Maternal health indicators during pregnancy and birth outcomes during times of great macroeconomic instability: the case of Iceland

Abstract

Background and aims: Macroeconomic fluctuations have shown various effects on population health, but the evidence base for their influence on maternal health and birth outcomes is scarce and inconclusive. The overall aim of this thesis was to examine the potential effect of the 2008 economic collapse in Iceland on maternal diseases and health behaviors during pregnancy as well as on adverse birth outcomes. Furthermore, we aimed to explore the effect of the surrounding economic climate in Iceland on potential changes in the health of the pregnant women and birth outcomes. Material and methods: In study I we used a random sample of 1329 births occurring between 2001, and 2010. Information on maternal smoking status, body mass index and demographic characteristics were retrieved from the Icelandic Medical Birth Registry and maternity records. Trends in continued smoking into the second trimester of pregnancy, obesity, and body mass index were assessed using logistic and linear regression analyses. Logistic regression analysis was used to calculate the annual odds of smoking and obesity, both overall and by maternal demographic characteristics. In studies II-IV, the Icelandic Medical Birth Registry was used to identify all women giving birth to live-born singletons between the years 2002 and 2012 (2006- 2009 for study III). Information on pregnancy-induced hypertensive disorders, birth outcomes, and parental demographic characteristics were retrieved from the Birth Registry and use of antihypertensive drugs during pregnancy, including β-blockers and calcium channel blockers, from the Icelandic Medicines Registry. Information on the aggregate economic climate was retrieved from Statistics Iceland. With the pre-recession period as a reference, we used logistic regression analyses to assess changes in pregnancy-induced hypertensive disorders, prescription fills for antihypertensive drugs and adverse birth outcomes during the recession years. Results: There was an annual decrease in continued smoking (odds ratio (OR) 0.94, 95% confidence interval (CI) 0.88-1.00) among pregnant women in Iceland giving birth during the first decade of the 21st century, whereas no significant changes in obesity were observed (OR 1.02, 95% CI 0.96-1.07). The highest prevalence of maternal smoking and obesity was observed in the years leading up to the economic collapse or in 2005 to 2006. vi With regard to maternal diseases and using the pre-recession period as a reference, we observed an increase in gestational hypertension during the first recession year (OR 1.47, 95% CI 1.13-1.91) with a concurring increase in prescription fills for β-blockers during the same year (OR 1.43, 95% CI 1.07-1.90). The increase was confined to the first recession year and was not observed in the subsequent recession years. Furthermore, the increase disappeared when adjusting for aggregate unemployment rate, indicating that the economic conditions, as proxied by aggregate unemplyment, is the reason for the observed effects. No changes were observed for preeclampsia or in prescription fills for calcium channel blockers between the pre-recession and recession periods. With regard to adverse birth outcomes and using the pre-recession period as a reference, we observed an increase in low birth weight during the first recession year (OR 1.35, 95% CI 1.12-1.63) but not during the subsequent recession years. Furthermore, we noted an increase in small for gestational age births, both during the first recession year (OR 1.11, 95% CI 1.00-1.23) and the subsequent three recession years (OR 1.08, 95% CI 1.01-1.16). The observed increase of low birth weight and small for gestational age births were attenuated when adjusting for aggregate economic indicators. Moreover, the findings indicated infants born to young women, those not cohabitating and parents not working paid labor-market jobs, were at higher risk for these adverse birth outcomes during the recession years compared with their peers during the pre-recession years. No significant change was observed for preterm births between pre-recession and recession periods. Conclusions: The findings of this thesis lend support to the notion that the 2008 economic collapse in Iceland had adverse effects on the health of pregnant women and their offspring in Iceland during the first four years of the economic recession. More specifically, the findings indicate a transient increase in gestational hypertension and in the use of β-blockers during the first and most severe year of the economic recession, as well as a negative influence on fetal growth, which was particularly observed among the most vulnerable groups of the society, resulting in widening disparities in birth outcomes in Iceland during the recession.Inngangur: Sýnt hefur verið fram á að sveiflur á efnahagsástandi þjóða geta haft áhrif á lýðheilsu. Hinsvegar er ekki mikið vitað um áhrif slíkra sveiflna á heilsu mæðra og fæðingarútkomur. Niðurstöður þeirra rannsókna sem gerðar hafa verið hafa verið misvísandi. Meginmarkmið þessa doktorsverkefnis var að rannsaka möguleg áhrif íslenska efnahagshrunsins, haustið 2008, á heilsu barnshafandi kvenna og fæðingarútkomur. Ennfremur að kanna að hversu miklu leyti efnahagsástandið á Íslandi skýrði mögulegar heilsufarsbreytingar hjá ofangreindum konum og afkvæmum þeirra. Efni og aðferðir: Í rannsókn I var notað slembiúrtak úr Fæðingaskrá Íslands sem samanstóð af 1329 konum sem eignuðust börn á tímabilinu 2001 til 2010. Upplýsingum um reykingavenjur á meðgöngu, líkamsþyngdarstuðul og lýðfræðilegar upplýsingar um móður voru fengnar úr Fæðingaskrá og úr mæðraskrám. Notuð var lógistísk og línuleg aðhvarfsgreining til að reikna breytingar á reykingum á meðgöngu, líkamsþyngdarstuðli og offitu eftir árum og eftir lýðfræðilegum bakgrunnsþáttum móður. Í rannsóknum II-IV var Fæðingaskráin notuð til að bera kennsl á allar konur sem fæddu lifandi einbura á árunum 2002 til 2012 (2006-2009 fyrir rannsókn III). Upplýsingum um meðgöngutengda háþrýstingssjúkdóma (meðgönguháþrýstingur, meðgöngueitrun) og óhagstæðar fæðingarútkomur (léttburafæðingar, fyrirburafæðingar, vaxtarskerðing í móðurkviði), auk lýðfræðilegra upplýsinga um móður og föður voru fengnar úr Fæðingaskrá en upplýsingar um notkun háþrýstingslækkandi lyfja (β-blokkar, kalsíumgangalokar) fengust úr Lyfjagagnagrunni. Efnahagsvísar Íslands voru fengnir frá Hagstofu Íslands. Lógistísk aðhvarfsgreining var notuð til að meta breytingar á meðgöngutengdum háþrýstingssjúkdómum og notkun á háþrýstingslækkandi lyfjum, auk breytinga á óhagstæðum fæðingarútkomum á árunum eftir efnahagshrunið, samanborið við árin fyrir hrun. Niðurstöður: Niðurstöðurnar gefa til kynna að árlega hafi dregið úr reykingum (gagnlíkindahlutfall (GLH) 0.94, 95% öryggismörk (ÖM) 0.88-1.00) á meðal ófrískra kvenna á Íslandi á fyrsta áratug aldarinnar. Á sama tíma virðist ekki hafa orðið marktæk breyting á tíðni offitu hjá ófrískum konum (GLH 1.02, 95% ÖM 0.96-1.07). Hæsta tíðni reykinga á meðgöngu og offitu virðist hafa verið í aðdraganda efnahagshrunsins, eða á árunum 2005 til 2006. Niðurstöður er varða heilsu barnhafandi kvenna gefa til kynna að konur sem voru ófrískar á fyrsta árinu eftir hrun voru í aukinni áhættu fyrir iv meðgönguháþrýstingi (GLH 1.47, 95% ÖM 1.13-1.91) samanborið við konur sem voru ófrískar fyrir hrun, með samsvarandi aukningu í notkun β-blokka á þessu sama tímabili (GLH 1.43, 95% ÖM 1.07-1.90). Þessi aukning virðist hafa verið bundin við fyrsta árið eftir hrun og sást ekki þegar lengra dró frá hruni. Ennfremur, þegar leiðrétt var fyrir atvinnuleysisstigi þá hvarf þessi aukning sem gefur til kynna að dýpt kreppunnar, mæld með atvinnuleysisstigi í landinu, sé skýringin á þeim tengslum sem fundust. Engin breyting varð á tíðni meðgöngueitrunar eftir efnahagshrunið, samanborið við árin fyrir hrun. Niðurstöður er varða fæðingaútkomur gefa til kynna aukna áhættu á fæðingum léttbura á fyrsta árinu eftir efnahagshrunið (GLH 1.35, 95% ÖM 1.12-1.63), samanborið við árin fyrir hrun. Þessi aukning virtist vera bundin við fyrsta árið eftir hrun og sást ekki þegar lengra dró frá hruni. Sú aukning sem varð á léttburum eftir hrun virðist að einhverju leyti vera tilkomin vegna vaxtarskerðingar í móðurkviði. Á fyrsta ári eftir hrun varð aukning á vaxtarskertum nýburum (GLH 1.11, 95% ÖM 1.00-1.23) sem virtist vera viðvarandi út rannsóknartímabilið (GLH 1.08, 95% ÖM 1.01-1.16). Þegar leiðrétt var fyrir efnahagsvísum þá hvarf þessi aukning á fæðingum léttbura og vaxtarskertra barna, sem gefur til kynna miðlunaráhrif af efnahagsástandi í landinu. Ennfremur gefa niðurstöðurnar til kynna að börn ungra kvenna, þeirra sem ekki voru í sambúð og foreldra þar sem báðir voru án launaðrar atvinnu, voru í aukinni áhættu á að fæðast of létt eða vaxtarskert í kjölfar efnahagshrunsins samanborið við sömu hópa fyrir hrun. Engar marktækar breytingar urðu á tíðni fyrirburafæðinga eftir hrun, samanborið við fyrir hrun. Ályktun: Niðurstöðurnar gefa til kynna að efnahagshrunið á Íslandi haustið 2008 hafi haft neikvæð áhrif á heilsu barnshafandi kvenna og á fæðingaútkomur þeirra. Nánar tiltekið þá virðist efnahagshrunið hafa valdið aukningu á meðgönguháþrýstingi og notkun háþrýstingslækkandi lyfja á fyrsta og alvarlegasta ári efnahagsþrenginganna, auk þess að hafa haft neikvæð áhrif á vöxt barna í móðurkviði. Neikvæð áhrif efnahagshrunsins á fósturvöxt virðist hafa verið mest hjá viðkvæmustu hópum þjóðfélagsins sem ýtir undir ójöfnuð í fæðingaútkomum eftir þjóðfélagshópum á tímum efnahagsþrenginga. Ólíklegt verður að teljast að neikvæð áhrif efnahagshrunsins á heilsu barnshafandi kvenna og fæðingaútkomur hafi verið miðlað í gegnum verri heilsuhegðun hjá barnshafandi konum.Icelandic Research Fun