Plancke, Y.

Open Marine Archive

23
Morfologie als drager van estuariene functies
Yves Plancke, Waterbouwkundig Laboratorium 
Vraagstukken beleid en beheer: aanleiding onderzoek
In het verleden werden projecten voor het Schelde-estuarium veelal los van elkaar gedefinieerd en uitgevoerd, zonder 
diep in te gaan op de mogelijke neveneffecten voor andere functies en diensten. Centraal in al die ontwikkelingen en 
menselijke ingrepen staat de morfologie van het systeem (Figuur 1). 
Figuur 1: Estuariene functies waarbij morfologie centraal staat (‘los van elkaar’-benadering)
De Europese richtlijnen zorgden ervoor dat een bredere benadering meer ingeburgerd raakte in de laatste decennia, 
vooral bij beheerders en beleidsmakers. Die benadering werd ook opgenomen in de Lange Termijn Visie 2030. Die stelt 
dat “de instandhouding van de fysieke systeemkenmerken van het estuarium het uitgangspunt is van beheer en beleid”. 
Die fysieke systeemkenmerken zijn onlosmakelijk verbonden met de morfologie van het Schelde-estuarium. Dat de 
morfologie centraal staat in het functioneren van het estuarium, is dan ook geen verrassing. De morfologie is voor de 
drie hoofdfuncties belangrijk:
•	 bescherming tegen overstromingen: reduceren van de getij-energie in het estuarium, met demping van de getij-
voortplanting (zie blok 2);
•	 toegankelijkheid: de aanwezigheid van drempels op de overgang tussen hoofd- en nevengeulen en het meergeulen-
stelsel dat een scheiding van zee- en binnenvaart toelaat;
•	 natuurlijkheid: de aanwezigheid van diverse habitats, die mee het voorkomen van fauna en flora bepalen (zie blok 4).
Daarnaast kan men de morfologie op verschillende ruimtelijke en temporele schalen bekijken:
•	 megaschaal: hier gaat het vooral over de morfologische processen op het niveau van het systeem ’estuarium’ en de 
op- en afwaartse systemen (resp. de bovenlopen en de Noordzee);
•	 macroschaal: op dat niveau wordt het gedrag van morfologische eenheden bekeken, voor de Westerschelde bestaan-
de uit een eb- en vloedgeul met tussenliggende platen, en hun onderlinge processen;
•	 mesoschaal: daarbij onderzoekt men de ontwikkelingen en processen op het niveau van individuele geulen en 
platen;
•	 microschaal: hierbij zoomt men in op de grootste graad van detail, namelijk de bodemvormen en onderliggende sedi-
menttransporten.
Kennis van het estuarium
Wat wisten we al?
Veel en niet veel. Hoewel we bij een groot aantal processen een beeld hebben van de belangrijkste sturende factoren, 
is het nog steeds moeilijk om de morfologische veranderingen te voorspellen. Naarmate het schaalniveau in detail toe-
neemt, is het des te moeilijker de processen voldoende nauwkeurig te beschrijven. Anderzijds worden de grootschalige 
processen wel voldoende begrepen om daarover betrouwbare uitspraken te doen.
24
Observaties
Uit tal van observaties lichten we één specifieke situatie. In de afgelopen eeuwen werd de morfologie van het Schelde- 
estuarium gekenmerkt door het dieper worden van geulen, het hoger worden van platen en het samenklitten 
van afzonderlijke kleinere platen (Figuur A). Die ontwikkeling heeft gevolgen voor verschillende functies. Voor de 
bescherming tegen overstromingen betekent die ontwikkeling dat de demping binnen het systeem afneemt, met een 
sterkere getij-indringing in het estuarium tot gevolg. Op het gebied van de natuurlijkheid ontstaat er bovendien minder 
ruimte voor foeragerende vogels, omdat de omtrek van de platen kleiner wordt.
Nieuwe inzichten
In het kader van de werkgroep Onderzoek en Monitoring, en voordien Lange Termijn Visie O&M, ontstonden er verschil-
lende nieuwe inzichten die men verder ontwikkelde, terwijl bestaande inzichten verbeterd werden. Een van de belang-
rijkste ontwikkelingen vond plaats voor de benadering van de stortingen van gebaggerde specie: het gebaggerde zand 
wordt niet meer als een noodzakelijk kwaad gezien, maar kan ingezet worden om positieve effecten te creëren voor 
andere functies, met als belangrijkste voorbeeld de plaatrandstortingen. Ook de inzichten op het vlak van de relaties 
tussen de morfologie en de getijvoortplanting en tussen de morfologie en de ecologie werden in het laatste decennium 
sterk verbeterd.
Betekenis van de kennis voor beleid en beheer / menselijke ingrepen
Door het onderzoek van het afgelopen decennium konden verschillende menselijke ingrepen op een duurzamere 
manier uitgevoerd worden. Denk daarbij aan deze ingrepen:
•	 optimalisatie van bagger- en stortwerkzaamheden;
•	 optimale invulling van zandwinning;
•	 belang van de morfologie in het voorkomen van ecologisch waardevolle habitats;
•	 belang van overstromingsgebieden (GOG/GGG) in de overstromingsveiligheid van het estuarium;
•	 rol van overstromingsgebieden (GOG/GGG) in de sedimenthuishouding van het estuarium;
•	 aanzet tot morfologisch beheer, met een holistische benadering ten dienste van de verschillende estuariene functies.
Desalniettemin blijft verder onderzoek nodig om de nieuwe inzichten te optimaliseren en toekomstige vernieuwende 
inzichten ingang te laten vinden in het beleid en beheer van het Schelde-estuarium.
Suggesties
In de afgelopen jaren verschoof de focus naar een holistische benadering met aandacht voor de verschillende estua-
riene functies. Met die holistische benadering streeft men naar win-winsituaties, waarbij de morfologie een centrale 
rol speelt (Figuur 2). Voor de toekomst is het dan ook cruciaal die holistische benadering voort te zetten, waarbij het 
beheer van de morfologie centraal moet staan.
Figuur 2: Estuariene functies waarbij morfologie centraal staat (holistische benadering)
Meer informatie
De rapporten van de verschillende studies zijn terug te vinden op de Scheldemonitor.
www.scheldemonitor.be
yves.plancke@mow.vlaanderen.be
25
Figuur A: Morfologie van de Westerschelde: begin 19de eeuw (boven), 1931 (midden) en 2011 (onder)


Morfologie als drager van estuariene functies

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Open Marine Archive