Arslan, Ahmet Turan

English

DSpace@FSM Vakif University

. fSL~M / stl•n: 12.., AGif51os/ 15ı5 ·[MAKALE • .ı İSLAMi İLİMLER VE ·TASAVVUF ; ' Zaman Nur-ı nübüvve 'ten uzaklaştikça bu eklemeler artmiş, bid'at derecesine varm1ş, sonra gelenler de bu yolun ilk temscileri de böyle idi sannuşlardu·. Buna karŞtlık yaşa- . dıkları zamanlarda;Kitab ve Sünnet'e bağlı kalmasmt bilen iilimler ve şeyh ler (E/ıl-i Sünnet l'e '1-cemiiat), bunları bid'at e/ıli dij·e reddetmişlel~miisliinıa1ılan \ :· ,. bu sapmalardan sakmdırmaya çalışnuşlardtr. Islam ilimlerinin tedvin tarihini inceleyenler bilirler ki, Asr-ı seadette bu ilimlerden hiçbirinin, bugünkü bilinen şekil ve adları mevcut ohrtadı~ı gibi Thsavvuf'un'da adı yoktu. Ancak nasıl ki öteki Islam ilimleri, tarihi gelişme­ler karşısında tedvin edilmiş ve haklarında eserler yazıl­mışsa, özü Allah'ın Elçisi (S.A.V.)'in ve O'na uyanların söz ve davranışianna dayanan tasavvuf da zamanla geli-şerek Islam ilimleri arasındaki yerini almıştır. İsrailiyat bu-lunabilir endişesiyle Thfsir'i kabul etmemek veya hadis uy-duranlar olmuştur diye Hadis'i kabul etmemek nasıl müm-kün degilse, bazı yönlerden Yunan veya Hint dilşiince sis-•temleriyle benzerlik gösteriyor diye Thsavvuf'un islamili-gini inkar etmek de mümkün de~ildir. Öyie bir ,iddiada bulunmak, bir hintli veya yunanlı da. ekmek yiyor diye ek-me~i helal ve faydalı oldu~unu kabul etmemek gibi bir ga- . rabet olur. . ' Gerçekten de, başlangıçta, yalnızca ayet -i kerimeler ya-zılmak suretiyle "Mushaf" teşekkül etmişti. Peygamber (S.A.V.fin izni ile meydana getirilen ·"sahife'~ler ise, sınırlı sayıdaki hadisleri ihtiva ediyordu. Geri katilifbütün lsla-. mi bilgiler sahabe-i kiramın parlak Mfız!Jlw:!nd.a bulunu-yordu. Resfil-i Mücteba Muhammed Musl<Jfaı (s.a.v.) Efen-dimiz'in ra:tıle-i tedrisinde yetişmiş olan Sflhabe-i güzin san-ki birer canlı Kur'an idi. Islam'ın zahiri- bat:ıni ·bütün özel-141 ISLAM Yrd .. Doç. Dr. A '.lman ASLAN . . likleri onların yaşayışlarında: yerini alıyordu. Onlar Kur'-an ve Sünnet'e sarılmada .insanların en ileri derecede olari-ları idi. Çünkü o dinimaLve ca~ verere~ Ö~renmişlerdi. Allah ve ResOlU'nün emirterinin hayata hakim kılınması ve milim şaşmadan günlük hayatlarında uygulanması ise onlar için, mal ve canlarından daha kıymetli idi. :. Ilk müslümanlar Fıkhi- i'tikadi, zahiri- batıniher türlü müşkillerini Peygamber (s.a.v.)'e arzediyor ve dertlerine de-va olacak cevapları pratik ve en mukni bir şekilde alıyor~ !ardı. Resfil-i Ekrem (s.a.v.)'in irtihalinden sonra ise, ayet-i kerimelerin açıklanması yolunda Tcfsir Hmi dogmuş, Sün-net'in derli toplu bilinmesi için Hadis ilmi tedvin edilmiş ve yaşanan hayatın problemlerini çözmek için de Fıkıh il-. mi meydana getirilmiştir. Ma'nevi- _batı ni diyebilecegimiz meseleleri halletmek üzere ise Thsavvuf ilmi tedvin edil-miştir. Yani-temsilde hata olmazsa - ekonomide, "taleb" e göre piyasaya mal sürütmesi gibi, müslümanların ihtiyaç-larına göre de Islami bilgiler bölümlere ayrılıyor, tasnif edi-liyordu. Dogrusu t~dvin devrinin başJimnda ~a "tasavvuf" · ismi geçmiyor fakat onun muhtevası zühd, hakikat, tak-va, rekaik ... gfibi degişik isimlerle anılıyorduı. Nitekim . sonraki devirlerde yazılmış olan tasavvufi eserlerin1 muh~ tevası, başta Buhari'nin ei-Camiu's-sahih'i olmak Uzere hadise ait te'liflerde edeb, zühd, rakaik ve benzeri kitab .,_ 1· MAKALE ve bab başlıkları altında ele alınmıştır. İmam Ahmed b. Hanbel (241!855)"in Kitabü'z-zühd'ü ile İmam-ı Azam'-ın talebelerinden Abdullah b. Mübarek (181/797)'in Kitabüz-zühdi ve'r-rakaik'ı konuyla ilgili müstakil eserler olmaları açısından dikkatimizi çekmektedir. Yine Ebu Ha-nife' nin talebelerinden İmam Muhammed (189/805)'in, kendisine "Niçin zühd hakkında bir kitap yazmıyorsu­nuz?" diyenlere "Kitabu'l-büyu'u ( = alış-veriş ve ticari meselelerle ilgili kitabı) yazdım", diye cevap vermesi3 dik-kat çekicidir. Bu sözüyle o, zühd ve tabinın ancak mua-melata ai.tkonulardaki hatıllı davranışlardan kaçınınakla mümkün olabileceğine işaret etmektedir. Ayrıca bu riva-yet bize, bugün, ''fıkıh imamı, alimi'' deyip geçtiğimiz bir zatın fıkıhla zühdü nasıl birbiriyle içiçe gördüğünü göste-rir. Öte yıuıdan zahidiıne düşüncenin birinci nesilden, ikinci ve üçüncü İslam nesillerine nasıl ve ne derecede intikal et-ıiıine de işaretler taşır. 1 Ancak belirtmeliyiz ki, her devirde, ! her iyi ve güzel işin gerçek sahipleri ı bulunabileceği gibi sahtekarlan da ol-/ muştur ve olacaktır. İnsanlık tarfhi '·buna şahittir. Genel yapıst itibariyle (istismara müsait bulunan tasavvufu .:da zaman içinde, kötüye kullananlar olmuştur. Zamanla, jıkh-1 bôtın yo-·lundaki İslam büyüklerine tôbf olduk-1 'larınt söyleyen baz1 kimseler bu yola ·::bir takım eklemelerde bulunmuşlaı~ · yeni birtakım usuller ihdas etmişler-ı . ·' dir. Yine ifade etmeliyim ki, tedvin devrinde tasavvufun baş­ka isimlerle anılması, yalnızca bu ilme mahsus bir durum değildir. Nitekim Fıkıh ilmi de "ilmu'ş-Şeri'a" diye anılırd{ Diğer taraftan, Arap diline ait istılahların bugün bilinen şekillerini de ilk devir müelliflerinde aynen göre-miyoruz; farklılıklar gösteriyor. Kısaca ifade edecek olur-. sak tasavvufun gelişmesinde de, diğer İslami ilimierin ted-vinindeki gelişmeye paralel bir durum görülmektedir. Tasavvuf'un islamiliğini gösteren delillerden biri de bu ilimle ilgili terimierin esaslarını ayet ve hadislerle bulma-nın mümkün olmasıdır. Bu cümleden olmak üzere tasav-vufa ait pekmeŞhuıiki terim olan "salik" (= yola giren) ve ''et-tarik" (yol)'un, "men seleke tarikan .. .'' diye baş­layan ve "her kim ilim tahsiliiçin yola (sefere) çıkarsa bu yüzden Allahu Teala ona Cennet yolunu kolaylaştırır .. .'' 5 mealindeki hadiste geçen "seleke" ve "tarikan" ifadele-rinden ilham alınarak konulmuş istılahlar olduğu düşünülebilir6 . Denilebilir ki, İslam tarihi boyunca fıkıh!a tasavvuf içiçe olmuştur. İlk devirlerde bu durum daha da belirgindir. Birincisine fıkh-ı zahir denilirken ikincisine fıkh-ı biitın adının verilmesi elbette boşuna değildir. Öte yandan deniliyor ki, Resul-i Ekrem (s .a.~·.), devleti idare etme. ümmetin ilmi meselelerini halletme ve ümmet fertlerinin ruhlarını terbiye etme gibi üç önemli işi omuz-lamış bulunuyordu. o beka alemine inihal bu)urunca, dev-leti idar~ işinin (hükümdarlar, idarecilerı ilmi meselelerin hallini alimler, ma'ne-.·i ve ruhi meselelerin çözümünü de meşayıh-ı kirarn üzerlerine almışlardır. Demek oluyar ki ;.ukarıda ifadeye çalıştığımız şekliyle tasavvuf dinin özü, ruhu, meyvesi ve hikmetidir. o. ruh-ların eğitilmesi ve ma'ne-.·i hastalıkların tedavisi için pra-tik bir metoddur 7 . İŞte bu düşüncelerden hareketle u lema ve meşayıh-ı ki-ram yaşayışiarını olabildiğince Sünnet'e uygun hale getir-meye çalışmış ve b id' atierden son derece uzak durmuşlar­dır. Ancak belirtmeliyiz ki, her devirde, her iyi ve güzel işin gerçek sahipleri bulunabileceği gibi sahtekarları da ol-muştur ve olacaktır. İnsanlık tarihi buna şahiııi~ Genel yapısı itibariyle istismara müsait bulunan tasawufu da za-man içinde, kötüye kullananlar olmuştur. Zamanla, fıkh­ı biitın yolundaki İslam büyüklerine tabi olduklarını söy-leyen bazı kimseler bu yola bir takım eklemelerde bulun-muşlar, yeni binakım usuller ihdas etmişlerdir. Zaman Nur-ı nübüvve1ten uzaklaştıkça bu eklemeler artmış, bid'at de-recesine varmış, sonra gelenler de bu yolun ilk temscileri de böyle idi sanmışlardır. Buna karşılık yaşadıkları zaman-larda, Kitab ve Sünneı'e bağlı kalmasını bilen alimler ve şeyhler (Ehl-i Sünnet ve'l-cemaat), bunları bid'aı ehli di-ye reddetmişler, müslümanları bu sapmalardan sakındır­maya çalıŞmışlardır. 8 Çünkü onlar biliyorlardı ki, bid'at, din binasının dibine konulan bir dinarnit veya bu binanın bir yerine asılan bombalı bir pankarı demektir. :ı (1) Haris el-Muhasibl, Risaletü'l-müsterşidln, thk. Abdülfettah Ebu Gudde, Beyrut, 1971, (Haseneyrı Muhammed Mahlı1fun tak-rizi), s.9. (2) Haris el-Muhasibi (243/857)'nin eserleri, Kuşeyri (465/1072)'nin er-Risale'si, Gaziili (505/llll)'nin el-İhya'sı, Süh-reverdi (632/1234)'nin Avarifu'l-me'arif'i vs. (3) Birgivi, et-Tarikatü'l-mı.ihammediyye, Istanbul, 1307, s.l64. (4) Haris el-Muhasibi. a.g.e,s.9. Ayrıca, günümüzde Turkiye'nin doğusunda bazı yörelerde fıkıh kitaplanna "Şeriat kitabı" denildiğini , İstanbul Yüksek İslam Ens-titüsü'ndeki sınıf arkadaşlarımdan Abdullah Aydın'dan duymuş­tum. Daha sonra Ekrem Yel de bu bilgiyi ıe'yid etti. (5) Nevevi, Riyiizüssalihin Tercemesi, (Terceme: Hasan Hüsnü Er-dem). D.I.B. yayınları, Ankara, 1976, lll,7. (6) Tasavvufi konulardan ve sı1fiyyenin terceme-i hallerinden bah-seden eserler mevcuttur. Tasavvuf ısıılahiarı nı konu edinenler de vardır. Ancak tasavvufi terimierin menşe'i ve mesnedlerini toplu bir şekilde ele alıp açıklavan bir tasavvuf terimleri sözlüğü bula-madım . Tasavvuf lite(atürü böyle bir eserden yoksunsa bu konu-da çalışma yapmanın gerekli olduğuna işaret etmek isterim. (7) Haris el-Muhasibi. a.g.e.,s.S-9. (8) Muhammed b. Ahmed, Burhanu'ı-tarika. Süleymaniye kıb. Kılıç Ali Paşa kısmı, No: 1472, v.24b. İSLAM 115 

İslami İlimler ve Tasavvuf

http://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/11352/1839/1/Turan.pdf

İslami İlimler ve Tasavvuf

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

DSpace@FSM Vakif University