S. Vandenberghe

Open Archief van VIOE-publicaties

S. Vandenberghe EEN ts•-EEUWSE POTTEN- EN PIJPENBAKKERIJ TE BILZEN Naar aanleiding van wegeniswerken voor de ring rond Bilzen, werden ten Westen en ten Noorden vandeLetenweg te Bilzen in 1981 toevallig verschillende kuilen opgegraven die opgevuld waren met misbaksels van een lokale potten-bakkerij. Er werden slechts vier à vijfkuilen opgegraven, maar ongetwijfeld waren er veel meer in de onmiddellijke nabijheid. Deze waarnemingen werden gedaan door P. Jadoulle, in samenwerking met de archeologische buitendienst van het Provinciaal Galla-Romeins Museum te Tongeren, die het vondstenpakket recupereerde (fig. 104 -105). De overduidelijke en zelfs sterk vervormde misbaksels van rood oxiderend gebakken aardewerk zijn in vele gevallen sterk gereduceerd en overtrokken met doorzichtig tot groenig loodglazuur. Het materiaal is typologisch onder te verdelen in melkteilen op standring met uitgietsneb en potten met platte basis en twee vertikale handvatten, alsook bloempotten en grote kommen (deze laatste slechts één maal aanwezig). Met wit slib in ringeloortechniek versierde borden komen veelvuldig voor en zijn soms voorzien van een concentrische cirkel in koperhoudend groen loodglazuur. Ten onrechte wordt dit versierd materiaal als Nederrijns bestempeld, en hoogst waarschijnlijk werd het in talrijke steden en dorpen in Vlaanderen geproduceerd. Alhoewel er geen enkel bord gedateerd of versierd is, mogen deze misbaksels in de 2e helft der 18e eeuw gesitueerd worden. Het is duidelijk dat het hier gaat om gebruiksaardewerk dat in serie geproduceerd werd en door een landelijke bevolking aangeschaft werd. De afgeplatte U-vormige elementen waarvan er enige fragmenten schervengruis en loodglazuur bevatten, heb ben ongetwijfeld bij het bakken van deze pottenbakkerswaar dienst gedaan CS4). Interessant zijn bovendien de ronde afgeplatte "potbodems", waarin afgebroken pijpenstelen aanwezig zijn (afb. 103). Het zijn de duidelijke getuigen dat de lokale pijpenmakers hun gedroogde afgewerkte produkten in deze pottenbakkerij( en) lieten bakken. Het is evenwel betreurenswaard dat geen enkel pijp- of gemerkt hielfragment gevonden werd. De ronde aardewerkafsluitringen in rood- of witbakkende klei die om de in kegelvorm gestapelde pijpesteten gelegd werden ontbreken eveneens CS5). Zij dienden tot het immobiliseren van de kleipijpen 54 In Mechelen werden eertijds in 1938 gelijkaardige fragmenten gevonden in de pottenbakkerij in de gelijknamige straat (een doodlopend steegje in de Hanswijkstraat). Cf. J. UYITERHOEVEN, Nieuwe vondsten in het Mechelse, 5. XVIIeen XVIIIe -eeuwsch Mechels aardewerk in de Potterij, Mechelse Bijdragen, 5, 1938, 139-141. 55 A. BRUIJN en P. VAN HOUT, Aardewerkringen van Gorinchemse pijpenmakers, Westerheem XXXII, 1983, 397-381. EEN POTTEN- EN PIJPENBAKKERIJ TE BILZEN 185 Fig. 103. 'Potbodem' met afgebroken pijpestelen. tijdens het transport van de pijpenpot naar en van de oven. Soms waren deze ringen ook voorzien van een herkenningsteken of het merk van de pijpen-maker. In tegenstelling tot de in Gorinchem ontdekte handgevormde pijpen-potten in witte klei, zijn de fragmenten uit Bilzen in rode klei uitgevoerd, en voorzien van een standring waarin zich verschillende verluchtingsgaten bevinden. Bovendien zijn er geen sporen aanwezig van een haspel waartegen de pijpen opgestapeld werden (56)_ Tenslotte merken wij op dat de pijpen in dit geval met de kop naar boven en met de steel naar onder in de pot gestapeld werden. Hiervan getuigen niet alleen de afgebroken steelfragmenten in de potbodem CS7), maar ook de daarop afgelopen loodglazuurvlekken. 56 ID., Een pijpenpot uit Gorinchem, Westerheem XXXI, 1982, 104-112 en 212-217. 57 Hoogte van de pijpenpotten ca. 30 cm (?). I I I \ \ ' I ' \ \ ' \ \ ' . ardewerk. S. 1/3. Fig. 104 A \ \ EEN POTTEN- EN PIJPENBAKKERlJ TE BILZEN 187 Fig. 105. Aardewerk. S. 1/3. 188 TABLE DES FIGURES LIJST DER AFBEELDINGEN Fig. 1. Mesvin: plan de fouille. Fig. 2. Mesvin: matériel découvert lors des fouilles de 1983. Fig. 3. Hamoir: stratigraphie du site. Fig. 4. Hamoir: armatures microlithiques de la couche C. Fig. 5. Wéris: plan de l'allée couverte. Fig. 6. Wéris: dalle enterrée au chevêt et radier de bloes calcaires. Fig. 7. Bocholt-Kaulille: situatiekaart. Fig. 8. Bocholt-Kaulille: uittreksel uit het opgravingsplan. Fig. 9. Bocholt-Kaulille: zicht op heuvel 11 met het graf en een ringsloot. Fig. 10. Huy: céramique et industrie lithique. Fig. 11. Bomal-sur-Ourthe: carte de situation du champ de marchets. Fig. 12. Bomal-sur-Ourthe: les marchets et la levée reportés sur Ie plan cadastral. Fig. 13. Bomal-sur-Ourthe: plan des vestiges, coupes du tertre et deux bords de vases. Fig. 14. Bomal-sur-Ourthe: vues du tertre avant la fouille et d'un quadrant dégagé. Fig. 15. Stevoort: situatiekaart. Fig. 16. Stevoort: urntje in 'Marne'-stijl met schaal. Fig. 17. Ebly: cartes de situation et plan cadastral. Fig. 18. Ebly: plan, coupe et mobilier de la sépulture. Fig. 19. Hamipré-Namoussart: deux sépultures et un bûcher sous tombelle. Fig. 20. Tintigny-Breuvanne: mobilier d'une sépulture in situ. Fig. 21. Arlon: plan général des vestiges. Fig. 22. Arlon: vues d'une cave et d'un puits. Fig. 23. Longlier-Respelt choix de statuettes en terre cuite. Fig. 24. Longlier-Respelt aryballe et bouteille carrée en verre. Fig. 25. Anlier: vue partielle des vestiges découverts en 1983. Fig. 26. Bras-Haut: l'angle sud-est et la façade septentrionale du bätiment C. Fig. 27. Bras-Haut: Ie foyer et Ie bätiment de Fonçue Virée. Fig. 28. Hargimont: situation topographique générale. Fig. 29. Hargimont: extrait du plan cadastral. Fig. 30. Hargimont: la voie antique découverte au Chemin de Roehefort Fig. 31. Hargimont: profil de la voie antique du Chemin de Roehefort Fig. 32. Matagne-la-Petite: plan général de la villa. Fig. 33. Matagne-la-Petite: vue de l'enfilade de pièces formant l'aile N. Fig. 34. Antoing: le tumulus reconstitué. Fig. 35. Grobbendonk: een zicht op de complexe houtstructuren. Fig. 36. Grobbendonk: gedeeltelijke plattegrond van de huizen langs een straat (houtbouwfase Ie eeuw). Fig. 37. Grobbendonk: enkele plattegronden van huistypen tijdens de houtbouwfase. Fig. 38. Grobbendonk: detail van de houtstructuur in de N.-Z. gerichte straat. Fig. 39. Grobbendonk: de houtstructuur in de N.-Z. gerichte straat. Fig. 40. Grobbendonk: algemeen plan van de vicus tijdens de steenbouwfase. Fig. 41. Donk: kadastrale kaart met de onderzochte delen. Fig. 42. Donk: grondplan van een tweeschepige woning. 189 Fig. 43. Donk: schets van een inhumatiegraf en de urnen uit de krematie-bijzettingen. Fig. 44. Huy: carte de situation du rempart du mont Falize. Fig. 45. Huy: plan cadastral, fragments d'amphores et profil du rempart Fig. 46. Huy: vue générale du rempart et vue du profil nord. Fig. 47. Vieuxville: les sépultures du Vlle siècle. Fig. 48. Vieuxville: la plaque-boude de la tombe 151. Fig. 49. Vieuxville: legobelet sphérique en verre de la tombe 151. Fig. 50. Torgny: les tombes 175 et 157 in situ. Fig. 51. Torgny: fibules et vases en verre. Fig. 52. Torgny: la tombe 160 in situ. Fig. 53. Mellier: plan de fouilles. Fig. 54. Ename: algemeen zicht op het site. Fig. 55. Ename: hertshoornen hak. Fig. 56. Ename: grondplan van donjon. Fig. 57. Ename: het raamwerk van boomstammen. Fig. 58. Ename: fundering van noordoosthoek van donjon. Fig. 59. Heurne: situatiekaart. Fig. 60. Heurne: uittreksel uit het grondplan. Fig. 61. Heurne: zicht op een paalspoor en een silo (?). Fig. 62. Werken: situatiekaart. Fig. 63. Werken: de motte en het voorhof, balken, paalgaten en kuilen van de palissade. Fig. 64. Werken: gedeeltelijk opgravingsplan. Fig. 65. Sugny: plan de fouille. Fig. 66. Tamines: coupe au travers des levées et des fossés. Fig. 67. Tamines: couteau en fer et tessons céramiques. Fig. 68. Tamines: vues des remparts intérieur et extérieur. Fig. 69. Wijnegem: Romeinse en middeleeuwse vondsten. Fig. 70. Wijnegem: plattegronden van houten gebouwen. Fig. 71. Wijnegem: grondsporen van een middeleeuws woonhuis. Fig. 72. Wijnegem: middeleeuwse waterput. Fig. 73. Alveringem: situatiekaart. Fig. 74. Alveringem: overzicht van de kadastrale situatie der sites. I 190 Fig. 75. Perk: grondplan van de Romaanse kerk. Fig. 76. Perk: architecturale doorsneden. Fig. 77. Spiere-Helkijn: grondplan van het bisschoppelijk kasteel. Fig. 78. Spiere-Helkijn: zicht op het torentje 12. Fig. 79. Spiere-Helkijn: plan en doorsnede van torentje 12. Fig. 80. Spiere-Helkijn: bakstenen riolering. Fig. 81. Herk-de-Stad-Donk: houten waterput. Fig. 82. Klein-Sinaai: grondplan van de kloostergebouwen te Boudelo. Fig. 83. Tervuren: reconstructie van de gebouwen op de oude oeverwal. Fig. 84. Tervuren: zichten op de donjon. Fig. 85. Diest: grondplan van het residentieel gebouw op de 'Warande'. Fig. 86. Diest: zicht op de haarden in het zaalgebouw. Fig. 87. Hasselt-Rapertingen: situatiekaart met het domein Henegau. Fig. 88. Hasselt-Rapertingen: aardewerk uit de gracht. Fig. 89. Koekelare: doorsnede door de grachten. Fig. 90. Koekelare: aardewerk. Fig. 91. Koekelare: aardewerk. Fig. 92. Lier: grondplan van de toren. Fig. 93. Lier: zicht op de torenresten. Fig. 94. Lier: steengoed-kruikje uit Siegburg. Fig. 95. Herk-de-Stad: situatiekaart. Fig. 96. Herk-de-Stad: keramiek uit de Herk. Fig. 97. Herk-de-Stad: keramiek uit de Herken uit Diest. Fig. 98. Wéris-Morville: restitution du four et vue du chantier. Fig. 99. Wéris-Morville: vase en place et chope en grès. Fig. 100. Veurne: de fortificaties rond de stad (1694). Fig. 101. Veurne: luchtfoto van het gebied ten zuidwesten van de stad. Fig. 102. Veurne: microtopografische opname van de onderzochte schans. Fig. 103. Bilsen: 'potbodem' met afgebroken pijpestelen. Fig. 104. Bilsen: aardewerk. Fig. 105. Bilsen: aardewerk. 191 LISTE DES PUBLICATIONS PARUES EN 1983 LIJST VAN DE PUBLIKATIES VERSCHENEN IN 1983 ARCHAEOLOGIA BELGICA 252 - A. ROBER, Le sanctuaire gallo-romain de Matagne-la-Grande. 253 - CONSPECTUS MCMLXXXII. 254- 1. DE MEULEMEESTER, 1. TERMOTE, De Middeleeuwse dorpskern van Zoutenaaie (Veume). Onderzoek van een woonsite en van de kerk. 255 - MISCELLANEA ARCHAEOLOGICA in honorem H. ROOSENS. 256 - V ARIA V: H. RoosENS, Merovingische zwaardriem van Anderlecht. 1. ALENUS-LECERF,Le cimetière mérovingien de Liège. ID., Les structures médiévales découvertes près du chreur oriental de la cathédrale Saint-Lambert de Liège. ID., Fouille dans le chreur de l'ancienne église de Vieuxville. TABLE DES MATIERES INHOUDSTAFEL J. Alénus-Lecerf, Le cimetière de Vieuxville. 4e campagne de fouilles. 89 M. Amand, Le pare archéologique d' Antoing et sa signification. ... ...... 67 D. Cahen, J. Michel, Nouvelle campagne de fouille dans le site paléoli-thique moyen de Mesvin IV .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. .. . . . .. . . . .. . .. . . . .. .. . 5 A. Cahen-Delhaye, Coupe du rempart du mont Falize à Huy ... ... ...... 83 A. Cahen-Delhaye, Stratigraphie et céramique de la fortification du Cheslai à Tamines .................... ........ .... ....... .... ........... ............... ...... 122 A. Cahen-Delhaye, J.-P. Caspar, Occupation hallstattienne sur le mont Falize à Huy ............ ...... .. .... .. ... ........ ................................ .. ...... ........ 25 A. Cahen-Delhaye, H. Gratia, Exploration de cinq tombelles à Hamipré-Namoussart ..... ...... ..................... ........ ... ........... ................................ 42 A. Cahen-Delhaye, J. Papeleux, Fouille d'un marchet à Bomal-sur-Ourthe ................... ... ............. ................ ...... ..... ...... ..... ............ ......... 29 D. Callebaut, Het castrum van de mark Ename ...... .. ...... ........ ............. 102 D. Callebaut, P. Van der Plaetsen, Middeleeuwse bewoningssporen nabij het Torenhof te He urne . .... ..... ... ............. ..... ...... .......... ...... .... 107 M.-H. Corbiau, Etablissement routier romain à Aniier ... ..... ...... .. ........ 55 M.-H. Corbiau, Une voie antique à Hargimont: la chaussée romaine Bavai-Trèves? ........... ................. ...... .... ...... .... ............ .. ..................... 59 G. Cuyt, Gallo-Romeinse en middeleeuwse houtbouwsporen te Wijnegem 126 A. De Belie, De Boudelo-abdij te Klein Sinaai ........ ... ....... ..... ...... ........ 147 G. De Boe, Nieuw onderzoek in de Romeinse vicus te Grobbendonk: de houtbouwfase ... ... ...................... .......... .. ..... ..... .................. ...... ......... 69 G. De Boe, Nieuw onderzoek in de Romeinse vicus te Grobbendonk: de steenbouwfase ... ................. .... .................. .............. ............. ....... ...... 74 J. De Meulemeester, Geo-archeologische prospectie op middeleeuwse sites te Alveringem . . . .. .. . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . 131 J. De Meulemeester, M. Dewilde, Het hertogelijk kasteel te Tervuren 151 J. De Meulemeester, L. Van Impe, Keramiekvondsten uit Herk-de-Stad 170 J. De Meulemeester, C. Vanthournout, Het voorhof van de "Hoge Andjoen"-motte te Werken .................... .. ..... .. ..... ... ........... ............. 112 Ph. Despriet, Onderzoek van het kasteel van Helkijn in 1983 ............. 139 M. Dewilde, J. Heus , Een laat-middeleeuws site met walgracht te Koekeiare ....... ... ... .......... ..... .. .... .. ...... ...... ........................... .... ....... ... 162 A. Engels, L. Van lmpe, Grafveld uit de IJzertijd te Kaulille (Gem. Bocholt) ........... ..... ... ....... .... .. .. .... ........... .. ... ........... .. ... .......... ....... ..... 20 G. Fairon, H. Gratia, Fouilles de sauvetage à Tintigny-Breuvanne .. ... 45 H. Gratia, Sauvetage à Longlier-Respelt ..... .. . .. ...... .. ... . ... ....... .. ...... ..... ... 52 H. Gratia, A. Cahen-Delhaye, Sauvetage d'une sépulture de La Tène I à Ebly ...... .............. ............... ... .... ... .......................................... ... ... .. 38 H. Gratia, A. Cahen-Delhaye, L. Lefebvre, G. Fairon, Sauvetage dans Ie vicus romain d'Arlon ................................ ... ... ... ... ..... .................. 47 G. Gijselings, R. van de Konijnenburg, L. Van Impe, Sporen van een IJzertijdnederzetting te Stevoort (Hasselt) ........................ ... .. ... .. ... 35 G. Hossey, Vestiges romains à Bras-Haut ........ ... .. .......... ....................... 57 F. Hubert, E. Huysecom, Quatrième campagne à l'allée eauverte I de Wéris ..... ..... .......................... .. ... ... ...... ................................. ..... ..... .. 15 G. Lambert, Le cimetière mérovingien de Torgny .................. .... .... .. .. .. 94 J. et P. Lausberg, L. Pimay, M. Otte, Seconde campagne de fouilles à la grotte Lechat à Hamoir .. .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . 9 A. Matthys, Le "Chesté de la Rotche" à Sugny ....... .. .... ..... ... ... ... ......... 118 A. Matthys, H. Gratia, Le "Haut de la Cour" à Meilier .... ....... ..... ... ... .. 100 A. Matthys, L. Van lmpe, R. Lanin, De Romaanse grondvesten van de Sint-Niklaaskerk te Perk ...................................... .. .......................... 135 J. Papeleux, F. et F. Hubert-Moyson, Un four de potier de la Renais-sance à Wéris-Morville ........ ... .... ... .... ... ... .. .................... ..... .... ... ...... 174 A. Rob er, La villa gallo-romaine de Matagne-la-Petite ............ ..... ... ... .. 64 B. Roosens, Het Warandekasteel te Diest ..... .... .. ... ... .. ........................... 155 B. Roosens, Een laat-middeleeuwse stadstoren te Lier ... ...................... 167 H.-C. Straet, M. Buntgens, Atelier de taille du silex au "Bois Com-munal" à Sint-Pieters-Voeren ........ ... ..... .. .................... ....... .... ..... .... 13 J. Termote, M. Dewilde, Het versterkte legerkamp uit 1694 te Veume-Bewesterpoort ....... .. ... ... ....... ................ ........... .... ................ ............. 179 R. van de Konijnenburg, Het domein "Henegau" te Hasselt ...... ..... .... 158 S. Vandenberghe, Een 18e-eeuwse potten- en pijpenbakkerij te Bilzen 184 L. Van Impe, P. Strobbe, P. Vynckier, Romeinse nederzetting en be-graafplaats te Donk: het onderzoek in 1983 .. .......................... ..... .. 79 L. Van lmpe, P. Strobbe, P. Vynckier, Sonderingen rond de priorij te Donk............... .. .................... ......................... .... .... .... ....................... 144 - - ------Pour les documents iconographi-ques dessins, photos, les travaux de restauration et tous les travaux d'ad-ministration qui ont contribué à la réalisation de eet ouvrage, nous re-mercions: Voor de afwerking van het illustra-tiemateriaal, de fotoöpnamen, het restauratiewerk en de administratie-ve formaliteiten die deze uitgave mogelijk hebben gemaakt, danken wij: Mej. E. Bries (administration/administratie) M. H. Denis (photographie/fotografie) M. Cl. Dupont (dessins/tekenwerk) Mme. Fr. Piette-Roloux (dessins/tekenwerk) M. W. Thyssen (restauration/restauratie) M. R. Vanschoubroek (dessins/tekenwerk) M. A. Willems (restauration/restauratie) Mme. A. Cahen-Delhaye (rédaction) M. L. Van Impe (redactie) i I ' i l• 

Een 18de-eeuwse potten- en pijpenbakkerij te Bilzen

https://oar.onroerenderfgoed.be/publicaties/ARBE/258/ARBE258-045.pdf

Een 18de-eeuwse potten- en pijpenbakkerij te Bilzen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Archief van VIOE-publicaties