Ostrowski, Janusz A.

Propylaeum-DOK

Janusz A.Ostrowski
KRAKOWSKIE FRAGMENTY SARKOFAGÓW WCZESNOCHRZEŚCIJAŃ­
SKICH Z NEKROPOLI WATYKAŃSKIEJ*
Specyfika badań archeologicznych niejednokrotnie wymaga, by 
oprócz prac wykopaliskowych prowadzonych w terenie, przeprowa­
dzać też poszukiwania archiwalne sięgając do źródeł pisanych, za­
równo starożytnych, jak i nowożytnych, zarówno literackich, jak i 
naukowych* Szczególnie istotne staje się to podczas badań kon­
kretnego stanowiska archeologicznego, bądź Jteż przy opracowywa­
niu zabytków znalezionych przed kilkoma wiekami. W tym ostatnim 
wypadku należy w sposób niezwykle dokładny prześledzić dostępne 
nam przekazy źródłowe, by odszukać dane o ówczesnych poszukiwa­
niach antyków. Szczególnie ważne jest to przy badaniach nad pierw­
szym okresem archeologii - epoką Renesansu. Brak prac naukowych 
z tego okresu wyrównują materiały literackie, archiwalne, malar­
skie i graficzne. Sytuacja polepsza się, gdy pojawiają się już 
pierwsze publikacje wykopalisk, zawierające dane o proweniencji 
zabytków, ich opis i materiał ilustracyjny.
W roku 1632 w Rzymie ukazało się dzieło, stanowiące pewnego 
rodzaju pierwszy korpus zabytków wczesnochrześcijańskich odnale­
* Referat wygłoszony w Uniwersytecie Jagiellońskim na Sesji 
naukowej Zakładu Archeologii śródziemnomorskiej pt. "Dzieje ko­
lekcjonerstwa i Archeologii śródziemnomorskiej w Polsce" w dniach 
11-12 XII 1973 r.
Originalveröffentlichung in: Studia archeologiczne 1, 1981, S. 169-172
- 170 -
zionych w początkowym okresie istnienia archeologii chrześcijań­
skiej. Praca ts była zatytułowana Roma aotterranea^ a jej auto­
rem był wybitny badacz katakumb Antonio Bosio. Opisał on odkryte 
obiekty, zaopatrując niektóre, bardziej cenne pozycje, w ilus­
tracje. Między innymi przedstawił szereg przerysów sarkofagów, 
znalezionych na cmentarzach rzymskich, a głównie na watykańskim. 
Praca ta, wielokrotnie później wznawiana i naśladowana, do dzi­
siejszego dnia stanowi cenny dokument pozwalający ustalić prowe­
niencję niektórych zabytków, względnie ich wygląd w chwili odko­
pania. Dzięki niej zapoznajemy się też z zabytkami dzisiaj już 
nieistniejącymi. Rysunki zaginionych obiektów sporządzone przez 
Antonia Bosi o i jego następcę Paola Aringhi niejednokrotnie wy­
korzystywano w późniejszych publikacjach w wieku XIX /R.Garrucci/ 
i XX /G.Wilpert, F.Deichmann/.
Na stronie 89 wzmiankowanej pracy znajdujemy przerys wykopa­
nego na cmentarzu watykańskim sarkofagu, który w chwili odkrycia 
rozbity był na dwie części. Większa z nich stanowią trzy pola 
sarkofagu kolumienkowego, mniejsza zaś, to skrajne lewe pole te­
goż obiektu. Już w 7 lat później C.Menestrier wykonując szkicowy 
rysunek tegoż sarkofagu uwzględnia tylko większy fragment, poda­
jąc, że mniejsza część zaginęła. Od tej chwili wszystkie publi­
kacje tego zabytku, znanego jako sarkofag lateraneński nr 106, 
zamieszczają tylko przerys lub fotografię części większej, nato­
miast mniejszą odtwarzają wyłącznie na podstawie rysunku Bosio. 
Podobnie rzecz się miała i z innym sarkofagiem, którego rysunek 
znajduje się na stronie 63 cytowanej pracy. Znaleziony w całości, 
rozbity został na kilka części, z których tylko dwie, oraz frag­
ment pokrywy, znajdują się dzisiaj w watykańskim Museo Pio Cris- 
tiano /nr 150 A/. Rekonstrukcje obydwu zabytków oparte zostały 
na sztychach zamieszczonych u Bosio.
Na początku wieku XIX, w latach 1829-1830, Artur Potocki od­
był swą drugą podróż do Włoch. Jej rezultatem był m.in. zakup ok. 
70 zabytków antycznych, przeznaczonych do ozdobienia rezydencji 
w Krzeszowicach. Zabytki te Potocki nabył u rzymskiego antykwa- 
riusza i rzeźbiarza Ignazio Vescovaliego. Przetrwały one w Krze­
szowicach do roku 1940, kiedy to zostały zdeponowane w krakow­
skim Muzeum Czartoryskich. W skład zakupionej kolekcji wchodziło 
kilka rzeźb statuarycznych, wiele płaskorzeźb architektonicznych 
i kilka fragmentów sarkofagów.
- 171 -
Mniej więcej w pół wieku później Władysław Czartoryski, kolek­
cjoner i organizator Muzeum w Krakowie, w czasie jednego ze swych 
pobytów w Rzymie, zakupił kilka fragmentów "płaskorzeźb chrześ­
cijańskich", które po przysłaniu do Krakowa zostały eksponowane 
w salach Muzeum książąt Czartoryskich, gdzie znajdują się do dn-in 
dzisiejszego.
W chwili obecnej krakowskie Muzeum Narodowe, w skład którego 
weszły dawne zbiory Czartoryskich, posiada kilkanaście fragmen­
tów późnoantycznych i wczesnorześcijańskich sarkofagów. Wśród 
nich trzy wyróżniają się wysoką jakością artystyczną. Jeden z 
nich przedstawia siedzącego na krześle mężczyznę, obok którego 
stoją dwie inne postacie; drugi wyobraża stojącego między palma­
mi brodatego mężczyznę trzymającego w lewej ręce rozwinięty zwój, 
natomiast trzeci ukazuje czterech mężczyzn trzymających w rękach 
wieńce. Dwa pierwsze zabytki stały się przedmiotem badań autora 
niniejszego komunikatu, w wyniku których stwierdzono, że istnie­
ją powiązania między nimi a obiektami z watykańskiego Museo Pio 
Cristiano. Jak się okazało, pierwszy z tych obiektów jest częś­
cią sarkofagu nr 106, która od 16J9 r. uchodziła za zaginioną, a 
którą nabył Potocki w 1830 r. Jakie były dzieje tego fragmentu 
w ciągu 200 lat dzielących te daty trudno dziś stwierdzić, po­
dobnie jak nie wiadomo co działo się z częścią dzisiejszego sar­
kofagu nr 150 A, nabytą przez Czartoryskiego, a która stanowi 
centralny, najważniejszy punkt całej kompozycji. W ustaleniu 
tych powiązań, zasadniczą rolę odegrała wspomniana na wstępie 
praca Bosio, dzięki której można było bez cienia wątpliwości us­
talić przynależność obydwu krakowskich fragmentów. Trzeci obiekt, 
opracowany kilkanaście lat temu przez J.Zintel, nie wiąże się z 
nekropolą watykańską, lecz stanowi uzupełnienie sarkofagu znaj­
dującego się na cmentarzu S.Sebastiano w Rzymie, odkrytego w 
XIX w. i zakupionego przez Władysława Czartoryskiego.
Jest faktem zadziwiającym, że obydwa sarkofagi znalezione 
nniej więcej w tym samym czasie i w tym samym miejscu, rozbite 
Później na kilka części, znalazły się razem w tych samych zbio­
rach muzealnych, dokąd dotarły różnymi drogami. Jest to jeszcze 
deden dowód dołączony do obszernej listy takich przypadków, któ­
ry świadczyć może, jaK dokładnie należy poznać dzieje kolekcjo- 
ńerstwa, wzajemne powiązania między zbieraczami, źródła nabycia
172 -
poszczególnych obiektów, aby udało się odnaleźć zabytki uchodzą­
ce za zaginione'1.
O kolekcji Potockich i jej pochodzeniu pisała Olga Hirsch, 
.(^pochodzeniu jfcolęjsfijf. antyków z Krzeszowic, Meander XX, 1965, 
s750^-3Wj J&jżby ^eszowTę^^Mj^zeurn. Narodowym w 
Krakp^i©^, Rozpra wylTSprawo^anIa^MuzevSr^aroc[owego^w~^;rakÓwie, 
X)1970, s#111—116#
Sarkofag z przedstawieniem apostołów opracowała Jadwiga Zin-
Bliższe dane o ikonografii i datowaniu pozostałych dwóch frag­
mentów, znalezionych na cmentarzu watykańskim, por. Janusz Os­
trowski, Jj:ąmmeQti soonosciuti di aarcofagl paleocrlstlanif Real 
Pont Acc .yx£nr/ 1972TflT^9^207r3l$znar^~~fgą^en^7raarEo?ag6w 
wczesnochrześcijańskich.. ,Meander


Krakowskie fragmenty sarkofagów wczesnochrześcijańskich z nekropoli watykańskiej

http://archiv.ub.uni-heidelberg.de/propylaeumdok/3611/1/Ostrowski_Krakowskie_fragmenty_1981.pdf

Krakowskie fragmenty sarkofagów wczesnochrześcijańskich z nekropoli watykańskiej

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Propylaeum-DOK