan direct of indirect
(via rivieren) in de zee terecht zijn gekomen. 
Niet alle resten waren te identificeren. Bij 902 vogels konden
plantenresten tot op taxon niveau gedetermineerd worden. Onder
taxon verstaan we hier determinaties tot op soort, geslacht, type
of familie. Van deze vogels hadden er 571 alleen wilde planten in
hun maag, 199 alleen ‘afval planten’ en 132 de resten van beide
categorieën (tabel 1). Er zijn 190 verschillende taxa geïdentificeerd,
waarvan 144 wilde plant taxa. De meeste hiervan zijn kruidachtige
planten van ruderale terreinen, bermen en akkers; daarnaast is er
een grote groep uit marien milieu (zeewieren) en zilte terreinen.
Er zijn echter ook planten van zoet water, natte oeverzones en
moeras, heide e.d. Van bomen en struiken zijn 21 taxa gevonden.
Binnen de categorie ‘afval’ zijn de resten van 46 taxa gevonden.
De magen waarin plantenmateriaal werd gevonden bevatten
meestal 1 of enkele resten. Uitschieters gingen tot enkele honder-
den resten: bij de wilde planten zijn in Skagerrak in een maag
306 zaden van het dennentype (Pinus type, foto 1) aangetroffen.
Twee Duitse monsters bevatten respectievelijk 70 zaden van
schorrenzoutgras (Triglochin maritima) en 140 vruchtlichamen
van op grassen parasiterende schimmels (cf Claviceps sp). Een
maag van een vogel van de Orkney-eilanden bevatte 50 takjes met
regio
Faeröer 1694 350 237 33 1436
Schotse eilanden 220 45 33 7 182
Oost Engeland 128 59 27 25 84
Kanaal gebied 122 49 28 17 82
ZO Noordzee 1503 544 313 225 1059
Skagerrak 257 99 65 24 179
Totaal 3924 1146 703 331 3022
Tabel 1. Onderzochte
regio’s Noordzeegebied
met resultaten van het
onderzoek in de 
periode 2002-2013.
Fig. 1. Verhouding van wilde planten en
plantaardig afval in het Noordzeegebied
(figuur Jan Andries van Franeker).
Foto 4. Paprikatype (Capsicum annuum). NET-2002-015Foto 3. Graan (Cerealia). NET-2004-048
aa
nt
al 
on
de
rz
oc
ht
e v
og
els
aa
nt
al 
op
 b
ot
an
isc
he
 re
ste
n 
on
de
rz
oc
ht
e v
og
els
aa
nt
al 
m
et 
re
ste
n 
va
n 
wi
lde
 p
lan
ten
aa
nt
al 
m
et 
bo
tan
isc
h 
afv
al
aa
nt
al 
zo
nd
er,
 of
 m
et 
nie
t 
ide
nt
ific
ee
rb
are
 
bo
tan
isc
he
 re
ste
n
Faeröer
84%
14% 2%
15% 3%
24%
9%
20%
18%
20%
14%
22%
13%
82%
67%
62% 66%
65%
IJsland
Ierland
Noorwegen
Skagerrak
Nederland
België
Duitsland
Denemarken
Schotse eilanden
Oost 
Engeland
ZO 
Noordzee
Kanaal gebied
met wilde planten
met plantaardig afval
zonder planten of niet identificeerbaar
180 | De Levende Natuur - jaargang 118 - nummer 5
blad van struikheide (Calluna vulgaris) en bij de Faeröer vonden
we grotere aantallen vruchten/vruchtkleppen van veldzuring
(Rumex acetosa, foto 2). Stukjes bruinwier (Fucus sp., Ascophyl-
lum nodosum) werden in wat grotere aantallen in bijna alle regio’s
aangetroffen. 
Grotere hoeveelheden ‘afval’ vonden we in een Nederlands mon-
ster met 200 zaadwanden van graan (Cerealia, foto 3), 48 zaden
van meloen (Cucumis melo) en 25 zaden en vellen van het paprika-
type (Capsicum annuum, foto 4). In een Belgisch monster bevonden
zich 30 zaden van maïs (Zea mays, foto 5).
Regelmatig voorkomend ‘afval’ in het Noordzeegebied (in meer
dan 30 vogels) zijn bladresten van het ui/preitype (Allium type),
zaden en vellen van paprika/peper (Capsicum annuum), meloen-
zaden (Cucumis melo) en tomatenzaden en -vellen (Solanum lyco-
persicum). In kleine aantallen (6 tot 30 vogels) zijn aangetroffen:
blad van het kooltype (Brassica type), graanzemelen (Poaceae –
Cerealia), tarwekorrels (Triticum sp.), sesamzaad (Sesamum indi-
cum), druivenpitten (Vitis vinifera) en maiskorrels (Zea mays). De
overige soorten ‘afval’ komen weinig voor (1 tot 6 vogels). 
Vergelijking van de verschillende regio’s
In tabel 1 en figuur 1 staan de regionale verhoudingen afval/wilde
planten in de magen weergegeven in relatie tot het totaal aantal
onderzochte vogels. Opmerkelijk is dat de vogels uit de noorde-
lijke broedgebieden bij de Faeröer en de Schotse Shetland en
Orkney eilanden relatief weinig plantenresten in de maag hebben
(<20% van de vogels), met daarin slechts heel weinig vogels met
afvalresten. Op alle andere meer zuidelijke locaties, weg van de
broedgebieden, zijn meer plantenresten aangetroffen. Tussen
20% en 24% van de vogels heeft wilde plantenresten in de maag,
en tot 18% botanisch afval. In de zuidelijke helft van de Noordzee
is het afvalniveau het hoogst, en het is lager in het noordelijke
Skagerrakgebied. In grote lijnen volgt dit patroon in plantaardig
afval dat van plastic zwerfvuil, dat van hogere niveaus in de zuide-
lijke Noordzee afneemt naar meer noordelijke gebieden, weg 
van drukbevolkte en zwaar geïndustrialiseerde gebieden (van 
Franeker et al., 2011). Daarmee ondersteunen deze resultaten die
van de monitoring van zwerfvuil. Verdere uitwerking kan inzicht
opleveren in de diversiteit en verspreiding van plantentaxa over
het mariene milieu.
Waarom de noordse stormvogel als reflex alles van het zee-
oppervlak oppikt, waaronder zaden en plastics, blijft voorlopig 
een raadsel. 
Literatuur
Franeker, J.A. van & A. Meijboom, 2002. Litter NSV - Marine litter 
monitoring by Northern Fulmars: a pilot study. ALTERRA-Rapport 401.
Alterra, Wageningen. http://edepot.wur.nl/45695 
Franeker, J.A. van, 2009. Zwerfvuil in de Noordzee: klein afval met 
grote gevolgen. De Levende Natuur 110: 278-279.
Franeker, J.A. van,  C. Blaize, J. Danielsen, K. Fairclough, J. Gollan, 
N. Guse, P.L. Hansen, M. Heubeck, J.-K. Jensen, G. Le Guillou,
B. Olsen, K.O. Olsen, J. Pedersen, E.W.M. Stienen & D.M. Turner, 2011.
Monitoring plastic ingestion by the northern fulmar Fulmarus glacialis
in the North Sea. Environmental Pollution 159: 2609-2615.
http://dx.doi.org/10.1016/j.envpol.2011.06.008
Summary
Plant remains in the stomachs of northern fulmars: 
a measure for pollution
The northern fulmars pick up everything that floats on the water surface,
including plastics, and therefore the stomach contents are a measure
for the pollution of the sea. As a small part of a pollution research in the
North Sea the plant remains in the stomachs are analysed. They are
divided in plants from natural vegetations (wild plants) and plants origi-
nating of several human activities (‘garbage’). The combined regional
results support those of the monitoring of litter.
W.J. Kuijper
Archeobotanisch Laboratorium
Fac. der Archeologie, Universiteit Leiden
Postbus 9514
2300 RA Leiden
w.j.kuijper@gmail.com
Drs. C. Vermeeren
BIAX Consult
Symon Spiersweg 7 D2
1506 RZ Zaandam 
vermeeren@biax.nl
Ing. A. Meijboom & 
Dr. J.A. van Franeker
Wageningen Marine Research
Ankerpark 27
1781 AG Den Helder
andre.meijboom@wur.nl 
jan.vanfraneker@wur.nl
Foto 5. Maïs (Zea mays). BEL-2007-006
Geïnteresseerd in 
De Levende Natuur? 
Zie laatste pagina.
JA
Doelstelling van
’De Levende Natuur’
Het informeren over 
ontwikkelingen in onderzoek, 
beheer en beleid op het 
gebied van natuurbehoud 
en natuurbeheer, 
die van belang zijn voor 
Nederland en België.
De artikelen zijn vooral 
gebaseerd op eigen 
ecologisch onderzoek, 
ervaring of waarneming 
van de auteurs.
De Levende Natuur 
verschijnt 6x per jaar, 
waaronder tenminste 
één themanummer.
U kunt zich abonneren 
via onze website:
www.delevendenatuur.nl/
lezersservice.php
of deze bon opsturen
naar:
Abonnementenadministratie 
De Levende Natuur
Antwoordnummer 3031
8000 WB Zwolle 
Tel. 06 - 57262672
administratie@delevendenatuur.nl
naam: _______________________________________________
adres: _______________________________________________
postcode: __________________
woonplaats: _______________________________________________
telefoon: _____________________________
e-mail: _______________________________________________
Ik machtig De Levende Natuur om het abonnementsgeld 
af te schrijven van rekening:
bank/giro: _______________________________________________
naam: _______________________________________________
plaats: _______________________________________________
datum: __________________ handtekening:
Graag aankruisen:
proefabonnement – € 10,- (drie nummers)
particulier – € 35,- (NL + B) – overige landen € 45,-
instelling/bedrijf – € 60,- 
student/promovendus – € 12,50*
* (max. vier jaar; graag kopie college- of PhD kaart bijvoegen)
Na vier jaar gaat dit abonnement automatisch over in een regulier abonnement.
De prijsontwikkeling kan het stichtingsbestuur dwingen de tarieven 
aan te passen. Tevens bent u gerechtigd om uw bank opdracht te geven 
het bedrag binnen 30 dagen terug te boeken. 
ik wil graag een abonnement 
op De Levende Natuur
Dit artikel is 
afkomstig 
uit:
vakblad voor natuurbehoud en -beheer, sinds 1896


Plantenresten in de magen van noordse stormvogels: graadmeter voor vervuiling

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield

NARCIS