Net als in 2013 wordt de status van de van oorsprong Nederlandse rassen besproken. Het betreft het aantal volwassen stamboekgeregistreerde vrouwelijke dieren van rund, schaap, geit, varken, paard, hond, kip, konijn, duif, gans, eend en honingbij. En de trend in de afgelopen 15 jaar

Eldik, P., van

Hiemstra, S.J.

Hoving, A.H.

Oosterhof, R.T.

Taks, A.

Dutch

Wageningen Yield 

10 ZeldzaamHuisdier
Status van de van oorsprong 
Nederlandse rassen
Tekst: Rita Hoving (CGN), Sipke Joost Hiemstra (CGN), Peter van Eldik (SZH), Ruud Oosterhof (SZH) en Ad Taks (SZH) 
Het Centrum voor Genetische Bronnen, 
Nederland (CGN) heeft de taak om status 
en trends van dierlijke genetische bronnen 
in Nederland te monitoren. Deze gege-
vens worden vastgelegd in een database 
(http://efabis.cgn.wur.nl/) ten behoeve 
van de FAO (Wereldvoedselorganisatie van 
de Verenigde Naties). In dit artikel staat 
een update van de informatie. 
Wat is een ras? 
De vermelde data zijn de aantallen zoals 
die door stamboeken en rasorganisaties 
zijn doorgegeven. Het gaat om rassen die 
de FAO omschrijft als ‘native and/or locally 
adapted’, dat wil zeggen: oorspronkelijk 
en/of aangepast aan de lokale omstandig-
heden.
Net als in 2013 wordt de status van de van oorsprong Nederlandse 
rassen besproken. Het betreft het aantal volwassen stamboekgere-
gistreerde vrouwelijke dieren van rund, schaap, geit, varken, paard, 
hond, kip, konijn, duif, gans, eend en honingbij. En de trend in de 
afgelopen 15 jaar. 
Een ras is een populatie van verwante die-
ren die in kenmerken op elkaar lijken en 
deze kenmerken ook doorgeven aan hun 
nakomelingen. Dit betreft zowel uiterlijke 
kenmerken (zoals kleuraftekening of type) 
als eigenschappen die nodig zijn voor een 
bepaald gebruiksdoel. Of het nu productie 
van melk, vlees of eieren is of het leveren 
van trekkracht of graasdiensten. 
Fokkers van rassen zijn doorgaans georga-
niseerd in een stamboek of rasvereniging. 
Meestal wordt een dier tot een bepaald ras 
gerekend wanneer de ouders, de groot- 
ouders en minstens een van de overgroot-
ouders tot ditzelfde ras behoren. Het dier 
is dan raszuiver (meer dan 87,5 procent 
zuiver bloed). 
Een ras wordt als van oorsprong Neder-
lands beschouwd als een populatie die-
ren 40 jaar en 6 generaties apart van de 
buitenlandse ras(sen) waar het uit ont-
staan is, gefokt wordt. Vanuit het oogpunt 
van genetische diversiteit voegt het CGN 
ook jong erkende Nederlandse rassen aan 
de rassenlijst toe, zoals het Schijndelaar 
hoen, het Hulstlander konijn, de Zeeuwse 
Dwergkropper en Nederlandse krulveder-
kropper. 
 aantal vrouwelijke fokdieren 
voortplantingsvermogen hoog *1 laag *2 inteelttoename per generatie
kritiek     < 100    < 300        > 1,0% zeer hoog
bedreigd   < 1000  < 3000    0,5–1,0% hoog
kwetsbaar   > 2000  < 6000  0,25–0,5% vrij hoog
normaal        < 0,25% gering
*1 Hoog voortplantingsvermogen bij gevogelte, varken, hond en konijn
*2 Laag voortplantingsvermogen bij rund, paard, geit en schaap
Tabel 1 – Risicoclassificatie van rassen op basis van de FAO-richtlijnen  
(Bron: CGN)
Hulstlander
Nederlandse krulvederkropper
W
ilm
a 
Ta
ks
W
ilm
a 
Ta
ks
ZH03-binnen.indd   10 26-07-17   15:39
ZeldzaamHuisdier 11
Criteria voor zeldzaamheid
Rassen die wat betreft hun populatiegroot-
te in de categorieën kritiek, bedreigd of 
kwetsbaar vallen, noemen we zeldzame 
rassen. In de ‘FAO Guidelines In Vivo Con-
servation, 2012’ zijn de criteria scherper 
geformuleerd voor de classificatie in ver-
schillende risicogroepen. Naast het aantal 
fokdieren (populatiegrootte) wordt reke-
ning gehouden met de voortplantings- 
capaciteit van een diersoort (tussen dier-
soorten met veel en weinig nakomelingen 
per ouderdier, vergelijk konijn met paard). 
In tabel 1 staat deze classificatie.
Verder speelt de populatiestructuur een 
rol (hoeveel mannelijke dieren er worden 
ingezet en hoe er gefokt wordt), de inteelt-
toename per generatie, de trend in het 
aantal fokdieren en het aantal fokkers in 
combinatie met hun leeftijd. 
Andere factoren waar op gelet wordt, zijn 
de geografische spreiding van een ras, het 
functioneren van een rasorganisatie en of 
er een open of gesloten fokkerij is (of er die-
ren van buiten het stamboek toegevoegd 
kunnen worden). Waarbij de kantteke-
ning wordt geplaatst dat fokken met niet- 
geregistreerde dieren die ‘erop lijken’ een 
Veel oorspronkelijke Nederlandse rassen 
zijn zeldzaam geworden als gevolg van de 
ontwikkelingen in de landbouw en de fok-
kerij. Door de opkomst van de moderne 
landbouw en veeteelt verdwenen bijvoor-
beeld veel gescheperde schaapskuddes 
uit het Nederlandse landschap en waren 
paarden niet meer nodig voor de land-
bouw. Rijpaarden werden vooral popu-
lair door een toenemende belangstelling 
voor de paardensport en zo ontstonden 
dressuur- en springpaarden. In Nederland 
werd het fokkerijbedrijfsleven steeds meer 
een wereldspeler. 
In de tweede helft van de vorige eeuw heb-
ben de pluimvee- en varkenssector een 
enorme groei doorgemaakt. Men legde 
zich toe op het fokken van rassen die 
voor één doel geschikt waren. Zo namen 
de gespecialiseerde rassen toe. Zo ont-
stond legpluimvee en vleespluimvee. Bij 
het rundvee had vooral de Holsteinisering 
grote gevolgen voor de oorspronkelijke 
Figuur 1 – Aantal vrouwelijke kalveren per ras geboren in de afgelopen 30 jaar
Holstein Friesian
MRIJ
Fries-Hollands
Groninger blaarkop
1979 1983 1987 1991 1995 1999 2003 2007 2011
0
100
200
300
400
500
rassen. Dubbeldoelvee werd vervangen 
door melk- of vleesvee. 
Figuur 1 laat de ontwikkeling binnen de 
rundveestapel zien van de jaren zeventig 
tot nu. In 1975 was nog 71% van de rund-
Waarom zeldzaam geworden? 
veestapel van het Fries-Hollands ras, 28% 
was MRIJ en 1% was Groninger blaarkop. 
In 2012 maken deze drie rassen samen 
minder dan 1% van de hele rundvee- 
stapel uit.
risico is als de bloedvoering niet bekend is. 
Een extra garantie voor het voortbestaan 
van een ras is het voorkomen van popula-
ties over de grens (Nederlands trekpaard, 
Fries paard, Schapendoes, Bonte Benthei-
mer varken, Groninger paard). Dit laatste 
kan ook helpen bij het verstandig fokken. 
Trend afgelopen vijftien jaar
Via http://www.wur.nl/nl/Expertises-
Dienstverlening/Wettelijke-Onderzoek-
staken/Centrum-voor-Genetische-Bron-
nen-Nederland-1/Expertisegebieden/
Dierlijke-Genetische-Bronnen/Rasinfor-
SPECIAL LEVEND ERFGOED
jaar
aa
n
ta
l 
vr
o
u
w
el
ijk
e 
ka
lv
er
en
  
(x
 1
00
0)
ZH03-binnen.indd   11 26-07-17   15:39
12 ZeldzaamHuisdier
matie.htm is de lijst met de status met 
alle van oorsprong Nederlandse rassen 
te vinden. 90 procent van deze rassen is 
inmiddels zeldzaam. Daarvoor is dat wat 
er in de omgeving van de rassen gebeurt 
heel bepalend. De totale veestapel is in de 
tijd altijd aan schommelingen onderhevig, 
veelal door economische omstandigheden. 
Dit betreft niet alleen het aandeel van ver-
schillende diersoorten, maar ook dat van 
verschillende rassen binnen een diersoort. 
Toen in 1984 het melkquotum in de melk-
veehouderij, het productierecht voor koe-
melk, werd ingevoerd, had dat een aanzien-
lijke krimp van de melkveestapel tot gevolg. 
Geiten- en schapenmelk vielen hier niet 
onder en dit zorgde voor een enorme groei 
van voornamelijk de melkgeitenpopulatie. 
Het loslaten van de melkquota zorgde weer 
voor groei van de melkveestapel en in hoe-
verre de fosfaatregelgeving voor verschui-
vingen zal zorgen, is nog niet bekend. 
hond (2014) aantal teven  
Boerenfox (niet erkend)   
Drentse Patrijshond 2500 normaal 
Hollandse herder (korthaar) 1100 kwetsbaar 
Hollandse herder (langhaar) 430 bedreigd 
Hollandse herder (ruwhaar) 250 bedreigd 
Hollandse smoushond 600 bedreigd 
Kooikerhondje 2500 normaal 
Markiesje 600 bedreigd 
Nederlandse schapendoes 2000 normaal 
Saarloos Wolfhond 400 bedreigd 
Stabyhoun 2000 normaal 
Wetterhoun 500 bedreigd
trend laatste 
15 jaar
aantal volwassen
vrouwelijke (fok)dierenras
risico- 
status
trend laatste 
15 jaar
aantal volwassen
vrouwelijke (fok)dierenras
risico- 
status
gans (2017)   
Twentse landgans (wit en bont) 75 kritiek stabiel
   
eend (2017) aantal eenden  
Hollandse kuifeend (incl. dwerg) 35 kritiek afnemend
Hollandse kwaker 750 bedreigd stabiel
Noord Hollandse krombekeend 80 kritiek stabiel
Noord Hollandse witborsteend  20 kritiek stabiel
Overbergse eend 10 kritiek afnemend
Tabel 2 – Overzicht watervogels van Nederlandse oorsprong (bron: CGN)
Tabel 3 – Overzicht van hondenrassen van Nederlandse oorsprong (bron: CGN)
Risico’s voor een aantal rassen
Het kan zomaar zijn dat een ras heel snel 
in populatie achteruitgaat. Het Nederlands 
landvarken is bij de grote fokkerijorgani-
saties inmiddels zo goed als verdwenen 
en het grootste deel van de raszuivere 
populatie zeugen is inmiddels gemengd 
met het Scandinavisch landvarken. Alleen 
de pas opgerichte fokkersclub heeft nog 
raszuivere dieren. 
Bij runderen hangen de risico’s voor zeld-
zame dubbeldoelkoeien samen met de 
vraag in hoeverre er uitzonderingen wor-
den gemaakt voor de zeldzame rassen wat 
betreft de fosfaatregelgeving. Hoewel de 
populatie van het MRIJ-vee al zo’n 15 jaar 
rond 15.000 schommelt, is ook de toe-
komst van dat ras onzeker, omdat het niet 
onder een eventuele uitzondering valt.
Bij de schapen wordt de status van de Fle-
volander als risicovol beschouwd. Hoewel 
de rassen waaruit de Flevolander, Noord-
hollander en Swifter ontstaan zijn (Fins 
Hollandse Herder ruwhaar
W
ilm
a 
Ta
ks
ZH03-binnen.indd   12 26-07-17   15:40
ZeldzaamHuisdier 13
trend laatste 
15 jaar
aantal volwassen
vrouwelijke (fok)dierenras
risico- 
status
trend laatste 
15 jaar
aantal volwassen
vrouwelijke (fok)dierenras
risico- 
status
   
sierduif (2017) aantal duivinnen  
Amsterdamse baardtuimelaar 200 kritiek afnemend
Amsterdamse tipler  35 bedreigd afnemend
Boeren meeuw 50 bedreigd afnemend
Gelderse slenk 120 bedreigd stabiel
Groninger slenk 80 kritiek afnemend
Hagenaar 50 kritiek afnemend
Hollandse kropper 400 bedreigd afnemend
Holle kropper 250 bedreigd stabiel
Hyacinthduif 100 bedreigd afnemend
Ned. krulveerkropper 80 kritiek stabiel
Ned. schoonheidspostduif 200 bedreigd afnemend
Ned. helmduif 80 kritiek stabiel
Ned. hoogvlieger 125 bedreigd afnemend
Nonduif 175 bedreigd afnemend
Oud Hollandse Tuimelaar 500 bedreigd afnemend
Oud-Hollandse Kapucijn 180 bedreigd afnemend
Oud-Hollandse meeuw 600 bedreigd afnemend
Voorburgse schildkropper 250 bedreigd stabiel
Zeeuwse dwergkropper 50 kritiek toenemend
konijn (2017) aantal voedsters  
Beige 30 kritiek afnemend
Deilenaar 50 kritiek afnemend
Ekster 30 kritiek stabiel
Gouwenaar  30 kritiek afnemend
Havana  60 kritiek afnemend
Hulstlander  60 kritiek afnemend
Klein lotharinger 200 bedreigd afnemend
Nederlandse hangoordwerg 1600 normaal afnemend
Nederlandse kleurdwerg 2500 normaal stabiel
Sallander  40 kritiek stabiel
Thrianta  350 bedreigd stabiel
Tabel 5 – Overzicht van konijnenrassen van Nederlandse oorsprong (bron: CGN)
Tabel 4 – Overzicht van duivenrassen van Nederlandse oorsprong (bron: CGN) 
landschaap, Île de France, Vlaams melk-
schaap en Texelaar) goed beheerd worden, 
is het Vlaams melkschaap een zeldzaam 
ras en dat geeft meer risico. De ontwikke-
ling in de heideschapenpopulaties hangt 
samen met de manier waarop in de toe-
komst het heidebeheer ingevuld wordt. 
Voor het Nederlands trekpaard geldt dat er 
moeilijk liefhebbers voor te vinden zijn en 
het aantal doeleinden waarvoor ze ingezet 
kunnen worden, beperkt is. 
Het aantal Nederlandse melkgeitenrassen 
is al voor 2000 sterk gedaald. Hoewel de 
Nederlandse landgeit tot voor kort groeide, 
maakt de populatie nu weer een lastiger 
periode door, die onder andere te maken 
heeft met de regelgeving (o.a. bij keurin-
gen). De kleindierrassen zijn qua popu-
latieomvang allemaal bedreigd of kritiek. 
Het voortplantingsvermogen van deze dier-
soorten is weliswaar groot, maar het aantal 
houders is klein en meestal ‘grijs’ en dat 
zorgt voor risico’s. Het is van belang dat 
de diversiteit aan rassen en hun genen 
behouden blijven. Daarbij is het zaak om 
bij te houden wat we nog hebben. =
Nederlands trekpaard
M
ir
ia
m
 v
an
 S
tr
aa
te
n
SPECIAL LEVEND ERFGOED
ZH03-binnen.indd   13 26-07-17   15:40


Status van de van oorsprong Nederlandse rassen

http://library.wur.nl/WebQuery/wurpubs/fulltext/425337

Status van de van oorsprong Nederlandse rassen

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Wageningen Yield