Bəhramov, C.

Ibrahimli, B.

Əlimirzəyev, A.

Khazar University Institutional Repository

Azərbaycan Arxeologiyası Azerbaijan Archaeology 2016  Vol.:19 Num.:1 95 ELMDƏ YAŞANAN ÖMÜR (Solmaz Qaşqayın 80 illiyinə)  C. Bəhramov, B. Ibrahimli, A. Əlimirzəyev AMEA Tarix Institutu, Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutu İbrahimlib@mail.ru  Bu ilin baharında milli tarix elmimizin tanınmış sima-larından Solmaz Mirtağı qızı Qaşqayın vəfatından 5 il ötür, yaşasaydı 80 yaşını qeyd edə-cəkdik. 55 illik elmi fəaliyyə-tini Azərbaycanın qədim dövr tarixinin mixi (civi) yazılı abi-dələr və maddi mədəniyyət nümunələri əsasında tədqiqinə həsr edən Solmaz xanım dün-ya miqyasında tanınan elm xadimlərimizdən olmuşdur. Ziyalı ailəsində anadan olan S. Qaşqay 1960-cı ildə Bakı Dövlət Universitetinin Tarix fakultəsini bitirmiş, əmək fəa-liyyətini ömrünün sonuna qə-dər AMEA Tarix İnstitutuna bağlamışdır. Qədim Şərq tarixinə marağını nə-zərə alaraq SSRİ EA Şərqşünaslıq İnstitutunun Leninqrad (indiki Sankt-Pe-terburq) filialına ezam olunmuş, orada professor L. A. Lipindən akkad (Aş-şur-Babil), professor İ. M. Dyakonovdan isə biayni (Urartu) dillərində tərtib olunmuş mətnlərin sirrlərinin mənimsənilməsi istiqamətində ümumilikdə 5 illik tədris kursu keçmişdir. Bu ölü dillərin mənimsənilməsi prosesində qa-zandığı biliklər sonralar onun elmi yaradıcılığının maddi bazasına çevrildi. S. Qaşqay mərhum alimlərimiz akademik İqrar Əliyev və professor Yusif Yusifovdan sonra respublikamızda Ön Asiyanın ölü dillərinin tədqiqi ilə bağlı araşdırmalar aparmağa qadir olan üçüncü tarixçimiz, ekspert səviyyə-sində mühakimə yürütmək irtidarına malik mütəxəssisimiz idi. Təsadüfi de-yil ki, məhz Aşşur və Urartu hökmdarlarının kitabələrindəki məlumatların elmi təhlili əsasında o, 1971-ci ildə İ. Əliyevin rəhbərliyi altında “İran Azər-baycanı e.ə. I minilliyin əvvəllərində” mövzusunda namizədlik (indi tarix üzrə fəlsəfə doktoru) dissertasiyasını uğurla müdafiə etmişdir. Bu əsər dün- 96 C. Bəhramov, B. Ibrahimli, A. Əlimirzəyev ya tarixşünaslığına dövlətçilik tariximizdə xüsusi yeri olan Manna çarlığına həsr olunmuş ilk və hələ ki, yeganə dissertasiya işi kimi daxil olub. Disser-tasiya işinin elmi nəticələrini əks etdirən “Manna çarlığının tarixindən” mo-noqrafiyası 1977-ci ildə rus, “Manna dövləti” adı ilə 1993-cü ildə Azərbay-can dillərində nəşr olunaraq elmi ictimaiyyətin müzakirəsinə verildi və oxu-cular tərəfindən yüksək dəyərləndirildi. S.Qaşqay elmi fəaliyyətində yazılı tarixlə arxeologiya elminin vəhdə-tini qura bilmişdir. O, AMEA Arxeologiya və Etnoqrafiya İnstitutunun əməkdaşları ilə birgə müntəzəm olaraq respublikamızın müxtəlif bölgələrin-də, daha çox Naxçıvanın tunc və dəmir dövrlərini əhatə edən yaşayış məs-kənlərinin arxeoloji tədqiqatlarında iştirak etmiş, aşkarlanan maddi mədə-niyyət nümunələrinin elmi ictimaiyyətə tanıdılmasında, eləcə də, təbliğində töhfəsini vermişdir.  Solmaz xanım 1980-ci ildən Xaraba-Gilan arxeoloji ekspedisiyasının tərkibində Naxçıvan abidələrinin tədqiqinə cəlb olunmuşdur. Qədim tarixi öyrənən alim bu diyarda zəngin mədəni irsimizin olduğunu gözəl bilirdi. Doğrudan da 10 il ərzində Xaraba-Gilan arxeoloji ekspedisiyasının tədqiq etdiyi I Plovdağ (tunc dövrü), Xalı-Keşan (XII-X əsrlər), Mərdan gölü (X-VIII əsrlər) və Muncuqlutəpə (VIII-VI əsrlər) nekropollarında qədim tarixi-mizi zənginləşdirən külli miqdarda artefaktlar əldə olundu. Arxeoloji mate-riallar sırasında Cənubi Qafqazda ilk dəfə qəbir kameraları ilə yanaşı, onlar-dan daha çox material verən (o cümlədən keramika məmulatı) və arxeoloji ədəbiyyata Q.M.Aslanova məxsus “qurbangah” adı ilə daxil olmuş ehsan kameralarını və silindrik möhürləri xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Bir neçə qəbrin ehsan kamerasında erkən dəmir dövrünün süfrə qablarının bütün dəs-ti aşkar olunmuşdu. Solmaz xanım bu tədqiqatlara Rusiyanın görkəmli şərq-şünas arxeoloqlarından İ.N.Medvedskayanı, görkəmli rəssam N.Kuzneso-vanı da cəlb etmişdi. Ümumiyyətlə, Xaraba-Gilan arxeoloji ekspedisiyasının apardığı qazıntılarda Moskva və Sankt-Peterburq şəhərlərinin elmi-tədqiqat müəssisələrindən hər il 5-6 nəfər arxeoloq, rəssam və cizgiçi iştirak edirdi.  Arxeoloji tədqiqatların nəticələri haqqında Solmaz xanım Parisdə, Vyanada, Berlində, Moskvada, Tbilisidə, Sankt-Peterburqda və Bakıda keçi-rilmiş Beynəlxalq konfranslarda arxeoloq-alimlərin diqqətini cəlb edən maraqlı məruzələrilə milli tarix elmimizi yüksək səviyyədə təmsil edirdi.  Arxeoloji ekspedisiyalar zamanı Solmaz xanım kənd camaatı ilə, xü-susilə qadınlarla sıx ünsiyyətdə olur, tariximizdən, öz həyat təcrübəsindən maraqlı söhbətlər edirdi. Seyid qızı olduğuna görə isə hamının ona xüsusi rəğbəti vardı. Bir maraqlı faktı qeyd etmək yerinə düşərdi. Keçən əsrin 80-ci illərində konservativliyilə seçilən Ordubad kəndlərində qadınlar şalvar gey-məzdilər, geyənlərə də camaat o qədər də xoş baxmazdı. Ona görə də, Sol-maz xanım Moskva və Sankt-Peterburqdan gələn gənc arxeoloq xanımlara  Elmdə yaşanan ömür (Solmaz Qaşqayın 80 illiyinə) 97 burada olduqları müddətdə geyimlərinə fikir verməyi və özlərini yerli ənə-nəyə uyğun aparmağı məsləhət görürdü. Bir neçə ay davam edən qazıntılar-da qonaqlar artıq yerli camaatla qaynayıb qarışmışlar.    Şəkil. Əliköməktəpə. 1976-cı il. Soldan 1-ci Solmaz Qaşqay.  S.Qaşqay respublikamızın tarixçilərinin Rusiya Federasiyasının elmi mühiti ilə, xüsusən, onun tədqiqatçı kimi formalaşmasında rolu olan Sankt-Peterburq Şərqşünaslıq məktəbi ilə əlaqələrini qoruyub saxlamağa çalışan nadir alimlərdən olmuşdu. Bizim və Rusiya şərqşünas-tarixçilərinin elmi nailiyyətlərinin və əsərlərinin mübadiləsində onun vasitəçiliyi əvəzsiz idi. Səhhətinin verdiyi imkanlar çərçivəsində Solmaz xanım elmi yaradıcı-lığını pedoqoji fəaliyyətlə paralel davam etdirirdi. O, keçən əsrin 90-cı illərindən Xəzər Universitetində Qədim Şərq tarixi və Azərbaycan tarixi fənnlərindən oxuduğu mühazirələr, keçirdiyi seminarlarla tələbələrin tarixi biliklərinin zənginləşməsinə, dünyagörüşünün artmasına xidmət göstərmiş-dir. Solmaz xanım dərin biliyi, kübar davranışı ilə Universitetin müəllim və tələbə heyətinin dərin hörmətini qazanmışdı. O, fənn proqramları ilə kifa-yətlənməyib, tələbələrin vətən tarixinə aid qədim mənbələrlə tanış olması, onları orijinaldan oxuması üçün əlindən gələni edirdi. Solmaz xanımın əsas məqsədi doktorant və tələbələrdə qədim dillərin öyrənilməsinə maraq yarat-maq idi. O, bu məsələləri təkcə mühazirə və seminarlarda deyil, eyni zaman-da elmi konfranslarda, elmi məclislərdə də işıqlandırırdı. Solmaz xanım,  98 C. Bəhramov, B. Ibrahimli, A. Əlimirzəyev Xəzər Universitetinin təşkil etdiyi “Elm və Sənət” məclislərinin ən yaxın və fəal iştirakçısı idi.                  Tarix İnstitutunda tarix üzrə fəlsəfə doktoru elmi dərəcəsi almaq üçün təqdim olunan dissertasiyaların müzakirə və müdafiələrində opponent və elmi rəhbər kimi iştirak etmişdir. İnstitutun “Qədim Azərbaycan tarixi” şö-bəsinin aspirant və dissertantlarına mənimsədiyi qədim dillərdən məlumat verir, gənc tədqiqatçılara qayğı ilə yanaşır, yeri gələndə onlara himayədarlıq edirdi. Tarix İnstitutunda yaşından, vəzifəsindən və elmi dərəcəsindən asılı olmayaraq az adam tapılar ki, onun xoş münasibətindən və xeyirxahlığından kənarda qalsın. Əməksevərliyi, qayğıkeşliyi və səmimiliyilə Solmaz xanım Tarix İnstitutunun kollektivinin hörmətini qazanmışdı.  Bütün elmi fəaliyyəti boyu Solmaz xanımı yazdığı əsərlərin kəmiyyət deyil, keyfiyyət tərəfi maraqlandırıb. Elmdə prinsipial mövqeyi tarix elmi-mizin saxtakarlıqlardan qorunmasına, əsassız fərziyyələrdən təmizlənməsinə yönəlmişdi. Araşdırdığı problemə məsuliyyətlə yanaşır, ilk mənbələrin mə-lumatlarını dönə-dönə təftiş edir, həlledici mülahizə yürütməzdən əvvəl məsləhət üçün tanınmış mütəxəssislərə müraciət edirdi. S.Qaşqay Tarix İns-titutunun “Azərbaycan tarixi”nin yeddi cildlik akademik nəşrinin I cildinin müəlliflərindən idi. Azərbaycanın qədim dövr tarixinin öyrənilməsində əhə-miyyətini nəzərə alaraq oxucuları onun irsindən qalan nümunələrin nata-mam biblioqrafiyası ilə tanış etməyi vacib sayırıq. Yunan filosofu Demok-ritin müdrik kəlamında deyilir: “hər şey axır, hər şey dəyişir”. Lakin dəyiş-məyən insanın yaddaşlarda qoyduğu izdir. Solmaz xanımı Ordubadın Sabir, Qoşa-dizə və Kələntər-dizə kəndlərinin camaatı indi də xoş sözlərlə xatır-layır. Ömrünün məhsuldar elmi çağını yaşadığı Tarix İnstitutunun kollektivi Şəkil. Xəzər Universiteti, Elm və Sənət məclisi 2009-cı il. Soldan 5-ci Solmaz Qaşqay.  Elmdə yaşanan ömür (Solmaz Qaşqayın 80 illiyinə) 99 bu gün də onu xoş xatirələrlə yad edir. Vaxtı ilə çalışdığı elm ocağında, eləcə də, bütövlükdə milli tarix elmimizdə bu gün də onun yeri görünür.   Solmaz Qaşqayın seçilmiş əsərləri:  1.Новые данные об обществе и культуре Манны // Известия АН Аз. ССР, 1968, №3  2.О городах и крепостях Манны // Тезисы докладов Всесоюзного симпозиу-ма «Города и торговля древнего Востока (III-I тыс. до н.э.). Ереван, 1969 3.О ранних государственных образованиях на территории Иранского Азер-байджана // Доклады АН Аз. ССР, 1970, Том XXVI, №9 4.О металле анаккум Приурмийских областей // Вестник древней истории, 1970, №3 5.О ремесленном производстве в областях Mаннейского государства в начале I тыс. до н.э. // V Всесоюзная сессия по древнему Востоку (Тезисы). Тбилиси, 1971 6.О некоторых общих чертах в материальной культуре областей Иранского Азербайджана и Нахичеванского края начала I тыс. до н.э. // Переднеа-зиатский сборник. Том III, Москва, 1976 7.Из истории Маннейского царства. Баку, 1977 8.Geographical Names According to Urartian Texts / Réportoire Géographique de Texts Cunéiformes. Band 9, Wiesbaden, 1981 (İ.M.Dyakonovla müştərək)  9.Manna dövləti. Bakı, 1993 10.The Material Culture in Azerbaijan durig the Scytian Campaigns: a new inter-pretation of Herodotus // Altorientalische Forschungen, 1997, Band 24 11.Нахичеванская зона в период урартских завоеваний / История и языки дре-внего Востока. Памяти И.М.Дьяконова. Санкт-Петербург, 2002 12.Асланов Г., Ибрагимов Б., Кашкай С. Древние некрополи Хараба-Гилана. Баку, 2002 13.Ибрагимов Б., Кашкай С., Медведская И. Раскопки некрополя Пловдаг II / Эдубба вечна и постоянна. Материалы kонференции, посвященной 90-летию со дня рождения И.М.Дьяконова. Санкт-Петербург, 2005 14.Qədim Azərbaycan tarixi mixi yazılı mənbələrdə. Bakı, 2006 15.Azərbaycan ərazisində tapılmış qədim yazılar haqqında // Azərbaycan Arxeolo-giyası, 2006 16.Skiflərin Yaxın Şərqə müdaxilə yolları və Azərbaycan // AMEA Tarix İnstitutu Elmi əsərlər, 2007, Cild 19 17.Ön Asiyada miqrasiya proseslərinə dair. Bakı, 2009    100 C. Bəhramov, B. Ibrahimli, A. Əlimirzəyev A LIFE DEVOTED TO SCIENCE (On the 80th Anniversary of Solmaz Qashqai)  J. Bakhramov, B. Ibrahimli, A. Alimirzoev  Summary  Keywords: Ancient history, cuneiform, Azerbaijan, Ancient East, Solmaz Qashqai. One of the most outstanding scientists, specialists in ancient history of Azer-baijan, Solmaz Qashqai has made an enormous contribution to the study of Azer-baijan’s history and culture of Late Bronze - Early Iron Age. Her monographs "The History of Mannea State" (1977) and "The State of Mannea" (1993) became widely known among professionals and the public. Being an expert in ancient languages, not only she studied the sources, but also she prepared specialists in this field at the same time. Solmaz Qashqai was not only a theoretician of the ancient history of Azerbai-jan. She conducted archaeological research on the monuments of Nakhchivan for many years, studying ancient history based on actual materials. As a result of plan-ned and systematic archaeological research, her monograph "Ancient necropolises of Kharaba-Gilan" (2002) was published. Solmaz Qashqai has compared the results of archaeological research with the data of ancient cuneiform writings and has made very important conclusions, which became the starting point for writing the ancient history of Azerbaijan. Scientific heritage of Solmaz Qashqai will be a source for the study of ancient history of Azerbaijan for years to come.   ЖИЗНЬ, ПРОШЕДШАЯ В НАУКЕ  (К 80-летию Солмаз Кашкай)  Дж. Бахрамов, Б.Ибрагимли, А.Алимирзоев  Резюме  Ключевые слова: Древняя история, клинопись, Азербайджан, Древ-ний Восток, Солмаз Кашкай. Одна из выдающихся учёных, специалистов по древней истории Азер-байджана, Солмаз Кашкай внесла огромный вклад в изучение истории и ку-льтуры Азербайджана эпохи поздней бронзы – раннего железа. Её моногра-фии «Из истории Маннейского государства» (1977 г.) и «Государство Манна» (1993 г.) получили широкую известность в среде специалистов и обществен- Elmdə yaşanan ömür (Solmaz Qaşqayın 80 illiyinə) 101 ности. Будучи знатоком древних языков, она не только изучала источники, но одновременно с этим готовила специалистов по этому направлению. Солмаз Кашкай была не только теоретиком древней истории Азербайд-жана. Долгие годы она проводила археологические исследования на памятни-ках Нахчывана, изучая древнюю историю по фактическим материалам. В ре-зультате планомерных и систематических археологических исследований вы-шла в свет монография «Древние некрополи Хараба-Гилана» (2002). Солмаз Кашкай сопоставляя результаты археологических исследований с данными древних клинописей сделала очень важные заключения, которые стали исходной точкой при написании древней истории Азербайджана. Науч-ное наследие Солмаз Кашкай ещё долгие годы будет служить источником для изучения древней истории Азербайджана.  

Elmdə yaşayan ömür (Solmaz Qaşqayın 80 illiyinə)

http://dspace.khazar.org/bitstream/20.500.12323/3403/1/behlul%20kaskay%28elm%20tarixi%29.pdf

Elmdə yaşayan ömür (Solmaz Qaşqayın 80 illiyinə)

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Khazar University Institutional Repository

Khazar University Institutional Repository