Mol, D.

Ruijter de Wildt, J.C., de

Dutch

Wageningen Yield 

RIJKSLANDBOUWPROEFSTATION GOES. 
Entproeven met bacteriëncultuur „Farmogerm", 
DOOR 
Dr. J. C. DE KUYTER DE WiLDT en Dr. D. MOL. 
Enting van leguminosen met culturen van bacteriën is reeds 
menigmaal een onderwerp van proefneming geweest. Van het 
Nitragine af zijn meermalen verschillende preparaten verschenen 
en hoewel in de literatuur proeven vermeld zijn omtrent de gun-
stige werking met dergelijke preparaten, aan welker betrouwbaar-
heid niet mag getwijfeld worden, kan men toch wel in het alge-
meen zeggen, dat in de meeste gevallen, onder practisch voor-
komende omstandigheden werkende, eene enting met bacteriecul-
turen geen resultaat heeft opgeleverd, al moet tevens worden 
gezegd, dat ook vele malen de betrouwbaarheid van vele dezer 
preparaten meer dan twijfelachtig was. 
Omdat dus het vraagstuk der enting van leguminosen tot op 
den huidigen dag ook in practische richting nog voor onderzoek 
vatbaar is en ons in den zomer van 1909 de gelegenheid geboden 
werd eene proef dienaangaande te nemen, werd niet verzuimd 
te trachten eene bijdrage hieromtrent te leveren. 
De hieronder te beschrijven proeven werden ditmaal genomen 
met een bacteriecultuur genaamd „Farmogerm" van de B a r p -
T h o m a s F a r m o g e r m Co. te Bloomfield in New Jersey 
(Amerika) x), ontvangen van den importeur van dezen bacterie-
mest te Utrecht. 
De proeven, door ons genomen, hadden plaats met twee pre-
paraten, het een volgens het opschrift voor lucerne en het andere 
voor witte klaver. 
De toegezonden bacterieculturen bestonden uit eene gélatineuse 
massa in een vierkant fleschje, voorzien van doorboorde gummi-
stop, door welker doorboring een capillair uitgetrokken glazen 
buisje ging, voorzien van een wattenfilter. Volgens opschrift 
waren de culturen na December 1909 niet meer te gebruiken. 
VolgeDs de gebruiksaanwijzing moest de inhoud der fleschjes 
met de noodige hoeveelheid schoon water worden geschud tot 
alles in het water gelijkmatig verdeeld was, daarna het zaai-
l) Zie G-. H. E a r p T h o m a s , Proc. » . IJ . F a r m e r s^blz. 23—41 (1907-
Beneficial bacteria for leguminous crops. 
70Ô&&J 
148 
zaad hiermede bevochtigd en tenslotte het zaad op eene droge, 
schoone plaats gedroogd worden, waar het niet door de zon 
beschenen kon worden. Het aldus gedroogde, geënte zaad kan 
volgens de aanwijzing verscheidene dagen, mits buiten het zon-
licht, bewaard worden. l iet zaaien moet geschieden op een don-
keren dag, of vóór zonsop- of nà zonsondergang. 
Dit is volgens het prospectus de beste wijze van handelen, ter-
wijl als tweede en derde methode wordt aangegeven de enting 
van den grond met de waterige vloeistof en wel öf door eene 
hoeveelheid grond of droog zuiver zand te enten evenals bij de 
zaadenting vermeld is, öf door met zooveel water te verdunnen, 
dat het te bezaaien land er geheel mede begoten kan worden. 
De prijs van Farmogerm is / 5,— voor 0,4 H.A. 
De proeven door ons genomen hadden plaats 1°. in cultuur-
potten en 2°. op het vrije veld. 
Proef in cultuur potten. 
De gebruikte cultuurpotten waren de bekende zinken Wag-
nerschc potten met luchtventilatie en hadden een oppervlak van 
V20 M2. Ze waren gevuld met een kunstmatig grondmengsel op 
de volgende wijze verkregen. 
Onder in de cultuurpotten kwam eene laag zuivere blanke 
kiezelsteenen en hierop eene laag rivierzand van 3 c.M. Hierop 
kwam, eene laag van o c.M. bestaande uit gelijke deelen van dit 
rivierzand en een mengsel van een armen zandgrond met wat 
turf m olm. 
De hiervoor gebruikte zandgrond was sinds jaren niet in cultuur 
geweest en begroeid met wat boomen en wat gras. Het stikstof-
gehalte van dezen grond was 0,12 pCt., het koolzuur kalkgehalte 
5,5 pCt. terwijl slechts 0,3 pCt. humusbestanddeelen aanwezig 
waren. Op 1 K.Gr. van dezen zandgrond werd 50 gr. fijngemalen 
turfmolm gemengd. De vermenging met turfmolm had plaats om 
aan den grond het noodige waterhoudende vermogen te geven. 
Het stikstofgehalte der turfmolm bedroeg 0,59 pCt. Zooals gezegd, 
werd voor deze laag van 5 c.M. dit zandgrond-turfmengsel nog 
voor de helft met zuiver rivierzand gemengd. De verdere circa 
20 c.M. van den cultuurpot werd gevuld met een mengsel bestaande 
uit 3 deelen van het zandgrond-turfmengsel en 1 deel rivierzand. 
Elke pot bevatte zoodoende ten slotte 12 K.Gr. zeer armen zand-
grond waarin 400 gram turfmolm of 3,3 pCt. 
De vochtigheidstoestand van den grond werd gehouden op 
60 pCt. der watercapaciteit. 
De entvloeistof werd volgens het voorschrift bereid. Het bleek 
echter niet mogelijk door ^eenvoudig schudden der gélatineuse! 
massa met water eene homogeene vloeistof te verkrijgen. Hoewel 
een dag geschud werd en het geheel een nacht over bleef staan, 
waren nog geheele gélatineuse klonten in de vloeistof aanwezig; 
daarom werd alles voorzichtig in eene schoone mortier fijngedrukt 
en daarna met de nu zeer fijne suspensie zaad en grond geënt. 
149 
Het geënte zaad werd vóór den zaai eerst, door uitspreiding 
aan de lucht in diffuus kamerlicht, oppervlakkig gedroogd. De 
grond werd geënt door de entvloeistof, na verdunning op het 
dubbele der opgegeven sterkte, over den grond regelmatig te 
verspreiden. 
Als grondbemesting werd op alle potten, welke met de bovenste 
10 c.M. van den grond werden vermengd, 10 gr. Ca C 0 3 1) 
gegeven en verder eene phosphorzuur- en kalibemesting naar 
100 K.G. F , 0 5 resp. K2 O per H.A. ; de gave der beide laatsten 
had plaats in den vorm van superphosphaat en patentkali. 
Per pot werden gezaaid 70 klaver- en 75 lucernezaden in regel-
matige afstanden; ze werden enkele m.M. diep gezaaid en los met 
aarde bedekt; de uitzaai had plaats op 9 Juni 1909 2). 
De indeeling der cultuurpotten had als volgt plaats ; van 3 potten 
werd het zaad geënt, van 3 de grond en 4 potten bleven ongeënt; 
een der potten kreeg op 20 Juli eene overbemesting van chili-
salpeter naar 100 K.Gr. chili per H.A. om na te gaan in hoeverre 
eene chilibemesting eenige werking uitoefende. 
Zoowel bij de klaver als bij de lucerne kiemden de geënte zaden 
het eerst, hetgeen vermoedelijk wel aan imbibitie van het entwater 
is toe te schrijven. 
Op 19 Juli werd hot aantal planten op de potten gelijk gemaakt. 
Doordat de kiemkracht niet bijzonder groot bleek te zijn geweest, 
was het noodig dit aantal voor de lucerne op 43 en voor de klaver 
op 46 planten per pot te stellen. Zoowel bij de geënte als bij on-
geënte planten konden wortelknolletjes worden waargenomen. 
Gedurende het verdere verloop van den groei viel niets bij-
zonders waar te nemen en waren op het oog geen verschillen 
te constateeren ; de ontwikkeling der planten was goed te noemen. 
De potten werden 'tot 18 Augustus verzorgd met gedistilleerd 
water: na dien datum werd, aangezien geene verschillen in de 
ontwikkeling der planten op geënte en ongeënte potten ontston-
den en door de steeds grooter vereischte hoeveelheden gedes-
tilleerd water, overgegaan tot begieten met regenwater. 
Op 1 September werd de lucerne en op 3 September de klaver 
geoogst door de planten dicht bij den grond af te snijden. 
In de volgende tabel zijn de luchtdroge oogstgewichten in gram-
men aangegeven. 
Pot 1 
„ 9 
„ " 
Zaad geënt. 
17.1 | 
16.2 \ 17,2 gr. 
18,2 ' 
I. 
Pot 3 
„ 13 
„ 20 
L u c e r n e 
G-rond geënt. 
16,6 1 
19,6 J 18,5 gr. 
19,3 1 
Pot 2 
» * 
„ 12 
Ongeënt. 
17,9 j 
17,1 i 18,4 gr. 
20,2 | 
De met chili bemeste pot (14) leverde 20,6 gr. op. 
i) Zie o. a. New-York Agrie. Exper. Station, Buil. 313, Febr. 1909. 
2) De zaai kon niet vroeg-er plaats vinden, doordat de „Farmogerm"-preparaten ons niet 
vroeger werden toegezonden. 
150 
Noch door de enting, noch door de chilibemesting is dus ver-
meerdering van oogst verkregen. 
II. K l a v e r . 
Pot 5 
„ 10 
„ 15 
Zaad geënt . 
35,5 j 
29,85 1 33,35 gr. 
34,7 1 
Pot 7 
„ 17 
„ 19 
Grond geënt. 
28,65 | 
30,35 \ 31,4 gr . 
37,15 1 
Pot 6 
„ 8 
„ 18 
Ongeënt. 
32,1 ) 
33,3 > 33,7 gr . 
35,8 1 
De met chili bemeste pot (16) gaf 32,7 gr. 
M Ook hier is dus het resultaat negatief geweest. Gezien deze 
resultaten werd, mede met het oog op het gevorderde seizoen, 
niet tot het winnen van eene tweede snede overgegaan. 
Hoewel niet te verwachten was, dat het stikstofgehalte der 
niet en der wel geënte gewassen uiteen zouden loopen, is dit 
tochi n het gewas van alle potten bepaald. 
De analyseresultaten zijn in de volgende tabel neergelegd en 
tevens de gemiddelde hoeveelheid stikstof, welke in de boven-
aardsche plantendeelen aanwezig was. 
K l a v e r . 
B E H A N D E L I N G . 
Zaad geënt . . . . 
Grond geënt . . . 
Chilisalpeter. . . . 
Nom-
mer 
van 
den 
pot. 
5 
10 
15 
7 
17 
19 
6 
8 
18 
16 
Oogstgewicht in g r . 
P e r pot. 
35,5 
29.85 
34,7 
26.65 
30.35 
37,15 
32,1 
33.3 
35.8 
32,7 
Gemiddeld. 
33,35 
31,40 
33,70 
32,70 
pCt. stikstof in den 
oogst. 
Per pot. Gemiddeld. 
3,30 
3,23 3 28 
3,31 ) 
3.37 ) 
3,34 3,36 
3,36 ) 
3,33 
3,25 
3.31 
3 36 
3,30 
3,36 
Gemiddelde 
hoeveelheid 
stikstof 
in gr . 
1,094 
1,055 
1,112 
1,099 
L u c e r n e . 
Zaad geënt . . . . 
Grond geënt . . . 
Ongeënt 
C h i l i s a l p e t e r . . . . 
1 
9 
11 
3 
13 
20 
2 
4 
12 
14 
17,1 
16,2 
18,2 
16 6 
19,6 
19,3 
17,9 
17,1 
20,2 
20,6 
17,2 
18,5 
18,4 
20,6 
2,73 i 
2,76 
2,82 
2,78 
2.64 
3,08 
2,66 
2,42 
2,70 
2.65 
2,77 
2,83 
2,59 
2,65 
0,476 
0,523 
0,476 
0,546 
151 
Ook deze stikstof cijfers geven ons geene aanleiding aan de plaats 
gehad hebbende enting een resultaat toe te kennen. 
Wij vestigen er de aandacht op, dat door ons, blijkens het 
medegedeelde, de grond in de cuituurpotten niet werd gesterili-
seerd. Wij lieten ons hierbij leiden door de overweging, dat, 
mocht al in een, volkomen steriel medium enting succes hebben, 
in de praktijk toch zelden deze omstandigheid van steriliteit zai 
optreden, althans niet in onze streken, terwijl toch de te Utrecht 
gevestigde „Nederlandsche Import-Maatschappij" voor den ver-
koop van de producten van de Earp-Thomas Farmogerm Company 
met het invoeren dezer preparaten wel het bevorderen van een 
algemeen gebruik beoogt; de omstandigheden werden wel echter 
zoo gekozen, dat eene rijke leguminosen-bacterieflora in den grond 
niet te verwachten was (zie de vulling der cuituurpotten). 
Zooals wij in den aanvang reeds zeiden, werd door ons ook 
eene proef op het vrije veld genomen met klaver en lucerne beide. 
Bij deze proefneming werd alleen het zaad geënt en vergeleken 
met ongeënt zaad. 
Het hiervoor gebruikte terrein, liggende in den Wilhelmina-
polder, was circa 1/2 H.A. groot en werd verdeeld in 4 strooken 
elk van ongeveer 20 X 60 M. De grond bestond uit zanderige 
klei en het terrein was minstens 10 jaren niet met lucerne be-
plant geweest; in 1902 had de grond erwten gedragen, in 1906 
haver met gras en klaver, terwijl hij in 1907 en 1908 als kunst-
weide had gediend. Vervolgens werden in 1909 mangelwortels 
gezaaid, die echter voor onze proefneming werden verwijderd. 
Stikstofbemesting had niet plaats gehad. Was het terrein ten 
opzichte der klaver dus minder gunstig, voor den lucernebouw 
mag dit proefterrein wel gunstig genoemd worden. 
De ligging en indeeling van het proefterrein blijkt uit de 
volgende teekening ; rekening werd dus gehouden met de aldaar 
overheerschende westelijke winden. ! 
West. 
1 
Klaver 
(ongeënt) 
S c h e l d e d i j k. 
Noord. 
2 
Lucerne 
(ongeënt) 
3 
Klaver 
(geënt) 
4 
Lucerne 
(geënt) 
Oost. 
Zuid. 
De zaai had plaats in de door de cijfers aangegeven volgorde. 
Elk veld was ongeveer y8 H.A. groot. Op 9 Juni werd het terrein 
uit de hand bezaaid op een weinig zonnigen dag en bovendien 
des 's namiddags circa 5—6 uur. Direct na den zaai werd het 
zaad ondergerij f d en den volgenden dag geblokt. 
i6â 
Van den groei valt weinig te vermelden. Het zaad kwam op 
alle perceelen onregelmatig op en op alle perccelen ontstonden 
kale plekken, hetgeen ook aan de slechte weersgesteldheid moet 
worden toegeschreven. Verschil in stand tusschen het geënte en 
ongeëntc zaad was gedurende den geheelen zomer niet waar te 
nemen, zoodat ook deze proefneming weinig resultaat beloofde. 
11 October werd tot snijden overgegaan en werd de opbrengst 
van het frischgroene gewas bepaald, met het volgende resultaat: 
klaver ongeënt . . . . 2128,0 K.G. 
geënt 
lucerne ongeënt 
geënt 
. . 1628,0 „ 
. . 523,0 „ 
. . 554,0 „ 
Deze cijfers toonen, dat bij de klaver het niet geënte perceel 
500 K.G. meer opleverde dan het geënte, bij de lucerne 31 K.G. 
minder. Waar echter, zooals gezegd, de stand van de gewassen 
zeer onregelmatig was, is deze geringe meerdere opbrengst van 
31 K.G. bij de geënte lucerne niet met zekerheid aan de gevolgen 
der enting toe te schrijven. 
Wij mogen ook van deze veldproef wel zeggen, dat het resultaat 
der enting bij de klaver nihil, dat bij de lucerne zeer twijfel-
achtig was. 
Nog kan worden medegedeeld, dat wij direct bij de ingebruik-
neming van de bacteriepreparaten een doel naar het Microbiolo-
gisch Laboratorium der Technische Hoogeschool te Delft zonden ; 
Prof. B e y e r i n c k was zoo welwillend, waarvoor hem gaarne 
dank gebracht wordt, ze aan een bactereologisch onderzoek 
te onderwerpen en deelde naar aanleiding van dit onder-
zoek mede, dat de preparaten dermate geïnfekteerd waren met 
allerlei bacteriën en monaden, dat het niet mogelijk was met 
zekerheid daarin Papilionaceëen-bacteriën aan te toonen, dat mi-
croscopisch deze preparaten niets bijzonders toonden en her-
innerden aan de gewone nitragineculturen. 
Obige Versuche über die Impfung von Leguminosen mit Bakte-
rien-Keinkulturen wurden ausgeführt mit Kulturen „Farmogerm" 
der Earp-Thomas Farmogerm Compagny in Bloomfield (New-. 
Jersey). Die Versuche wurden gemacht mit zwei Preparaten für 
Luzerne (Alfalfa) und Weissklee und in Wagnerschen Kultur-
gefässe sowie auf dem Freilande ausgeführt. Bei den Topfver-
suchen wurde teils der Samen, teils der Boden geimpft; bei dem 
Freilandversuch nur der Samen. Die Kulturgefässe waren mit 
einem sehr armen künstlichen Sandboden gefüllt. Die Freiland-
parzellen bestanden aus Marschboden der seit mindestens 10 Jahre 
keine Lucerne, wohl aber in 1906 Klee mit Gras und Hafer 
getragen hatte. 
Die Ernte- und Stickstoffanalyseresultate zeigten, dass die 
Impfung in jeder Hinsicht ohne Erfolg geblieben ist. 


Entproeven met bacteriëncultuur "Farmogerm"

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/343856

Entproeven met bacteriëncultuur "Farmogerm"

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield