Schwan, Gesine

Ruch Prawniczy Ekonomiczny i Socjologiczny

Repozytorium Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (AMUR)

OD TRÓJKĄTA WEIMARSKIEGO DO ZJEDNOCZONEGO KONTYNENTU. ROLA EUROPEJSKIEGO UNIWERSYTETU VIADRINA W PROCESIE JEDNOCZENIA SIĘ UNII EUROPEJSKIEJ

Adam Mickiewicz University Repository

RUCH PRAWNICZY, EKONOMICZNY I SOCJOLOGICZNY ROK LXVII -  zeszyt 4 -  2005I. ARTYKUŁYGESINE SCHWANOD TRÓJKĄTA WEIMARSKIEGO DO ZJEDNOCZONEGO KONTYNENTUROLA EUROPEJSKIEGO UNIWERSYTETU VIADRINA W PROCESIE JEDNOCZENIA SIĘ UNII EUROPEJSKIEJMówić dziś o historycznym obciążeniu stosunków polsko-niemieckich to nie­malże to samo, co posługiwać się nic nie znaczącą zużytą frazą, a jednym z głów­nych przesłań różnych inicjatyw obywatelskich, podejmowanych po obydwu stronach Odry, stało się — co może tylko cieszyć — zaangażowanie na rzecz poprawy relacji między mieszkańcami obu krajów i wspólnej konstruktywnej przyszłości.Wydarzenia ostatnich lat uświadomiły nam bardzo wyraźnie, jak ważne jest porozumienie między Niemcami i Polakami — ważne dla nas samych, ale ważne również w szerszym kontekście europejskim czy wręcz światowym. Dwie daty: 9 listopada 1989 r. i 11 września 2001 r., wyznaczają cezury radykalnych prze­mian w globalnym układzie świata. Linia frontu w konflikcie Wschód-Zachód i „zimna wojna” załamały się w listopadzie 1989 r. i wydawało się wówczas, że pokojowemu rozwojowi demokracji na całym świecie nic już nie stoi na przeszko­dzie. Stało się jednak inaczej. Kraje tzw. trzeciego świata nękają wojny domowe, w Europie znów padły strzały, a zagrożenie terroryzmem stało się powszechne. Nawet w państwach demokratycznych coraz częściej wyczerpują się możliwości suwerennego działania rządów wybranych przez społeczeństwo, ponieważ mię­dzynarodowe uregulowania utworzyły silnie powiązaną sieć, której nie sposób już rozplątać, a co najważniejsze — ekonomiczna globalizacja, mimo wszystkich jej zalet, pozbawia polityków niezbędnych narzędzi władzy, które są wytworem państwa narodowego. Ekonomia zdecydowanie wyprzedza politykę we wszyst­kich dziedzinach życia. Ponieważ jednak, jak uczy historia, rynek dąży do dys­proporcji w sprawowaniu władzy, do nierównej dystrybucji szans swobodnego działania i do niesprawiedliwości, co w krótszej lub dłuższej perspektywie może zagrażać demokracji, należy przywrócić polityce należną jej pozycję. Jednym z nielicznych podmiotów, od którego wiele w tej kwestii można oczekiwać, jest Unia Europejska. Przestrzeń ekonomiczna objęta politykąunijnąjest tu wystar­czająco duża, by powstały dogodne warunki do odpowiednio nakierowanego poli­tycznego oddziaływania.I. POLSKA, FRANCJA I NIEMCY JAKO ANIMATORZY INTEGRACJIJeżeli w obliczu nowych wyzwań chcemy wzmocnić rolę demokracji w służbie na rzecz godności człowieka, to nie ma innego wyjścia, jak wesprzeć Unię Europejską w procesie jej rozszerzania. Pierwszorzędną rolę odgrywa6 Gesine Schwanw tym zakresie przyjaźń niemiecko-francuska — zarówno w przeszłości, jak i dla przyszłości. Zachowanie i wzmocnienie tego duetu w takim stopniu, który pozwoliłby powiększonej Unii Europejskiej stać się aktywnym uczestnikiem życia publicznego i odnosić sukcesy w polityce wewnętrznej, wymaga szczegól­nie obecnie rozszerzenia go o Polskę. Wprawdzie żaden ménage a trois nie jest pozbawiony pewnych problemów, jednak przyjaźnie polityczne nie są związka­mi miłosnymi, lecz sojuszami, w ramach których wszystkie elementy rywaliza­cji można najlepiej zneutralizować przez wspólne planowanie i działanie. Relacje polsko-niemieckie nabiorą przez to wymiaru wielowarstwowego: wza­jemne stosunki sąsiedzkie staną się bardziej kompleksowe, a historyczne i ak­tualne relacje między trzema krajami w nowym wymiarze zajmą odpowiednie miejsce w świadomości społeczeństw i staną się trwałym pomostem między Eu­ropą Zachodnią i Wschodnią.Ostatnie miesiące uświadomiły nam, jak ważne jest rozszerzenie przyjaźni niemiecko-francuskiej w stronę Trójkąta Weimarskiego. Kiedy ministrowie spraw zagranicznych Polski, Francji i Niemiec — Skubiszewski, Dumas i Gen­scher — podczas wspólnego pobytu w Weimarze zainicjowali tę ideę, mieli na uwadze to, co dzisiaj stało się oczywiste dla wszystkich: po rozszerzeniu Unii Europejskiej trzy wielkie państwa w środku Europy muszą wypracować wspólną politykę, a przyjaźń niemiecko-francuska nie może stanowić konku­rencji wobec pojednania polsko-niemieckiego. Oczywiście łatwiej jest wysunąć taki postulat, aniżeli go w praktyce zrealizować. Obecnie niemal każdego dnia można zaobserwować, jak na płaszczyźnie kontaktów rządowych niezwykle łatwo powstają lub odradzają się historycznie uwarunkowane zjawiska, jak wzajemna niechęć, rywalizacja i podejrzliwość. Dlatego tak ważne jest, aby mieszkańcy tych trzech krajów — i oczywiście obywatele wszystkich innych państw — szukali dróg wzajemnego zbliżenia. Umożliwiłoby to powstanie sieci bezpieczeństwa, która zneutralizowałaby napięcia i konflikty interesów, wy­stępujące coraz częściej w codziennym życiu Europy.II. POŁĄCZYĆ LUDZI I KULTURYWybiny socjolog Georg Simmel, a po nim Lewis Coser, w odniesieniu do społeczeństw funkcjonujących w ramach jednego państwa rozwinęli koncepcję, według której społeczeństwa są tym bardziej zwarte, im bardziej cechują je re­lacje wzajemnej lojalności ich członków (Uber-Kreuz-Loyalitateti). Relacje te powstają wtedy, kiedy poszczególne jednostki należą wprawdzie do różnych korporacji, mających odmienny charakter i rywalizujących ze sobą ale mimo to posiadają wiele wspólnych celów, rozumieją języki obce, znają tradycje in­nych społeczności i czują podświadomie łączącą je więź. Każdy, kto jednocze­śnie jest członkiem jakiegoś klubu sportowego, partii politycznej, wspólnoty religijnej czy stowarzyszenia zawodowego i pojmuje logikę ich działania, jest w stanie pełnić rolę mediatora i neutralizować sprzeczności, do których może między nimi dochodzić. Przede wszystkim może przeciwdziałać wszystkim nie­porozumieniom i wszelkim przejawom pogardy, które w procesie powstawania konfliktów są w równym stopniu istotne, jak sprzeczność interesów.Od Trójkąta Weimarskiego do zjednoczonego kontynentu 7Koncepcja ta odnosi się nie tylko do społeczeństw funkcjonujących w ra­mach jednego państwa, ale także do społeczności międzynarodowych, które w coraz większym stopniu powstają np. w Unii Europejskiej. Dlatego istotne jest, aby młodzi ludzie, przekraczając granice państw narodowych, brali udział we wspólnych projektach i podążali wspólną drogą. Dobrym punktem wyjścia są w tym względzie podróże i wzajemne wizyty. Jednak prawdziwie trwałe partnerstwo ma szansę powstać jedynie wtedy, gdy ludzie z różnych krajów, zwłaszcza młodzi, dzięki znajomości języków obcych będą mogli łatwo się poro­zumiewać, stawiać sobie wspólne cele, wspólnie je realizować i emocjonalnie identyfikować się ze wspólnym dziełem.III. VIADRINA JAKO MIEJSCE WSPÓŁPRACY REALIZOWANEJ W  PRAKTYCEW kontekście powyższych uwag za słuszną należy uznać inicjatywę ponow­nego utworzenia w 2001 r. we Frankfurcie nad Odrą Uniwersytetu Viadrina w celu wzmocnienia stosunków polsko-niemieckich, skutecznego kształtowania w świadomości publicznej takiego wizerunku Europy, który wyraźnie uwzględ­nia Europę Środkowo-Wschodnią a także pomocy w przygotowaniu procesu rozszerzenia Unii Europejskiej. O ile ważne i konieczne jest utrzymanie i kul­tywowanie zrozumienia dla idei wspólnej Europy i jej miejsca w świecie, o tyle nieodzowne dla realizacji tego wielkiego projektu jest zaangażowanie w każdej najmniejszej nawet sprawie, aby — z jednej strony — również w trudnych mo­mentach życia codziennego — systematycznie podążać do przodu, a z drugiej — ożywiać i pielęgnować bogactwo kulturowej różnorodności naszego kontynen­tu. Europa nie powstaje na desce kreślarskiej, lecz w konkretnych realiach. Krótkie przedstawienie naszych doświadczeń w tej mierze rzuci być może nieco światła na szanse rozwoju Europy w przyszłości.Na początku pojawiało się — jak przy każdym nowym projekcie — szereg obaw i wątpliwości: Czy można rozwijać wspólne badania i dydaktykę? Czy Po­lacy poradzą sobie językowo? Czy niemieccy badacze zajmą się poważnie pro­blemami Polski i Europy Wschodniej? Czy Polska strona będzie w stanie w znaczący sposób uczestniczyć w realizacji takiego przedsięwzięcia? Trwała współpraca może rozwijać się jedynie wtedy, kiedy partnerzy są sobie równi, albo przynajmniej traktują się nawzajem z należnym szacunkiem i powa­żaniem — podobnie jak w dobrym małżeństwie.Początkowe obawy okazały się bezpodstawne. Studenci z Polski, którzy muszą zdać egzamin wstępny ze znajomości języka niemieckiego i wiedzy ogól­nej, są w stanie sprostać wymaganiom; wielu spośród nich należy do najlep­szych w kraju. Polski system szkolnictwa nie stawia wprawdzie na pierwszym miejscu samodzielności i kreatywności, kształtuje jednak u uczniów zdolność do ciężkiej pracy. Dążenie do szybkiego zdobycia uznania na rynku pracy wzmacnia ich motywację. W tym względzie widoczna jest istotna różnica mię­dzy studentami niemieckimi i polskimi. Dla studentów polskich studia stano­wią przede wszystkim szansę na zdobycie interesującej pracy. Ich głównym celem nie jest studiowanie dla samego studiowania, czy chociażby ze względu8 Gesine Schwanna zdobycie ogólnego wykształcenia. Są z reguły -  nie bez racji -  bardzo opty­mistycznie nastawieni, wierząc, że uda im się osiągnąć dobrą pozycję na rynku pracy. Studenci niemieccy (zwłaszcza studenci kulturoznawstwa, będącego dla słuchaczy ze „starych krajów” związkowych szczególną atrakcją) są w tym względzie bardziej sceptyczni. Ich szanse na rynku pracy są wprawdzie nadal względnie duże, ale w dalszej perspektywie będziemy starali się zaproponować naszym studentom jeszcze szerszą ofertę językową. Być może zaoferujemy nawet możliwość uzyskania dyplomów w trzech językach, aby szanse te powiększyć.Szczególnie ścisła współpraca ma miejsce w leżącym po drugiej stronie Odry Collegium Polonicum, placówce prowadzonej przez Viadrinę i Uniwer­sytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Imponująca bryła Collegium Polo­nicum w Słubicach wita gości bezpośrednio przy moście nad Odrą —jako dowód intensywności i znaczenia polskiego zaangażowania. Gmach ten, budowany pod nadzorem naszego partnerskiego uniwersytetu w Poznaniu, wzniesiony został ze środków Unii Europejskiej oraz Państwa Polskiego i Fundacji Współpracy Niemiecko-Polskiej. Patrząc na Collegium trudno przypisać Polsce w tej kooperacji postawę petenta. Wprost przeciwnie -  tempo, w jakim wznie­siono ten obiekt, zrobiło na wszystkich ogromne wrażenie.Wielu badaczy z naszej Uczelni zajmuje się tematyką polską i Europy Środ­kowo-Wschodniej, utrzymując kontakty z kolegami z krajów sąsiednich. Do tej pory nie odnotowaliśmy żadnych konfliktów o podłożu narodowym między pra­cownikami Uniwersytetu Viadrina. Również akademiki są miejscem, w któ­rym spotykają się różne przyzwyczajenia i mentalności, ale mieszkający w nich młodzi ludzie sami ustalają reguły, dzięki którym występujące różnice stają się w ich wzajemnych relacjach czynnikiem pozytywnym.Po obu stronach stale wzrasta zainteresowanie językiem sąsiadów, choć proces ten -  prawdopodobnie jeszcze przez pewien czas -  będzie charakteryzo­wał się pewną asymetrią. Dzięki odpowiednim środkom z Brukseli możemy te­raz zwiększyć na kilka najbliższych lat ofertę nauczania języków obcych. Mamy nadzieję, że nowo powstała instytucja Viadrina-Sprachen-GmbH, mająca charakter spółki publicznej i prywatnej (Private/Public-Partnership), pozwoli nam w dłuższej perspektywie zdobywać środki finansowe na ten cel.Jednakże zarówno na Uniwerytecie Viadrina, jak w Collegium Polonicum należy poczynić dalsze kroki w kierunku integracji. Nie wystarczy udział we wspólnych seminariach — łączące nas związki należy wzmacniać poprzez do­datkowe formy aktywności. Dzieje się to już dzięki coraz liczniejszym oddol­nym inicjatywom studenckim, grupom uczestniczącym w życiu akademickim i artystycznym. Prawdziwą radością napawa fakt, że wyrastają one niemalże jak grzyby po deszczu, stwarzając doskonałe warunki do tego, aby międzynarodowy charakter partnerstwa między Uniwersytetem Viadrina a Collegium Polonicum obfitował wielością różnorakich kontaktów. Wychodząc z założenia, że młodzi lu­dzie powinni mieć tyle sposobności i okazji do osobistego poznania się, ile tylko możliwe, możemy partycypować dzięki wspaniałomyślności pewnego prywatne­go sponsora w kosztach wycieczek organizowanych przez studentów. Poza tym Collegium Polonicum coraz częściej łączy się specjalizacje, tak aby osoba, która np. ukończyła studia na poziomie polskiego licencjatu, mogła je kontynuować i ukończyć w trybie niemiecko-angielskiego Master of European Studies.Od Trójkąta Weimarskiego do zjednoczonego kontynentu 9Umowa rządowa między Brandenburgią a Polską podpisana jesienią ubiegłego roku, daje nam obecnie podstawy prawne do uchwalenia jednego bu­dżetu i statutu dla naszej wspólnej instytucji. Niezależnie od tego, nasza współpraca i tak przebiegała dotychczas bardzo sprawnie, co pokazuje, że jeśli istnieje wola wspólnego działania, odpowiednia droga zawsze się znajdzie.Aktualnie 4500 młodych łudzi studiuje na trzech fakultetach Uniwersytetu Viadrina, 1800 w Collegium Polonicum. Mają oni decydujący wpływ na wize­runek miast po obu brzegach Odry. Jedna trzecia osób studiujących na Viadrinie pochodzi z Polski. Coraz większa liczba młodych mieszkańców Słubic i Frank­furtu (ok. 70%) ma znajomych i przyjaciół po drugiej stronie rzeki. Jeszcze przed dziesięcioma łaty zamieszkiwało te miasta zaledwie 20-30 osób żyjących w ob­szarze dwóch kultur. Dzisiaj liczba ta zwiększyła się dziesięciokrotnie. Napisy przy drogach są coraz częściej dwujęzyczne i można mieć nadzieję, że wspólne przedszkola i szkoły umocnią wzajemne zaufanie Niemców i Polaków.IV. OD DWU- DO TRÓJSTRONNEGO DIALOGUMając na uwadze rozszerzenie Unii Europejskiej w 2004 r. — z powodów, które wymieniłam na wstępie — niemiecko-polskie porozumienie na Uniwersy­tecie Viadrina należałoby poszerzyć o stronę francuską. Plany w tym kierunku czynimy już od półtora roku. Rząd federalny obiecał nam już w zasadzie wspar­cie, chociaż środków finansowych przy tego typu projektach nigdy nie ma w nadmiarze. Trudno jednak zaprzeczyć, że wspólny niemiecko-francusko-pol- ski uniwersytet mógłby być doskonałym „motorem” dla rozwijającej się inten­sywnie Unii Europejskiej. Chciałabym podkreślić, że nie jedynym. Ostatnie miesiące wyraźnie pokazały nam to, czego właściwie już od dawna jesteśmy świadomi: za wszelką cenę musimy unikać przywłaszczania sobie prawa do nadawania tonu oraz wszystkiego, co mogłoby być kojarzone z arogancją władzy. Takie zachowanie — zarówno w stosunkach transatlantyckich, jak i we- wnętrzeuropejskich — prowokuje reakcje obronne i nieufność. Rozbudowanie współpracy bilateralnej do tri- czy multilateralnej może uchronić nas przed koncentrowaniem się jedynie na problemach dwóch stron i tym samym prze­oczeniem całkiem innych punktów widzenia i doświadczeń. Europa coraz bar­dziej potrzebować będzie umiejętności postrzegania jednego problemu w różnych aspektach. Takiej optyki młodzi ludzie mogliby się nauczyć na uni­wersytecie wspieranym przez trzy państwa, pracując z nauczycielami akade­mickimi właśnie z tych krajów. Przez pierwsze dziesięciolecie swego istnienia Viadrina przyczyniła się do polepszenia długofalowych stosunków niemiecko- -polskich. Im bardziej zasługuje więc ona na miano „Uniwersytetu Europej­skiego”, tym zasadniej można powiedzieć, że wypełnia z powodzeniem powie­rzone jej zadanie*.Prof, dr Gesine Schwan jest prezydentemEuropejskiego Uniwersytetu Viadrina we Frakfurcie nad Odrą.*  Z języka niemieckiego przełożył dr M arek Rajch.

Name not available

https://repozytorium.amu.edu.pl/bitstream/10593/5579/1/01_Gesine_Schwan_Od%20Tr%c3%b3jk%c4%85ta%20Weimarskiego%20do%20zjednoczonego%20kontynentu_5-9.pdf

OD TRÓJKĄTA WEIMARSKIEGO DO ZJEDNOCZONEGO KONTYNENTU. ROLA EUROPEJSKIEGO UNIWERSYTETU VIADRINA W PROCESIE JEDNOCZENIA SIĘ UNII EUROPEJSKIEJ

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Repozytorium Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza (AMUR)

Adam Mickiewicz University Repository

Name not available