Taha Toros Arşivi, Dosya No: 91-Van GoghUnutma İstanbul projesi İstanbul Kalkınma Ajansı'nın 2016 yılı "Yenilikçi ve Yaratıcı İstanbul Mali Destek Programı" kapsamında desteklenmiştir. Proje No: TR10/16/YNY/010

İrez, Feryal

Istanbul Sehir University Repository

Ölümünün 100. yılında, Van Gogh
Fırtınanın içinde bir dâhi
1990 yılı tüm Avrupa’da “ Van 
Gogh Yılı”  olarak ilan edildi ve 
sanatçının doğum tarihi olan 30 
marttan itibaren çeşitli sergiler, 
etkinlikler ve geziler tertip edildi. 
Yaşadığı sürece sadece bir tek 
tablosunun satıldığını gören 
Vincent Van Gogh bir 
deli-dâhi miydi?
Wem Ltpwhon
VINCENT 
İH
FERYALİREZ
1990 yılı tüm Avrupa’da “Van 
Gogh Yılı” olarak ilan edildi ve sa­
natçının doğum tarihi olan 30 mart­
tan itibaren  çeşitli sergiler, 
etkinlikler ve geziler ölüm yıldönü­
müne, 29 Temmuz 1990’a dek sür­
dü.
Yaşam çizgisi bir Yunan trajedi­
sine benzeyen Van Gogh, 37 yıllık 
ömründe aradığı huzuru bulamamış, yörünge dışı kal­
mış bir ressam mıydı? Onu, çağdaşlarından ayıran ruh­
sal doğrultu neydi?.. İşte bu soruların yanıtlarını Pierre 
Leprohon “Vincent Van Gogh*Dâhi ve Deli” isimli 
kitabında yanıtlamaya çalışmış. Pierre Leprohon aslında 
bir film (senaryo) yazarı ve ününü “Charlie Chaplin” 
üzerine yazdığı bir biyografi ile sağlamış.
1853 yılında Hollanda’da doğan Van Gogh bir Pro­
testan papazının oğluydu. İlk önceleri İngiltere ve Bel­
çika’da maden işçileri arasında din adamlığı yapan
Van Gogh, kesik kulaklı halini gösteren portre çalışması. 
(Paul Rosenberg Koleksiyonu, Paris)
Vincent, 1886 senesinde kardeşi Theo’nun yanına Pa­
ris’e gider. Bir sanat tacirinin yanında çalışan Theo, ağa­
beyi V incent’i em presyonistlerle (İzlenimciler) 
tanıştırır. 1888’de Van Gogh, Arles’da çalışmaya baş­
lar ve bu dönemde Theo, ağabeyinin geçimini üstlenir. 
Vincent’in Theo’ya yazdığı mektuplarda (bunların sa­
yısı 750’yi bulur.) sanatçı tüm umutlarını, yalnızlığını 
ve dostluğa susamışlığını dile getirir. Arles’da yaşadığı 
dönem, Gaugin ile beraber olduğu yıllardır, fakat arka 
arkaya gelen ve cinnete varan bir dizi anlaşmazlık Vin­
cent’in kulağını kesmesine neden olur. Bir kriz geçi­
ren ressam, bunalıma girer ve 1889’da hastaneye 
yatırılır, fakat resim yapma gücünü kaybetmez. Van 
Gogh’un ressamlık yapabildiği dönem ancak on yıl ka­
dar sürmüştür. Ününü borçlu olduğu tabloların çoğu 
üç yıllık bir bunalım döneminde yaratılmıştır.
Pierre Leprohon’un kitabının en ilginç bölümleri, 
“Vincent van Gogh’un Hastalığı ve Deliliği” üzeri­
ne. Dr. Jasper’a göre Vincent’in krizleri sanatçının fren­
gi hastalığı ve şizofrenik yapısıyla bağlantılı. Alman 
psikiyatri uzmanı Dr. Walther Riese ise Van Gogh’un 
tıpkı Dostoyevski gibi epilepsi (Sara) nöbetlerine tu­
tulduğunu kabul etmekte. Sanatçının Saint-Remy kli­
niğindeki doktoru Peyron da “Kalıtımsal olarak anne 
tarafından gelen epilepsi hastalığından” bahsetmek­
te. Dr. Minkowsk da 1963’te yayımladığı “Van Gogh, 
Sa vie maladie, Son oeuvre” (Van Gogh, Hayatı, Has­
talığı ve Eserleri) isimli kitabında ressamın epilepsi teş­
hisine yer veriyor. Dr. Fahret ve Alman psikiatrist 
Kleist de Van Gogh’un epilepsi tanısında birleşmekte- 
ler ve tıp dünyasından bazı otoriteler Van Gogh’un elin­
de ustura ile Gaugin’i kovalamasını, sonra odasına 
dönüp kendi kulağınının bir kısmını kesmesini ve olay 
sonrası hiçbir şey hatırlamamasını, aslında bilinç deği­
şikliği sırasında saldırganlaşan saralıların psikomotor 
nöbetlerine benzetmekteler. Dr. Doiteau ve Dr. Leroy 
ise Vincent’in epilepsi hastalığının, frengi, alkol (Van 
Gogh çeşitli görsel ve işitsel halüsinasyonlara neden olan 
absent denen içkinin bağımlısıydı) ve ruhsal çelişkile­
riyle daha büyük boyutlara ulaştığını ileri sürüyorlar. 
(Sanatçının hastalığı ile ilgili son tez ise İsveç’teki bir 
tıp merkezi tarafından ortaya atıldı. Hastalığının epi­
lepsi değil, çok sancı veren bir iç kulak rahatsızlığı ol­
duğu ve bu konuda güçlü kanıtların bulunduğu Dr. 
Arenberg tarafından şiddetli bir şekilde savunulmak­
ta.) Herhalde Van Gogh’un sanatında en etken unsur, 
hastalığı olmamıştır, çünkü bilinç karışıklığına sürük­
lenen bir kimse yaratıcılık yeteneğini böylesine kulla­
namaz. Vincent Van Gogh gibi bir dehanın bile krizleri 
sırasında yaratıcılığı felce uğramaktaydı. Bu ateşli res­
samın formları, gizemli, heyecanlı, tehlikeli ve fırtına­
larla dolu bir evrenin simgeleridir. Van Gogh, tuvale 
aktardığı bu coşku dolu görüntülerde âdeta Platon’un 
“Büyük olan her şey fırtına içindedir” savını ve usun 
gücünü çılgıncasına kanıtlamak ister. O, hastalığının bi­
lincinde olan (hastaneye çoğu kez kendi isteğiyle yat­
mış ve mektuplarında ruh durumunu anlatmıştır), 
yaşamdan korkan ve mutsuzluğu yazgısı olarak kabul 
eden bir deli-dâhi midir?.. Ama “Bir durum var, ki­
min belirlediğini bilmiyorum. Hem ölüme mahkûm 
olmak hem ölümsüzlüğe hak kazanmak... Gelecek­
te bir sanat var, gerçekçiliği ölçüsünde çok güzel” 
diyebilen ve yarını böylesine görebilen aklı başında kaç 
deli vardır? Leprohon, eserinde bu bilinmeyenlere ya­
nıtlar aramış ve kitabının son bölümünde Van Gogh’-
Ferit Edgü’den, sözcüklerle Van Gogh
Sözcüklerle resim
FERİT EÎXÎÜ
VAN GOGH
YÜ Z Y IL SO N R A
“Van Gogh-Yüz Yıl Sonra” adlı kitap 
Ada Yayınları arasında çıktı. Ferid 
Edgü’nün yazdığı kitapta, ünlü ressamın 
30 renkli portresi de yer alıyor. 1990 
yılının, Van Gogh’un 100. ölüm 
yıldönümü olması nedeniyle, daha önce 
Milliyet Sanat Dergisi’nde, sanatçının 
değişik dönem resimleriyle birlikte 
yayımlanan metinleri için Ferit Edgü 
şöyle diyor:
“ Van Gogh’un, resim sanatına ilgi duyan herkesin bildiği (ya 
da bildiğini sandığı) dramatik yaşamını yeniden kaleme 
almanın bir anlamı yoktu benim için. Ne de resminin sanat 
tarihi içindeki yerini irdelemenin. Benden önce, çok daha 
yetkin kişilerce yapılmıştı tüm bunlar. İster istemez (daha 
doğrusu isteyerek) bir yazar olarak eğildim Van Gogh olayına. 
Onun, hem sanatından, hem yaşamından esinlenen bu 
metinlerde, resimlerindeki tekniğe öykünmeye çalıştım: Birer 
fırça vuruşu, birer izi gibi olsun istedim.
Bu metinler, Milliyet Sanat Dergisi’nde sanatçının değişik 
dönemlerinden resimlerin eşliğinde yayımlandı. Kitapta ise 
yalnızca sanatçının otoportreleri yer alsın istedim. Van Gogh, 
aynada, kendi aynasında, kendine en çok bakan ve kendi 
yüzünü en çok resmeden ressamların başında gelir. Ve bana 
öyle gelir ki onun tüm sanat yaşamını bu otoportrelerde 
izlemek mümkündür.
Bu nedenle, bu notlara eşlik etmek üzere onun kendi 
protrelerinden (birçoğu pek az bilinen) otuz kadarını seçtim. 
Ama sanırım, onun yaşamından ve yapıtlarından esinlenen bu 
sözcüklere eşlik eden bu resimler değil; tam tersine, benim 
küçük sözcüklerim (hem kendisi hem de başkası olan) bu 
büyük portrelere eşlik ediyor. Edebildiğince.”
un yaşantısında rol oynayan bazı kişilerle ilgili olarak 
notlar düşmüş. Bunlardan en ilginci, saçlarından dola­
yı “ Dr. Safran” lâkabıyla tanınan, kendisinde resim 
yapan, Van Gogh’a ofort tekniğini öğreten (ofort=asitle 
yedirme gravür) ve sanatçıya göre kendisinden daha deli 
olan Dr. Gachet’dir. Leprohon, 1949’da Dr. Gachet’- 
nin oğlu Dr. Paul Gachet’yi gazeteci olduğunu söyle­
meden ziyaret ettiğini ve üç saat boyunca yorulmadan 
konuşan bu ihtiyardan, Vincent hakkında bildiklerinin 
dışında, fazla bir şey öğrenemediğini belirtiyor.
Van Gogh’un kişiliğine, hastalığına ve sanatına bazı 
açıklıklar ve farklı yorumlar getiren bu kitabın en kı­
sa zamanda Türkçeye çevrilmesini dileriz. □
Pierre Leprohon, “ Vincent Van Gogh-Genie und Wahnsinn” , 
(Vincent Van Gogh-Dâhi ve Deli) T  Temmuz 1990 /  Wilhelm 
Heyne Verlag /  Münih, Almanca /  476 s. /  ISBN 3-453-04259-X
S A Y F A  2 C U M H U R İ Y E T  K İ T A P  S A Y I  40
İstanbul Şehir Üniversitesi Kütüphanesi 
Taha Toros Arşivi


Fırtınanın içinde bir dahi

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Istanbul Sehir University Repository