J. Greidanus

Springer - Publisher Connector

Inleiding
Tot 1986 bestond het co-assistentschap
huisartsgeneeskunde in Groningen uit een
meeloopstage van twee weken in een huis-
artspraktijk. In het kader van de Wet op de
tweefasenstructuur en de daaruit volgende
herinrichting van de klinische fase werden
in Groningen de co-assistentschappen
huisartsgeneeskunde en sociale genees-
kunde van elk twee weken vervangen door
het zes weken durende ExtraMurale Co-
assistentschap (EMC). Tegenover deze uit-
breiding met twee weken stond de ver-
plichting binnen het EMC ook ruimte te
bieden aan vier paraklinische vakken:
medische genetica, klinische farmacologie,
medische microbiologie en pathologie.1 2
Het EMC was opgebouwd uit stages in
de sociaal geneeskundige en de huisarts-
praktijk met wekelijkse terugkomdagen,
waarop co-assistenten stage-ervaringen
uitwisselden en onderwijs kregen van de
verschillende vakgroepdocenten. Het EMC
was strak gestructureerd. Centraal in het
co-assistentschap stonden de stages van
de vakgroepen sociale geneeskunde (twee
en een halve week) en huisartsgenees-
kunde (drie en een halve week). Het sta-
geprogramma was van week tot week
nauwkeurig ingevuld met stage- en prak-
tijkopdrachten van de zes verschillende
vakgroepen. Er werd geprobeerd het
onderwijs van de zes vakgroepen geïnte-
greerd aan te bieden, waarbij alle bijdragen
gericht waren op de extramurale gezond-
heidszorg. Het onderwijs van de paraklini-
sche vakgroepen was echter meer op de
huisartsgeneeskunde toegespitst dan op
de sociale geneeskunde. Tijdens de stage
sociale geneeskunde waren er weinig aan-
knopingspunten voor de praktische impli-
caties van de paraklinische vakken.
In eerste instantie was iedereen erg
enthousiast over het nieuwe EMC.2 De co-
Tijdschrift voor Medisch Onderwijs, april 2000 | Vol. 19, nr.3, p.96-101
96 Onderwijs in de praktijk
Interdisciplinair onderwijs in de klinische fase: 
klinische farmacologie, medische microbiologie,
pathologie en medische genetica in het 
co-assistentschap huisartsgeneeskunde
J. Greidanus
Samenvatting
Vanuit politieke argumenten zijn in Groningen in een ‘grijs verleden’ de paraklinische basis-
vakken klinische farmacologie, medische microbiologie, pathologie en medische genetica bij
het co-assistentschap huisartsgeneeskunde ondergebracht. Afnemende waardering voor de
paraklinische onderdelen heeft in 1997/1998 geleid tot een facelift van het co-assistentschap.
Het werd verlengd tot vier weken. Door de klinische farmacologie en medische microbiolo-
gie te behandelen in de vorm van casuïstiek en/of receptenbespreking werd aansluiting
bewerkstelligd van de paraklinische vakken bij de doelstellingen van het co-assistentschap
huisartsgeneeskunde.
De belangrijkste conclusies zijn dat interdisciplinair onderwijs in de klinische fase een
functie heeft bij het plaatsen van praktische problemen in een meer theoretisch kader, maar
geen doel op zich moet worden. Bovendien moeten paraklinische basisvakken in de klini-
sche fase aansluiten bij de doelstellingen van het co-assistentschap waarin ze gegeven wor-
den. De vorm van casuïstiek- en/of receptenbespreking is een goede vorm, die aansluit bij de
vragen, problemen en moeilijkheden die de co-assistenten tijdens de stage ervaren.
assistenten waren langer in de praktijk en
konden in plaats van alleen meekijken nu
veel meer zelf doen. In de huisartspraktijk
deden ze minimaal één keer per dag een
direct geobserveerd zelfstandig consult
waarbij ze feedback kregen op hun han-
delen en functioneren. De unieke een-op-
een relatie tussen co-assistent en huisarts-
docent werd en wordt als onderwijssitu-
atie enorm gewaardeerd. De evaluaties
van de stage huisartsgeneeskunde waren
dan ook overwegend positief. Maar de
evaluaties van de opdrachten en de terug-
komdagen waren veel kritischer en min-
der positief. De praktijkopdrachten vergden
veel tijd en dit ging ten koste van andere,
volgens studenten belangrijkere, leermoge-
lijkheden in de huisartspraktijk. Vooral de
opdrachten van de paraklinische vakken
werden als belastende extra’s ervaren. De
co-assistenten hadden het gevoel dat ze
weinig leerden wat in de stagepraktijk
toegepast en gebruikt kon worden. De
paraklinische vakken sloten niet aan bij
de huisartsgeneeskunde in de praktijk.
Daarnaast maakten de paraklinische vak-
ken geen deel uit van het artsexamen
huisartsgeneeskunde, dat vanaf 1995 offi-
cieel werd en aan het einde van het co-
assistentschap werd afgelegd. Er kwamen
steeds meer matige en slechte evaluaties
van de studenten over de paraklinische
vakken en de terugkomdagen in het co-
assistentschap huisartsgeneeskunde. Ook
van de huisarts-docenten en de stafleden
die de terugkomdagen begeleidden, kwa-
men steeds meer negatieve kritische gelui-
den. Het gedeelte huisartsgeneeskunde
van het EMC bleek overvol te zijn met te
veel opdrachten en te weinig tijd voor
huisartsgeneeskunde. Verschillende aan-
passingen van de opdrachten om ze beter
te laten aansluiten bij de dagelijkse prak-
tijk en het minder verplicht maken van de
opdrachten verminderden de kritiek in de
evaluaties van de studenten niet of nau-
welijks. Het co-assistentschap huisartsge-
neeskunde in de praktijk was leuk en leer-
zaam, maar het was te kort en de vele
opdrachten van de paraklinische vakken
droegen te weinig aan het co-assistent-
schap bij.
In 1997/1998 moest door de grote toena-
me van het aantal studenten in de klini-
sche fase het logistieke programma van
het EMC worden aangepast. Mede gelet
op de slechte evaluaties, was dit de aan-
leiding om het EMC ook inhoudelijk
ingrijpend te wijzigen. Het EMC onder-
ging een facelift.
Een nieuw programma 
De verdeling twee en een halve week
sociale geneeskunde en drie en een halve
week huisartsgeneeskunde werd gewij-
zigd in twee weken sociale geneeskunde
en vier weken huisartsgeneeskunde.
Hierbij werd de koppeling en integratie
van de stages huisartsgeneeskunde en
sociale geneeskunde losgelaten en daar-
mee ook het uitgangspunt om met alle zes
vakgroepen één geïntegreerd EMC te
organiseren. De co-assistentschappen
sociale geneeskunde en huisartsgenees-
kunde werden apart als uitgangspunt
genomen. De bijdragen en doelstellingen
van de paraklinische vakgroepen moesten
bij de doelstellingen van deze twee co-
assistentschappen aansluiten. Voor wat
betreft de huisartsgeneeskunde is de
belangrijkste doelstelling dat studenten de
gelegenheid krijgen om onder supervisie
door middel van zelfstandig contact met
patiënten ervaring op te doen met het
probleemoplossend medisch denken en
handelen in de huisartspraktijk. Voor co-
assistenten met tot dan toe alleen klini-
sche ervaring is vier weken in de
huisartspraktijk eigenlijk veel te kort.
Hiermee dient rekening gehouden te wor-
den bij het vaststellen van de bijdrage van
de paraklinische vakken.
Interdisciplinair onderwijs in de klinische fase | J. Greidanus
97 Onderwijs in de praktijk
Medische microbiologie en klinische far-
macologie konden met hun doelstellingen
goed aansluiten bij de doelstelling van het
co-assistentschap huisartsgeneeskunde.
De probleemdefiniëring, het afronden van
een consult, het maken van een plan en
het kiezen van een beleid is voor co-assis-
tenten een belangrijk en moeilijk leerpunt.
Hierop kunnen beide vakgebieden goed
inspelen. Klinische farmacologie bena-
drukt in het onderwijs het therapeutische
doel, de keuze van een geneesmiddel, het
voorschrijven en het gebruik van medica-
tie in de huisartspraktijk. Medische micro-
biologie behandelt samen met huisarts
geneeskunde de infecties die veel voorko-
men in de huisartspraktijk, welke de meest
voorkomende verwekkers van deze infec-
ties zijn en welk beleid daaruit voortvloeit.
Er is gekozen voor een geïntegreerde
onderwijsvorm waarin de casuïstiek die
door de co-assistenten zelf wordt inge-
bracht, het uitgangspunt is.
De disciplinegroep pathologie vond dat
ze gezien de doelstelling van het co-assis-
tentschap geen meerwaarde had binnen
het co-assistentschap huisartsgeneeskun-
de. Overlijdensverklaringen, obducties in
de huisartspraktijk, het aanvragen van
histologisch en cytologisch onderzoek
werden voldoende door de huisarts-
docenten in de praktijk zelf gedoceerd. 
Voor medische genetica werd ook geen
goede aansluiting met de stage huisarts-
geneeskunde gevonden. De incidentie en
prevalentie van genetische problemen in
de dagelijkse praktijk zijn daarvoor niet
hoog genoeg. Toch wilde men wel de
medische genetica in de klinische fase
onder de aandacht van studenten bren-
gen. Aangezien er op dat moment geen
andere mogelijkheden waren om medi-
sche genetica elders in de klinische fase
onder te brengen, is gekozen voor de
vorm van een caput selectum over medi-
sche genetica op een van de terugkom-
dagen.
Geïntegreerd onderwijs huisartsge-
neeskunde, klinische farmacologie en
medische microbiologie
Om het onderwijs van farmacologie en
microbiologie goed te laten aansluiten op
de praktijkervaringen van de co-assisten-
ten en het niet te vrijblijvend te maken,
krijgen studenten bij het begin van het 
co-assistentschap huisartsgeneeskunde de
opdracht om aan het begin van de tweede
stageweek in de praktijk drie casus met
receptuur naar de vakgroep te sturen. Dit
betreft één recept van een antimicrobieel
middel, één recept van een niet-antimicro-
bieel middel en een ander recept naar
eigen keuze. Het hiervoor gebruikte for-
mulier is afgebeeld in figuur 1. Zelfgekozen
en voorgeschreven recepten hebben de
voorkeur, maar ook recepten waarover dis-
cussie was met de huisarts-docent of waar-
bij de co-assistent vragen heeft, zijn
welkom.
De docenten van de terugkomdag maken
een overzicht van de casuïstiek en de
recepten van de gehele groep en bereiden
het onderwijsprogramma van de middag
aan de hand hiervan voor. Per groep bete-
kent dit gemiddeld dertig verschillende
problemen. Het onderwijs wordt verzorgd
op de vrijdagmiddag, halverwege het co-
assistentschap: het eerste gedeelte van de
middag door een docent farmacologie en
de huisarts-begeleider en het tweede
gedeelte door een docent microbiologie en
de huisarts-begeleider.
De meest voorgeschreven medicatie
wordt behandeld en besproken in het far-
macologiedeel van de middag. Er wordt
ingegaan op de recepten en op het kiezen
van een bepaald middel: het doel van de
behandeling met een geneesmiddel, waar-
om, wanneer, hoe en hoe vaak, welke
Tijdschrift voor Medisch Onderwijs, april 2000 | Vol. 19, nr.3
98 Onderwijs in de praktijk
geneesmiddelengroep, welk geneesmid-
del? Tijdens het microbiologiegedeelte
van de middag komen veelvoorkomende
infecties in de huisartspraktijk aan bod.
De verschillende verwekkers van deze
infecties en de voor- en nadelen van de
diverse behandelingsmogelijkheden wor-
den hier behandeld. Meer zeldzame en
actuele infecties komen bij het onderwijs
ook uitgebreid aan bod, zoals bijvoor-
beeld de recente legionella-infecties.
Ervaringen
Uit de mondelinge groepsevaluaties en de
schriftelijke individuele evaluaties van de
laatste twee jaar over het bovengenoemde
onderwijs na de facelift blijkt dat dit onder-
wijs goed aansluit bij de ervaringen en
behoeften van co-assistenten. Het onder-
wijs is zeer interactief en de betrokkenheid
van de co-assistenten is groot. Het blijkt dat
studenten deze vorm van onderwijs en deze
inbreng van de paraklinische vakken in het
Interdisciplinair onderwijs in de klinische fase | J. Greidanus
99 Onderwijs in de praktijk
Figuur 1. Casuïstiek-, receptenformulier.
Co-assistent: naam: voornaam: datum:
❍ spreekkamer/visite ❍ man/vrouw ❍ leeftijd: hier recept plakken, 
nieten of schrijven
❍ reeds bekend met (bestaande pathologie): 1.
2.
❍ momenteel gebruikte medicatie: 1. dos.
(incl. drogistartikelen) 2. dos.
❍ hulpvraag:
❍ diagnose:
❍ therapeutisch doel:
❍ bij infectie: - zeker wel/zeker niet/misschien
- bacterieel/viraal/parasitair/schimmel
- subacuut/chronisch
- verdenking gebaseerd op anamnese/L.O./laboratorium/
anders:
❍ nader onderzoek/verwijzing:
❍ niet medicamenteuze adviezen:
❍ waarom dit middel?:
❍ voorlichting aan patiënt # informatie:
# instructies:
❍ controle/afspraken
co-assistentschap huisartsgeneeskunde
waarderen. Het afronden van een consult,
het kiezen van een beleid en de communi-
catie met de patiënt zijn de basisonderde-
len van een consult in de huisartspraktijk.
Het onderwijs in de farmacotherapie en
microbiologie sluit hier nu heel goed bij
aan. De co-assistenten krijgen ‘handvaten’
aangeboden die bruikbaar zijn in de prak-
tijk.
Beschouwing en conclusie
Interdisciplinair onderwijs in de klinische
fase is bij de ontwikkeling van de nieuwe
klinische fase in Groningen actueel. Het
basiscurriculum C2000 is probleem-
gestuurd en patiëntgeoriënteerd. De eer-
ste vier jaren van het curriculum krijgt de
student voortdurend interdisciplinair
onderwijs.3 In de klinische fase is dit nog
niet het geval. Interdisciplinaire praktijk-
stages zijn intramuraal lastig te organise-
ren. Huisartsgeneeskunde kenmerkt zich
door generalisme en is daardoor bij uit-
stek een interdisciplinaire stageplaats. 
Als co-assistenten met het co-assistent-
schap huisartsgeneeskunde beginnen, heb-
ben zij voornamelijk intramurale, klinische
co-assistentschappen achter de rug. De
klachten en problemen waar co-assisten-
ten in de huisartspraktijk mee in aanraking
komen, zijn echter, anders dan in de kli-
niek, vaak ongeselecteerd en nieuw. Het
contact met de patiënt is meestal kort en
daarin moet de co-assistent het probleem
definiëren en ook nog een adequaat beleid
en plan aanbieden aan de patiënt. Dit alles
moet dan ook nog gebeuren zonder de
hulp en steun van verpleegkundigen of col-
lega-arts-assistenten/co-assistenten op de
achtergrond. Met alle kennis en ervaring
die de studenten vanuit de eerste studieja-
ren en de kliniek hebben, is dit voor de
meesten erg moeilijk. Er is expliciet tijd en
aandacht nodig om dit te leren. Onderwijs
in specifieke paraklinische problemen die
in de huisartspraktijk kunnen voorkomen,
spreekt hen op dat moment absoluut niet
aan, omdat zij die vakgebieden niet als
relevant voor de dagelijkse huisartsgenees-
kunde ervaren. Zij hebben behoefte aan
praktische handreikingen voor de pro-
bleemherkenning in de huisartspraktijk en
voor het kiezen van een beleid.
Om politieke redenen hebben de para-
klinische vakken een plek gekregen in het
co-assistentschap huisartsgeneeskunde.
Daarom konden we positieve en negatieve
ervaringen opdoen met interdisciplinair
onderwijs in de huisartsgeneeskunde en
hebben we een aantal belangrijke dingen
geleerd. Tijdens de co-assistentschappen
moet de praktische uitoefening van de
geneeskunde centraal staan, waarbij de
doelstellingen van de praktijkstage het
uitgangspunt vormen. Paraklinische vak-
ken moeten niet ‘zomaar’ met eigen doel-
stellingen in de klinische fase gegeven
worden, maar ze moeten aansluiten bij de
stage en de doelstellingen van het co-
assistentschap waar een student op dat
moment mee bezig is. De doelstellingen
van de paraklinische vakken moeten in de
stage functioneel en toepasbaar zijn.
Onderwijs tijdens een co-assistentschap
moet aansluiten bij de ervaringen, proble-
men en tekortkomingen die studenten tij-
dens de stage in de praktijk tegenkomen.
Het bespreken van casuïstiek en recep-
tuur vergt van de student weinig extra
voorbereiding en sluit direct aan bij de
vragen, problemen en moeilijkheden die
tijdens de stage worden ervaren.
Onze conclusie is dat interdisciplinair
onderwijs in de klinische fase mogelijk is.
Het moet echter geen doel op zich wor-
den. Interdisciplinair onderwijs in de kli-
nische fase moet herkenbaar, functioneel
en toepasbaar zijn.
Tijdschrift voor Medisch Onderwijs, april 2000 | Vol. 19, nr.3
100 Onderwijs in de praktijk
Literatuur
1. Hoekstra GR, Schure LM. Naar een nieuw co-
assistentschap huisartsgeneeskunde in Groningen.
Huisarts Wet 1986;29:184-7.
2. Hoekstra GR, Heertum F van, Groenier KH. Zes
vakgroepen in één co-assistentschap extramurale
gezondheidszorg in Groningen. Medisch Contact
1988;31/32:926.
3. Rossum HJM van - namens de ad hoc werkgroep.
Blauwdruk voor een patiëntgeoriënteerd medisch
curriculum. Groningen: Faculteit der Geneeskun-
de, Rijksuniversiteit Groningen; 1993.
De auteur:
Janke Greidanus is huisarts/coördinator co-assistent-
schap huisartsgeneeskunde bij de Disciplinegroep
Huisartsgeneeskunde van de Faculteit der Medische
Wetenschappen, Rijksuniversiteit Groningen.
Correspondentieadres:
J. Greidanus, Disciplinegroep Huisartsgeneeskunde,
Faculteit der Medische Wetenschappen, A. Deusinglaan
4, 9713 AW Groningen, e-mail: j.greidanus@med.rug.nl.
Interdisciplinair onderwijs in de klinische fase | J. Greidanus
101 Onderwijs in de praktijk
Summary
Political considerations led to the incorporation of four basic science subjects, i.e. phar-
macology, clinical microbiology, pathology and clinical genetics, into the family medicine
clerkship of Groningen medical school. Deteriorating evaluation results of the basic science
components prompted a facelift of the clerkship in 1997/1998. The clerkship was extended
from two to four weeks. The educational format of case and/or prescription analysis adapted
pharmacology and medical microbiology to the objectives of the family medicine clerkship.
The main conclusions are that interdisciplinary education in the clinical phase can be used
to provide a theoretical framework for practical problems, but should not be an end in itself.
Also there should be a clear link between the basic science subjects and the objectives of the
clerkship in which they are addressed. Case and/or prescription analysis is a good educa-
tional format that fits in with the questions, problems and difficulties that students face
during the family medicine traineeship. (Greidanus J. Interdisciplinary education in the cli-
nical phase. Clinical pharmacology, medical microbiology, pathology and medical genetics in
the family medicine traineeship. Dutch Journal of Medical Education 2000;19(3):96-101.)


Interdisciplinair onderwijs in de klinische fase: klinische farmacologie, medische microbiologie, pathologie en medische genetica in het co-assistentschap huisartsgeneeskunde

file:///data/core-remote/dit/data/Springer-OA/pdf/25a/aHR0cDovL2xpbmsuc3ByaW5nZXIuY29tLzEwLjEwMDcvQkYwMzA1NjQ2My5wZGY=.pdf

Interdisciplinair onderwijs in de klinische fase: klinische farmacologie, medische microbiologie, pathologie en medische genetica in het co-assistentschap huisartsgeneeskunde

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Springer - Publisher Connector

Springer - Publisher Connector