Hekma, E.

Dutch

NARCIS 

De bloedstolling als agglutinatieproces

Wageningen Yield 

RIJKSLANDBOUWPROJSFSTATION HOORN. 
De bloedstolling als agglutinatieproces >) 
DOOR 
E. HEKMA. 
{Ingezonden 19 September 1923). 
Voortgezette onderzoekingen en overwegingen hebben mij tot 
een — mijne op grond van vroegere onderzoekingen2) verkregen 
zienswijze aanvullende — voorstellingswijze omtrent het wezen 
der bloedstolling gebracht, die in het kort als volgt luidt: 
Het fibrinogeen is in het. bloedplasma aanwezig in den vorm 
van amikronen, die in een gehydrateerden, met water doortrokken, 
gezwollen toestand verkeeren onder den invloed van geadsorbeerd 
gehouden OH'-ionen. 
Zuiver plasma, plasma derhalve waarin geen of slechts sporen 
van bloedplaatjes en (of) leukocyten bestanddeolen (resp. bij vogel-
bloed geen wcefsclsbestanddeelen) zijn overgegaan, is een prac-
tisch stabiel sol. Diensvolgens blijft het strooiue.nde bloed vloei-
baar, zoolang geen wisselwerking van beteekenis plaats vindt 
tusschen het plasma eenerzijds en vervalproducten van bloedplaatjes 
en (of) leukocyten resp. vervalproducten van den vaatwand of 
weefsels anderzijds. 
Onder do velerlei bestanddeolen, die bij het aan de stolling 
voorafgaande verval van bloedplaatjes en leukocyten in het plasma 
geraken, komen o.a. voor dehydratcerende substantie en throm-
bine, resp. de grondstof waaruit thrombine wordt gevormd. 
Het thrombine is geen (fibrine-)ferment, maar een kleefstof, 
1) Ben destijds ingezonden uitvoerig stuk omtrent dit onderwerp (dat inmiddels is ver-
schenen in de Archives Néerlandaises de Physiologie de l'homme et des Animaux. 9,67 
(1924)) is toen teruggenomen. Bij nader inzien schijnt het schrijver dezes toch gewenscht 
een korte mededeeling hieromtrent ia de Verslagen te publiceeren, omdat sommige der 
aan de physiol. atdeeliog verrichte en in g a n g zijnde onderzoekingen, hun ui tgangspunt 
hebbeu gevonden in de uitkomsten van onderzoek, waarvan een verslag in deze mede-
deeling wordt geresumeerd en waarnaar ook bij volgende publicaties herhaaldelijk zal 
moeten worden verwezen. 
s) Versl. K. A. v. W . te Amsterdam 10, 173 (1913); BIOOH. Zeitschrift. 62,161(1914) 
6S, 158, 20* (1914); 64, 86 (1914); 65, 31 (1914); 73, 370, 426 (1916); 74, 63, 219 (1916) 
77, 249, 268, 275 (1916); Intern. Z. F . physik-chem. Biologie, 2, 279, 299, 352 (1915) 
S, 122 (1917); Versl. K. A. v. W . te Amsterdam 25, 671 (1916). 
^Koorz^) 
8 
een agglutinine. De vraag omtrent den chemischen aard van deze 
stof (lipoid? nucleoproteid ? glubuline?) moge hier in het midden 
worden gelaten: slechts zij opgemerkt, dat men blijkbaar met een 
baso- en acidohydrophiel colloid heeft te doen. 
De werking van dit agglutinine kan tot uiting komen in kalk-
vrije vloeistoffen, wordt echter anderzijds door kalk bevorderd, 
zood.at van een „activeering" van het thrombine = agglutinine 
door kalk zou kunnen worden gesproken. 
Het in het plasma gerekende, resp. gevormd wordende, throm-
bine (agglutinine) wordt door de fibrinogeenamikronen geadsor-
beerd, aan deze kleverige eigenschappen verleenend. Fibrinogeen ~\-
geadsorbeerd agglutinine = fibrine. 
De met agglutinine beladen fibrinogeenamikronen (fibrine-
amikronen derhalve) treden uit den aard hunner kleverigheid met 
elkaar in contact, waarbij, uit den aard eener bijzondere eigen-
schap der (langwerpige?) amikronen, een neiging tot rangschik-
king, resp. organisatie, in lengterichting zeer sterk op den voor-
grond staat. 
Treden de met agglutinine beladen fibrinogeenamikronen in 
nog gehydrateerden toestand met elkaar in contact, dan ontstaan 
kortere of langere ketens die, aangezien hun optische eigen-
schappen die der omgevende vloeistof naderen, in het mikros-
kopisch preparaat (donkerveld onderzoek) niet, of hoogstens in den 
vorm eener lichtende nevel, waarneembaar zijn. 
Heeft vervolgens (dus secundair) dehydratase der de ketens 
samenstellende amikronen plaats, dan verschijnen de ketens plotse-
ling aan het gewapend oog. En wel do korte in den vorm van 
ultramikroskopisch fijne slankspoelvormige langwerpige deeltjes, 
de iets grootere als op kristallen gelijkende naaldjes, de zeer 
groote in den vorm van soms zeer lange draadjes. Wanneer de 
dehydratase der amikronen in het verloop van een keten niet 
overal tegelijkertijd plaats vindt, heeft men optisch een der ge-
vallen van het verschijnsel van ,,groei" der naaldjes en draden 
voor zich. 
Is omgekeerd de dehydratase der fibrinogeenamikronen pri-
mair, gaat derhalve aan de agglutinaSo dehydratase der fibrino-
geenamikronen vooraf, dan wordt door de gedehydrateerde fibrino-
geenamikronen thrombine = agglutinine geadsorbeerd ; de aldus 
met agglutinine beladen fibrinogeenamikronen (gedehydrateerde 
fibrine-amikronen) gaan in lengterichting verkleven, er ontstaan 
daarbij eveneens langwerpige deeltjes die, zoodra zij ultramikros-
kopische dimensies hebben bereikt, aan het gewapend oog als slank-
spoelvormig langwerpige deeltjes resp. uiterst fijne, op kristallen 
gelijkende, naaldjes verschijnen. 
Door de naaldjes, op welke der beide genoemde wijzen zij 
ook ontstaan, wordt opnieuw thrombine = agglutinine (dat bij 
de bloedstolling in overmaat wordt geproduceerd, zelfs in die 
mate, dat eensdeels het makroskopisch fibrinestolsel sterk kleve-
rig is, en anderdeels een aanzienlijke hoeveelheid agglutinine in 
9 
het serum l) overgaat) uit het plasma geadsorbeerd, met het ge-
volg, dat de zich te voren in het amikroskopische afspelende 
processen nu vervolgens door de naaldjes op voor het mikros-
kopisch onderzoek toegankelijke wijze, worden voortgezet. Dit 
geldt zoowel wat betreft de „groei" als het organisatieproces der 
langwerpige deeltjes. 
Hechten zich aan de naaldjes met agglutinine beladen fibrino-
geenamikronen, dan heeft men eveneens met het verschijnsel van 
groei te doen, die zich overigens tot de reeds gevormde naaldjes 
en zelfs tot de draadjes kan uitstrekken. 
Het mikroskopisch waarneembaar organisatieproces der naaldjes 
is van tweeërlei aard. 
Overheerscht de neiging der naaldjes om zich in lengterichting 
te gaan rangschikken, dan heeft een organisatie der naaldjes in 
lengterichting plaats, in dier voege, dat de naaldjes zich ten-
gevolge hunner kleverigheid vervolgens innig gaan aaneensluiten 
onder vorming van grootere naaldjes of —• en dat is in den regel 
het geval — draadjes; aan het uiteindelijke fibrinegel ligt in 
dit geval als regel een weefsel van draadjes ten grondslag. Deze 
wijze van gelvorming ziet men vooral plaats vinden in kalkvrije, 
resp. aan reageerbare kalkarme, stollingsvloeistoffen. 
Overtreft daarentegen de sterkte der agglutininewerking de 
neiging der naaldjes tot rangschikking in lengterichting, dan 
worden de naaldjes op onregelmatige wijze geagglutineerd in 
den vorm van mikroskopisch fijne zwermen of vlokjes, morpho-
logisch analoog aan een bacillair agglutinatieproces. 
In dit geval, dat zich vooral voordoet in stollingsvloeistoffen, 
die reageerbare kalk bevatten, is het uiteindelijk gel samengesteld 
uit milliarden van submikroskopische, innig verkleefde „verfilzte"-
naaldjes, zoodat men, zonder de ontwikkelingsgeschiedenis van 
het gel te kennen, den indruk krijgt, dat het gel structuurloos, 
homogeen is, terwijl men niettemin met een ultramikrostructuur 
heeft te doen. De indruk van schijnbare structuurloosheid van 
een fibrinegel moet uitteraard in nog sterker mate worden ge-
wekt, wanneer het stadium van submikroskopische naaldjes zelfs 
niet wordt bereikt, doordat de sterkte der agglutininewerking de 
neiging der amikronen tot rangschikking in lengterichting der-
mate overheerscht, dat deze reeds in amikroskopischen toestand 
op onregelmatige wijze, in zwermvorm, worden geagglutineerd. 
Overigens kunnen deze verschillende vormingswijzen ook naast 
elkaar in één en dezelfde vloeistof plaats vinden. 
Bij den groei en bij de organisatie der naaldjes tot draadjes 
zullen uit den aard der zaak sporen der stollingsvloeistof in 
de draadjes mede worden opgenomen en dit zal in nog sterker 
mate het geval zijn ten opzichte van de uit ultramikros-
kopische naaldjes (of amikroskopische langwerpige deeltjes) .samen-
l) De formule : Serum = plasma minus fibrine (resp. fibrinogeen) beantwoordt dan ook 
praktisch allerminst aan de werkelijkheid. 
10 
gestelde zwermen. Diensvolgens is het fibrinegel dan ook feite-
lijk niet enkel samengesteld uit fibrinogeen -)- agglutinine, maar 
bevatten de het uiteindelijk gel samenstellende draadjes en (of) 
zwermen, tevens sporen van organische en anorganische plasma-
resp. serumbestanddeelen. 
Aan het feit, dat eensdeels de fibrinogeen, resp. fibrine-amikro-
nen in de naaldjes en draden on de naaldjes op hun beurt in 
ds draden on zwermen door een (plastische) kleefstof (thrombin©, 
agglutinine) onderling worden verbonden en dat anderdeels de 
naaldjes en draden in versch gevormden toestand nog intramicellair 
hydratatie.water en voorts extramicellair vocht bevatten, dankt 
het versch gevormde fibrinegel zijn soepelheid, rekbaarheid, elasti-
citeit en ccntractiliteit. Wat do laatste eigenschap betreft, deze 
zal des te sterker uitgesproken zijn, naarmate de aan den op-
bouw van de naaldjes en draden deelnemende hoeveelheid throm-
bine — agglutinine grooter is. 
Bij volledig verlies van het hydratatiewater en het ingesloten 
water, door het gel te laten uitdrogen aan de lucht, gaan de 
eigenschappen van soepelheid, rekbaarheid, elasticiteit en con-
tractiliteit verloren: het gel wordt bros, breekbaar, hard, vol-
komen vast dus. Bij overbrenging van het gedroogde vaste gel 
in water, keeren alle genoemde eigenschappen, zij het in ge-
ringere mate, dan te voren in watervochtigen toestand het geval 
was, terug: bij overbrenging in H*- of OH'-ionen houdend water 
(zwak alkali, zuur) keeren onder bepaalde omstandigheden van 
proefneming de genoemde eigenschappen in aanvankelijk sterker 
mate dan te voren terug. 
Alle middelen, die de bloedplaatjes (en leukocyten) vermogen 
te conserveeren, en (of) de thrombinevorming te beletten, en (of) 
een zoodanige toestandsverandering of wijziging van het throm-
binevermogen teweeg te brengen, dat deszelfs kleefkracht niet tot 
uiting kan komen („antithrombine = antiagglutinine") werken, 
evenals die middelen, welke de solvatie van het fibrinogeen ver-
mogen te bevorderen, stollingwerend. In deze richting ware de 
verklaring te zoeken van het feit, dat bloedplaatjeshoudend plasma, 
resp. bloed vloeibaar blijft, wanneer de bloedplaatjes (en leuko-
cyten) door physische middelen (beschutting tegen verdamping 
en aanraking met ruwe, niet gladde voorwerpen) tegen verval 
worden beschermd, alsmede van de „anticoaguleerende" werking 
van stoffen als het hirudine1, van neutrale zouten der alkali- en 
aardalkalimetalen in bepaalde concentraties, van alkali en zuur 
in bepaalde concentraties. 
Door alle middelen, die de grondcomponenten (fibrinogeen -f 
agglutinine) van het fibrinegel vermogen te solveeren, zonder de 
eigenschappen dezer colloïden-irreversibel te veranderen, derhalve 
zonder deze stoffen te denatureeren, kan het fibrinegel in den 
soltoestand worden terug verplaatst. Dit is b.v. het geval met 
zwak alkali en zuur, echter onder die voorwaarde, dat het solven s 
nagenoeg geheel door het gel wordt geïmbibeerd, waarbij ten 
11 
slotte vervloeiing (die 8—14 dagen in beslag kan nemen) op-
treedt. "Wordt deze voorzorg niet in acht genomen, is derhalve de 
gebruikte hoeveelheid, of de H ' - of OH'-ionenconcentratie van het 
solvens te groot, dan treedt denaturatie, resp. ontleding der col-
loïden op. Bij de vervloeiing, resp. solvorming, heeft men te 
doen met een toestandsverandering, een hydratatie van de hydro-
phiele colloïden fibrinogeen en thrombine onder den invloed van 
een geadsorbeerd electrolyt. 
Tengevolge1 van de omstandigheid, dat in een lege artis ver-
vaardigd kunstmatig fibrinesol de componenten („fibrinegenera^ 
toren") fibrinogeen en agglutinine aanwezig zijn, echter in ge-
hydrateerden, gezwollen toestand, kan in zulke solen door alle 
die middelen opnieuw naalden en (of) dradenvorming, resp. gel-
vorming worden te voorschijn geroepen die, hetzij de aan de 
hydratatie ten grondslag liggende electrolyt buiten werking ver-
mogen te stellen (neutralisatie, de electrische stroom, water in 
groote overmaat), zoodat de colloïddeeltjes (secundair) hun hy-
dratatie, resp. zwellingswater verliezen, hetzij aan de colloïd-
deeltjeö primair hydradatiewater vermogen te onttrekken (verwar-
ming op bepaalde temperatuur, verdamping, sterke zoutoplossing), 
terwijl hetzelfde het geval is met die agentia (bloedserum b.v.), 
die een groote overmaat agglutinine bevatten. 
Uit het oogpunt bezien, dat men bij het thrombine met een 
agglutinine heeft te doen, verschijnt tevens het historisch verband 
tusschen de ontwikkeling van het bloedstollingsvraagstuk eener-
zijds en die der Serologie en Immuniteitsleer anderzijds, in een 
nieuw licht. 
S l o t s o m . 
De aan de natuurlijke bloedstolling ten grondslag liggende 
fibrine vorming berust op een, onder het schijnbeeld van een kristal-
lisatieproc.es verloopende, dehydratase -f- agglutinatie van fibrino-
ge-enamikronen ; het thrombine is geen (fibrine-)ferment, maar een 
agglutinine, 
Fibrinogeen -f agglutinine = fibrine. 
Zusammenfassung. 
Die der natürlichen Blutgerinnung zu Grunde liegende Fibriu-
bildung kann zurückgeführt werden auf eine, unter dem Scheinbild 
eines Kristallisationsprocesses verlaufende, Dehydratation •-(- Ag-
glutination von Fibrinogenamikronen. Das Thrombin wäre nicht 
als (Fibrin-)Ferment, sondern als ein Agglutinin zu betrachten. 
Fibrinogen + Agglutinin = Fibrin. 



http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/359046

De bloedstolling als agglutinatieproces

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

NARCIS

Wageningen Yield