Beckmann, J.

Open Marine Archive

Aanmerkingen bij "EEN ZICHT OP OOSTENDE" van R. WEISE 
door Jean BECKMANN 
Het weze mij toegelaten enige aanmerkingen te formuleren. Bij het lezen van de bijdrage van Rudolf 
WEISE in het maandblad DE PLATE van de maand september (1) vielen mij enige onnauwkeurigheden 
op. 
Beginnen wij bij "DE MOLENS" 
Auteur citeert hier 2 molens op de westkant en 1 molen op de oostkant van de stad. Wat auteur denkt te 
zien op het schilderij zijn voornamelijk 2 Westmolens. Mijns inziens ziet hij 1 Westmolen en de 
Noordmolen. De tweede Westmolen bestond in 1650, toen het schilderij werd gemaakt, gewoon niet. 
Auteur beroept zich op een stadsplan van A. Sanderus en J. Blaeu (2). Mogelijks heeft de tekenaar zich 
hier miskeken want hij ziet twee molens aan de westkant van de stad maar ziet de molen in het 
noordwesten (de Noordermolen) niet. Alles heeft te maken met de gezichtshoek waaruit men zijn 
observaties verricht. Tot hier blijft mijn argumentatie niettemin wat te eenvoudig. 
Daarom ging ik te rade bij Daniel FARASYN (3). Volgens deze geprezen Oostende-kenner verrees een 
eerste molen (na het Beleg van Oostende) ten oosten van de stad in 1605, de Oostmolen, ongeveer in het 
midden van het huidige Vissersplein. Een tweede molen, de Westmolen, werd opgericht ten zuiden van 
de Westpoort, slechts enkele maanden later. Nu zou het tientallen jaren duren voor een derde molen werd 
opgericht op het bolwerk aan de Vlaanderenstraat, de Noordmolen. Daniel FARASYN ontkent niet dat er 
een tweede molen werd opgericht ten noorden van de Westpoort, maar bevestigt dit ook niet. Het blijft 
bij een mogelijkheid. Enkel zegt hij dat er in november 1782 een molen werd opgericht aan de voet van 
de "IJsput". 
Een tweede onderzoek betrof de plaats van waaruit het doek werd geschilderd. Hier kwam ik tot de 
conclusie dat de kunstenaar zich moest bevinden ten westen van de stad, ergens langs de Duinenweg of 
in de duinen tussen Oostende en de St.-Albertusschans te Mariakerke. Tot die conclusie was R. WEISE 
ook gekomen. Enkel van op die plaats kon men de "Skyline" waarnemen met alle referentiepunten zoals 
op het schilderij. Gaat men meer zuidelijk zijn schildersezel neerzetten, ergens tussen de 
St.Isabellaschans en Oostende, dan zou men eerst de kerk zien, dan de Oostmolen, nu eerst de toren van 
het stadhuis en dan pas de Westmolen en de Noordmolen. 
Een derde onderzoek was meetkundig. Aan de hand van een op schaal gedrukt plan van Oostende, kon ik 
de afstand aflezen tussen de Peperbusse (de toenmalige kerktoren) en de toren van het toenmalige 
stadhuis (het tegenwoordige Feestpaleis op het Wapenplein), = ongeveer 350 m in vogelvlucht. De 
afstand tussen die laatste toren en de noordkant Vlaanderenstraat, waar het bolwerk van de molen stond = 
ongeveer 290 m. Op het schilderij zijn die afstanden duidelijk in te schatten. Aan de Westpoort tenslotte 
was de afstand tussen de twee bastions ongeveer 130 m. De Westpoort stond halverwege tussen de twee 
bastions en de op het plan Sanderus voorkomende molens. Dus de afstand Westmolen-Westpoort en 
Westpoort-tweede molen bedroeg maximaal 65 m. Op het schilderij is die tweede molen bijgevolg niet te 
zien. Afhankelijk van de plaats waar de kunstenaar zijn werk uitvoerde, kon die tweede molen, zo hij 
bestond, de toren van het stadhuis aan het zicht onttrekken. 
Nu "het hoodfmenu": DE ST.-MAARTENSKERK 
Rudolf WEISE heeft het in zijn bijdrage over een St.-Maartenskerk. Laten we duidelijk zijn: een St.- 
Maartenskerk heeft in Oostende nooit bestaan. De enige parochiekerk in Oostende (Nieuwe Stad, sinds 1395) 
was de St.-Pieterskerk, gebouwd in 1436-1438 (4) en herbouwd in 1476-1478 (5). 
2004 - 246 
• Rornh ,f e n 6t,64.2 	 de. 
Kb j_1( 
1 )1 ,AN D' () STF,N 	 // t 
,!hege 
	 cent 2 
	 11 
Aoo 
• 
'14' 
B tuott:on 	 l:vme 
2.13.aidt 'Nouveau • 
3...114bri • dw. LanIerfitte 
aal'. du fuvtlon 
j. 
dz.ft. ele.e 	 . 
art 	 .8a4r*Ione 
44 
_Bast J' la. Flortje 
Q. 	 de ti 674ze4'..re 
Ra.q. • .i< Zi (".a,Ardie • 
	 .11111••nn•01, 	  
.2ijaritn 
..i.tagaou245 • 
Eike" a Ia Cole7'ft47/1 
ly.17virr;Wi. 
Cord.,-.-rie.y. 
.r.d..Eat4r dut.€4., . 
er.v. 	 (Wherine . 
Is. 65-aa& 	 eanaf 
2004 - 247 
Gerestaureerd na 1604.Tot nog toe éénbeukig, werd driebeukig rond 1640. Brandde af in 1712, werd hersteld 
en brandde opnieuw af in 1896. 
Waar komt de vermelding St.-Maartenskerk vandaan? Hier ging ik eerst te rade bij C. LOONTIENS (6) 
destijds stadsarchivaris en bibliothecaris van Oostende. Uit zijn bijdrage over het onderwerp, het volgende: 
"...Een eerste nieuwe klok zou in 1609, op Goede Vrijdag 17 april opgehangen worden in 
aanwezigheid van Gewijde Stassart, pastoor van Brugge, die de klok wijdde. Aan welken Heilige werd 
deze eerste klok toegewijd? Aan Sint.-Pieter, denkt ge? Neen, aan Sint.-Maarten, die dus wel de 
schutspatroon was van de parochie..." 
C. LOONTIENS ging op zijn beurt te rade bij Oostende-kenner bij uitstek E. VLIETINCK, die over het 
onderwerp een artikel publiceerde (7). Hier zegt hij het volgende: 
"...de makers van de oude plans onzer stad zijn eenvoudig gemist. Waarschijnlijk hebben zij de klok 
met de kerk verward - het deel met het geheel...- Missen is menselijk...". 
Ik kan mij slechts aansluiten bij deze twee stadskenners. Het valt mij op dat nooit één andere historicus, naar 
mijn weten, een bijdrage heeft gepubliceerd over een mogelijke St.-Maartenskerk. Zelfs J. BOWENS (8) niet. 
Enkel op stadsplattegronden komt een St.-Maartenskerk meermaals voor. 
Laten we de plattegronden eens bekijken. 
Verbouwe 258. Plan SANDERUS (9). "Flandria Illustrata, 1641". In de legende onder A: "St.-Maartenskerk".  
Verbouwe 297. Plan J. B. NOLIN 17e eeuw, Parijs (10). Legende van 17 nummers met onder 14: "Église Saint-
Martin". 
SAO: PT/G051. 1659 (11). "Oostende uit het Oosten gezien". Geen legende. Enkel boven de kerk geschreven 
in het Duits: "St.-Peter und Pauli". 
SAO: KP/G015. 1660 (12). Legende van vijf nummers waaronder 1 St.-Martens-Kerck. Wat hier opvalt, is de 
duidelijkheid waarmee de kerk staat afgebeeld. Is driebeukig. De gebouwen der Oratorianen zijn ook goed 
weergegeven. 
SAO: KP/H081. 1706. C. HOPPACH (13). De legende in het Frans met onder 25: La Grande Église en onder 
26: Les Pères de l'Oratoire.  
Verbouwe 318. Plan G. BODENEHR (14). 1720. Duits. Naar mijn mening een bijgewerkte versie van het 
grondplan van J. B. NOLIN. Parijs. (Verbouwe 297). Geen legende, enkel St.-Martin, (in het Frans 
geschreven). 
Verbouwe 327. J. en R. OTTENS (15). 1738 Amsterdam. Ned. "Grondtekening der stad Ostende". Legende 
van 43 nummers waaronder 33: De Groote Kerk en 34: De St.-Martens Kerk  . 
SAO: KP: H099. Matheas SEUTTER (16), 1740. Duits. De legende geeft onder Q waar de pastorie en de 
gebouwen van het Oratorium moeten staan aan: Grote Kerk en onder R: Sint Maartenskerk. 
SAO: KP/G030 (17). Parijs. 1742. Recueil contenant des Cartes nouvelles. Geen legende. De kerk en de 
gebouwen der Oratorianen duidelijk getekend. 
2004 - 248 
OHP8/0826 en/of 0827. Pro Civitate en D. FARASYN (18). 1750. "Plan in reliëf van Belgische steden". 
(Franse editie) blz. 148. Legende 46: La Grande tglise S. Pierre (et Paul),  49 La Cure = Pastorie. 
SAO: KP/F038 (19). 1764. BELLIN; Frans; Bij de kerk: "Cathédrale". Gebouwen der Oratorianen duidelijk 
weergegeven. 
SAO: KP/G022 (20). Onbekend. Geen datum. Legende onder 25: St.-Martins Kercke. 
Deze lijst van plattegronden is zeker niet volledig. 
Op de 12 doorgenomen plattegronden komt St.-Maartens Kerk 7 maal voor, dit vooral op plannen van 1641 tot 
1740, waaronder bijgewerkte kopieën. St.-Petrus en Paulus 2 maal. Grote Kerk 1 maal, 2 verscheidene kerken 
2 maal. 1 maal wordt Kathedraal gebruikt. 
Om mijn studie geloofwaardiger te maken, ging ik nog te rade bij de Zwarte Zusters, die hebben de periode 
1609-1800 meegemaakt en lieten ons een manuscript achter (21). In 1712 werd hun kerk zelfs de parochiekerk 
van Oostende na het afbranden van de Hoofdkerk. Nergens in hun teksten is er sprake van een St.- 
Maartenskerk. 
Nog niet tevreden, consulteerde ik het werk van R. VANCRAEYNEST (22), nog zo een excellente 
Oostendekenner, die behandelde in detail het werk der Oratorianen = (o.a. het werk van de pastoors der 
parochiekerk). Nergens in zijn werk is er sprake van een St.-Maartenskerk. Wel vindt men in zijn werk de 
namen "Parochiale Kerk - Parochiekerk - SS. Petrus en Paulus Kerk". 
Tot slot een kleine anekdote. In mijn opzoekingen kwam ik wel een St.-Maartenskapel tegen in de 
Kapellestraat (23). Dit gepubliceerd door een gewaardeerde auteur van bij ons. 
Maar zoals E. VLIETINCK zelf zegde: "Missen is menselijk". Mogelijks hoor ik daar ook bij! 
VERWIJZINGEN 
(1) Rudolf WEISE. "Een Zicht op Oostende". Maandblad DE PLATE september 2004, blz. 190-192. 
(2) A. SANDERUS. Flandria Illustrata, 1641. Deel I blz. 310-311. 
Stadsarchief KP/H. 94. Verbouwe 258. 
(3) OHP8/1471. Daniël FARASYN "Oostendse Molens". Maandblad DE PLATE, 1978.Jrg. 7, nr. 9, blz. 11-12. 
(4) OHP8/1278. Edw; VLIETINCK "Het Oude Oostende...", blz. 40, l e kolom. 
(5) OHP8/1726. C. LOONTIENS een St.-Maartenskerk te Oostende. DE PLATE, XIX.1990, blz. 248-253. 
(6) OHP8/0765. J. BOWENS "Nauwkeurige beschrijving der oude en beroemde zeestad...Oostende". Herdruk 
Oostende 1981, deel 1, blz. 22. 
(7) Edw. VLIETINCK, De Zeewacht, november 1933. 
(8) OHP8/0765. J. BOWENS "Nauwkeurige beschrijving der oude en beroemde zeestad... Oostende". Herdruk 
Oostende 1981. 
(9) OHP8/5969. P. LOMBAERDE (red.), "Met grof Geschut", Oostende: Stad Oostende en Stichting Vlaams 
Erfgoed 1999, blz. 59. 
(10) OHP8/0892. R. LAURENT "De havens aan de Kust en aan het Zwin doorheen oude plannen en luchtfoto's", 
Brussel 1986, Rijksarchief. 
(11) 0. DEBAERE. Stedenatlas Oostende, afb. 49. Oostendse Historische Publicaties 9. Stadsarchief Oostende. 
(12) 0. DEBAERE. Stedenatlas Oostende, afb. 47. Oostendse Historische Publicaties 9. Stadsarchief Oostende. 
(13) 0. BEBAERE. Stedenatlas Oostende, afb. 59. Oostendse Historische Publicaties 9. Stadsarchief Oostende. 
(14) Maandblad DE PLATE 1985, blz. 57. 
(15) Maandblad DE PLATE 1987, blz. 87. 
(16) 0. DEBAERE. Stedenatlas Oostende, afb. 57. Oostendse Historische Publicaties 9. Stadsarchief Oostende. 
(17) 0. DEBAERE. Stedenatlas Oostende, afb. 58. Oostendse Historische Publicaties 9. Stadsarchief Oostende. 
2004 - 249 
(18) OHP8/0826 en 0827. D. FARASYN "Belgische Steden in Reliëf'. Brussel Pro Civitate, 1965, blz. 139-162. 
(19) 0. DEBAERE. Stedenatlas Oostende, afb. 62. Oostendse Historische Publicaties 9. Stadsarchief Oostende. 
(20) 0. DEBAERE. Stedenatlas Oostende, afb. 63. Oostendse Historische Publicaties 9. Stadsarchief Oostende. 
(21) Anoniem Manuscript. "De Historie van het Klooster der Zwarte Zusters te Oostende". Oostende, DE PLATE 
1983-1987. 
(22) OHP8/4413. R. VANCRAEYNEST en A. DE GROEVE "Onze-Lieve-Vrouw College Oostende". Onderdeel: 
College der Oratorianen 1653-1796. 
(23) OHP8/1055. Omer VILAIN "Langs 't hard zand: kleine Oostendse histories". Oostende, eigen beheer, 1973. 
Verklaring der afkortingen: 
SAO : Stadsarchief Oostende. 
KP: Kaarten en Plannen. 
OHP: Oostendse Historische Publicaties. 
OHP8: Bibliografie van de geschiedenis van Oostende 
OHP9: Stedenatlas Oostende 
LIDGELD 2005 
Het lidgeld voor het lidmaatschap bij de Oostendse Heem- en Geschiedkundige Kring De Plate is 
voor het jaar 2005 als volgt vastgesteld: 
Aangesloten lid: 	 11 Euro 
Steunend lid: 	 15 Euro 
Beschermend lid: vanaf 
	
25 Euro 
Enkel zij die tot nu toe niet gestort hebben (laatste storting ontvangen op 31 oktober) vinden hierbij 
een stortingsbulletin. 
Jean Pierre FALISE 
Penningmeester 
2004 - 250 


Aanmerkingen bij "Een zicht op Oostende" van R. Weise

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive