Çelebi, Nazmiye

English

DSpace@FSM Vakif University

TANITMA 155 ikı (dudak) arasından çıkan sır yayılır (sır olmaktan çıkar) . 197/132 - Köpek beslenerek btiyür (eğıtilerek gıder), söyle; köpeğın verası vardır da, niye kadının verası yoktur? (köpek besle kadın besleme, çünkü kcipeğin verası var, kadının verası yoktur). 251/43 Halı! Çeçen Boesclıoten, H ve Johanson L. Turkic Languages in Contact 2006, Turcologica 61, Harrassowitz Verlag. Özellikle son yıllarda dil ilişkisi 'language contact' ve dil değişimı 'language chance' üzerine yapılan çalışmalarda dikkat çeken bir artış söz konusudur. Dil ilişkisi farklı yaklaşımlar ve yöntemlerle; fonetik, fonoloji, morfoloji, sentaks ve sernantİk düzeye kadar uzanan oldukça geniş bir çerçevede ele alınmaktadır. Turcologıca 61 de dil ilişkisi bakımından Türk dılieri yorumlanmış, özellikle Johanson 'un geliştirdiği kod kopyalama 'code copying ' kuramı çerçevesinde, Türk dillerinin farklı dillerle etkileşimi ele alınmıştır Kitaptaki farklı yazarlar tarafından kaleme alınan on beş makalenin ortak özelliği Türk dillerinin diğer diller! e etkileşimidir. Makale! erde, bu etkileşimin Türk dillerinde ne gibi dilsel değişmeler meydana getirdiği , Türk dılierinin dığer dilleri nasıl etkilediği gibi konular üzerinde durulmuştur. Kitabın editörlüğünü de üstlenmiş olan Boeschoten tarafından yazılan önsozde (1-3); Türk dilleri ve dil ilişkisi üzerine genel bir değerlendirme yapılmaktadır. Önsözde geniş bir coğrafYada milyonlarca kişi tarafından konuşulan Türkçenin (Batı Avrupa'dan başlayıp Balkanlara, Asya ve Kuzeydoğu Sibirya'ya kadar) farklı dillerle etkileşim içinde olduğu, köklü edebi dilleri barındırması yanında birçok şive ve ağızlarının da öldüğü belirtilmiştir. Boeschoten yazısında dı! ilişkisi sonucunda dilin yapısıyla ilgili değişiklilıklerin toplumsal değişikliklerle birlikte meydana geldiğini ifade ederken bu değışınelerin farklı yöntemlerle incelenebildiğinı açıklamaktadır. Johanson tarafından kaleme alınan ilk makalede (4-26) Ttirk dillerinin diğer dillerle ilışkısi ve etkileşimi üzerinde durulmuştur. Johanson kendi geliştirdiği kod kopyalama kuramı hakkında ayrıntılı bilgı vermiştir. .lohanson ' a göre bir birey ya da bir toplum iki ya da daha fazla dili dönüşümlü kullanıyorsa dil ilişkisi ortaya çıkmaktadır. Johanson alıntı 'borrowıng ' donuşumlu kod kullanım ı 'ınsertıonal code-swıtchıng' ve gırişım 'interference' yerine kopyalama terimini önermektedir. Johanson kendi geliştirdiği kuramı hakkında açıklayıcı bilgiler verdiği çalışmasında kıtaptakı diğer makaleleri de kuramı çerçevesinde yorumlamıştır. Yıktar A. Fıredman tarafından yazıl an ikinci makalede Batı Rumeli Türkçesi (BRT) ve dil ılişkı s i üzerınde durulmaktadır (27-45). Firedman çalışmasında Batı Rumeli Türkçesıni, fonetik ve fonoloji , morfoloji ve sentaks, yapı kopyalanması 'calques ', söz dizimi ve sözvarlığı bakı­mından beş başlık altında, Balkanlarda konuşulan dillerle karşılaştırmaktadır. Araştırmasında veri olarak Balkan Türk diyalektlerı üzerine daha önce yapılmış olan çalışmaları kullanmıştır. Fried-man'a göre günümuzde "Balkan dılbılım lıgınde Turkçe , ıkıncı derecede onemi olan bır dı/dır " Hint-Avrupa dılierinin konuşulduğu Balkanlarda (Arnavutça, Yunanca, Balkan Slav dillerı ve Balkan Romen dıllerı) yoğun bir dil ilişkısi bulunmaktadır Friedman BRT nin fonolajik olarak Arnavutça ve Slav diyalektlerı ile buyük bır benzerlık gösterdığini , BRT nin etkileşirnde bulun-duğu dillerden en fazla sentaks bakımından etkilendiğini , söz varlığında BRT nin etkileşımde bulunduğu dıliere büyük oranda sözcük verdığini, bu bakımdan buradakı Turkçenın baskın bır ozellık gosterdiğını kaydetmektedır 156 iLMi ARAŞTIRMALAR Kitapta Yaron Matrastarafından yazılan makalede Balkan dillerinin Makedonya'da konuşulan Türk diyalektlerinin sentaksına etkisi üzerinde durulmuştur (46-62). Matras makalede Makedonya'da konuşulan Türk diyalektlerinde dil ilişkisi sonucunda bazı dilbilgisel değİşınelerin olduğunu vurgularken kendisinin bu değişime üç yönüyle odaklandığmı bunların genişleme 'extensıon ', yemden yapılanma 'reanalaysis' ve ıç dıl rnekanızması 'language-ınternal mechanism ' olduğunu belirt-mektedir. Matras'a göre etkileşirnde bulunduğu dillerin baskısı sonucunda Makedonya'da konuşulan Türk diyalektlerinde sentaktik olarak bazı değişmeler meydana gelmiş, birleşik cümlelerde özellikle ilgi cümlelerinde bir yeniden yapılanma ortaya çıkmıştır. Bu cümlelerde alışılmış yapılanma yerine soru sözcükleri ile yan cümleler oluşturu lmaktadır. Soy/em 'discourse' boyutundaki değişmelere de dikkat çeken Matras sentaktik değişmeterin temelinde söylernde meydana gelen değİşınelerin ilk basamak olduğunu vurgulamaktadır. Kitapta, Bemt Brendemoen tarafından kaleme alınan çalışma Trabzondaki Türkçe ve Rumcanın etkileşimini konu alan bir makaledir (63-73). Brendemoen makalenin giriş bö-lumünde Anadolu Türkçesinin on birinci yüzyıldan sonra Arapça, Farsça ve Anadolu'da konuşulan Ermenıce ve Yunanca ile etkileşim içinde olduğunu, bu etkileşimin alıntı sözcüklerden anlaşılacağı gibi morfolojık ve sentaks bakımdan da anlaşıldığını kaydetmektedir. Yazar fonolojik, morfolojik ve sentaks alanında Türkçenin Anadolu Rumcasını ve Ermenı diyalektlerini büyiık ölçüde etkilediğini ancak Trabzon ağzında Rumca etkisinin baskın olduğunu belirtmektedır. Trabzon ağzının Rumcadan kopyalanmış unsurları barındırdığını belirten Brendemoen bunun söz diziminde ve zamir kullanımında belirgin olarak görüldüğiınü kaydetmektedir. Yazar ayrıca Rumcanın bir filtre gibi Eski Türkçe unsurlardan kendisine benzeyen özellikleri süzdüğünü ve bu yüzden Trabzon ağzında birçok arkaik özellik bulunduğunu da belirtmektedir. Margreet Dorleijn tarafından kaleme alınan beşinci makalede (74-94) Türkçe- Kürtçe dil ilişkisi üzerinde durutmaktadır Dorleijn çalışmanın Türkçenin Kürtçe üzerindeki etkisini ortaya koymak, Diyarbakır'da konuşulan Kiırtçenin diğer bölgelerde konuşulan Kiırtçeden daha farklı olduğunu göstermek amacıyla yapıldığını belırtmektedir. Diyarbakır bölgesinde dil ilişkisini oluşturan çerçeveyı çizen yazar daha sonra araştırmasında temel aldığı veri hakkında ayrıntılı bilgi vermektedir. Kürtçedeki sözcüksel, morfolojik ve sentaktik değİşınelerin incelendiği bölü-mün ardından morfosentaktik değişmeler ele alınmaktadır. Yazar bölgede Türkçe-Kürtçe karışık ve Kürtçe-Arapça karışık bir dilin kullanıldığını ifade ederken, Kürtçede sözcüksel ve sentaktik kopyalamanın çok yoğun olarak kullanıldığını belirtmektedir. Christiane Bulut altıncı makalede konuşulan Kürtçedeki Türkçe unsurları ele almaktadır (95-121) Bulut makalesinde Johanson'un geliştirdiği kod kopyalama kuramı çerçevesinde Türkçe -Kürtçe dil ilışkisıni ele almıştır. Kürt-çede global kopyalamanın sentaks düzeyinde olduğunu, seçilmış kopyalamanın ise edatlarlarda kullanıldığını belirten Bulut Türkçe ekierin de Kiırtçe sözcüklere eklenerek kullanıldığını ifade etmektedir. Konuşulan Kiırtçede baskın dil olan Türkçenin etkisinin yoğun olarak gözlem-lendiğini vurgulayan Bulut son yıllarda Türkçeden kopyalamanın da fazlataştığını belirtmektedir. Andrei L Malchukov'ın Kuzey Tunguz dillerınde Yakutçanın etkisini ele aldığı çalışma kitaptaki yedinci makaledir (122-138). Malchukov makalesinde fonetik etkileşım, dilbilgisel etkileşim, Tunguz dillerındeki ilgi cümlelerinin yapısı başlıkları altında Yakutça ve Tunguz dillerini karşılaştırmaktadır. Malchukov, Yakutçanın Tunguz dillerini hemen her yönden büyük bır etki altına aldığını belirten çalışmasında dilbilgisel değışimlerin temel sebebıni Yakutçanın baskın dı! olmasına bağlamakta, zamirlerde, sayı isimlerinde, fillerde, zarflarda ve söylem yapıcılarda Tun-guz dillerinin Yakutçarlan birçok unsur kopyaladığım ifade etmektedir. Ayrıca Tunguz dillerinde Yakutçanın yanı sıra Rusçanın etkisınin belirgin olduğunu vurgulamaktadır. TANITMA 157 Astrid Menz makalesinde Gagavuzcadaki birleşik cümleler ve dil ilişkisi üzerinde durmuştur ( 139-151) M enz Gagavuzcanın Türkçeden büyük farklı lıklar gösterdiğİnı belirtirken, Balkanlarda konuşulan Türkiye Türkçesinin bir ağzı olan Gagavuzcanın, yapısal bakımdan Türkçenin ortak özelliklerinden farklılaşan çok ilginç öğeler taşıdığını ifade etmektedir. Makalede, Gagavuzcanın sentaksı Balkan dılieri ve Rusça ile karşılaştırılırken, Slav dilleri etkisi altında oluşan değişimler kod kopyalama kuramı ile çözümlenmektedir. Menz verdiği örneklerde Slav dillerinin Gagavuzca üzerinde büyük etkisi olduğunu belirtmekte, fonoloji ve morfoloji alanında değişikliklerin söz varlığı ve sentaksla kıyaslandığında daha az olduğunu ifade etmektedir. Menz, Slav dillerinin etkisi altındaki Gagavuzcanın yeni ve aslında Türkçenin yapısına aykırı olan yan cümle türleri oluşturduğunu , yine de, bu yapıların ayrıntıları incelendiği zaman bu yeni cümle türlerinin Türkçeye aıt bazı yapı özellikleri taşıdığını vurgulamaktadır. Kitapta Eva Agnes Csat6 tarafından yazılan makalede Karimce ve kod kopyalama kuramı üzerinde durulmaktadır ( 152-157). Csat6, Karaimce hakkında kısa bir bilgi verdikten sonra, Karaimcenin kod kopyalama sonucunda diğer Türk dillerinden farklılaştığını vurgulamaktadır. Kopyalamanın, Karaimcenin Slav ve Baltık dilleriyle etkileşimi sonucu hemen her alanında (fo-nolojik, morfolojik, sentaks vd .), hissedildiğini ifade etmektedir. Csat6, Karaimcede isim tam-lamalarının diğer Türk dillerinden farklı bir şekilde yapılandığını ve bunun alışılmış kullanım olduğunu belirtmektedir. Bunun yanında Rusçadan ve Slav dillerinden bazı yapıların da kopya-landığını ifade eden Csat6, ozne-nesne-yuklem şeklinde olan Tiırkçe söz diziminin Karaimcede farklılaştığını ve bu farklılaşmanın dil ilişkisine bağlanabileceğini söylemektedir. Fıliz Kıral'ın Iran 'da konuşulan Türkçedeki ızafet yapıları hakkındaki araştırması kitaptaki onuncu makaledir (158-165). Kıral çalışmasının giriş bölümünde İran'da konuşulan Türkçenin Farsçanın yoğun baskısı altında olduğunu belirtirken bölgede alışılmış bir ikidilliliğin olduğunu da vurgular. Kıral bölgede konuşulan Türkçede, kod kopyalama sonucunda oluştuğunu düşündüğü üç izafet yapısı hakkında bilgi verır. Birincisi iki veya daha fazla sözcüğün Farsçadan kopyalanıp izafet eki -(y)e ile birleşmesi, ikincisi Farsçadan kopyalanan bir sözcük ile Türkçe bir sözcüğün izafet eki - (y)e ile birleşmesi , üçünciısu ise Türkçe isim tamlamatarının Farsça tamlamalarla anlamsal benzerlik gösterdiği yapılardır. Kıral ilk iki yapıda Iran'da konuşulan Türkçenin global kopyalama yöntemiyle tamlama oluşturduğunu, iıçuncude ise seçilmiş kopyalama unsurlarının bulunduğunu belirtmektedir. Kıral Türkçedekı belırtili isim tamlaınalarının Farsçadan hiç etkilenmemesinin de dikkat çekiçi bir özellik olduğunu vurgulaınaktadır. Kıtaptald Mark Kirchner imzalı yazıda Eski Osmanlı Türkçesinde Kuran tercümelerinde ılgı cumlelerı üzerinde durutmaktadır ( 166-175). Yazı da on beşinci yüzyılda yapılmış bir satır arası Kuran tercümesi ele alınmış ve bu tercümedeki birleşik cümleler incelemiştir. Kirchner bu çalışmasında Türkçenin bırleşık cümlelerde sola dalianan Farsça ve Arapçanın ise sağa dalianan bir yapıya sahip olduklarını vurgular Kirchner tercümedeki ilgi cümlelerinin yapılarını, Arapça birleşik cümleterin yapılarıyla karşılaştırmış ve o donem Türkçesindeki etkileşimini incelemiştir. Yazar tercümede birleşik cümlelerde hem Türkçenin sola dalianan hem de Arapçanın sağa dalianan yapısının karışık kullanıldığını ifade etmektedir. Kirchner incelediği metinlerde sağa dalianan yapılanmanın baskın olduğunu ancak bu yapının Kıpçak Türkçesinde de bulunduğunu ifade etmekte ayrıca yazara göre sağa dalianan yapılar, sola dalianan yapıların butun özelliklerini karşılamaktadır. On ikincı makale ( 176-185) Maksut Sarı tarafından kaleme alınmıştır. Makalenin giriş bolü-münde çalışmanın verisi hakkında bilgi veren Sarı, göçmen çocukların dilinde birleşik cümleterin oluşumunda Alınancanın etkısı üzerınde durduğunu belirtir. Makalede Almanca birleşik ciımle-158 iLMi ARAŞTIRMALAR !erin yapısı ile göçmen çocukların konuştuğu Türkçe birleşik cümlelerin yapısı karşılaştırılırken, Türkiye'de oluşturulan kontrol grubundaki konuşucuların birleşik cümlelerindeki farklar da ortaya konmaktadır. Araştırma sonucunda göçmen i şçi çocuklarının dillerinin Almancanın yoğun etkisi altında olduğu, bunun sonucunda Türkçe birleşik cümlelerde Almanca birleşik cümlelere benzer özelliklerin ortaya çıktığı ifade edilmiştir. Sarı göçmen işçi çocuklarının Türkçesinde yan cümle ve ana cümlenin yer değiştirdiğini kı ve çunku açıklayıcı bağlaçlarının çok yoğun kulla-nıldığını, yan cümlelerin çekimli fıllerle bitirildığin i ifade etmektedir. Turcologica 6l'deki son üç makale Avrupa'da konuşulan Türkçe ve dil ilişkisi üzerinedir. Bunlardan ilki (186-202) Schmid tarafından kaleme alınan dil edinımı 'language acquısıtıon ' ve Türkçe konulu çalışmadır. Almanya'daki göçmen çocukların dil ediniminde sifat 'adjective' kullanımına ilişkin olan çalışmanın giriş bölümünde Türklerin Almanya'ya göçü ve yerleşimi hakkında bilgi vermekte daha sonra Türkçede sıfatlar başlığı altında sıfatlar ve sıfat tamlamaları açıklanmaktadır Türkçede sıfatlar ve dil edinimi üzerine daha önce yapılmış çalışmalara da deği­nen Schmidt, dil ediniminde sifat kullanımını üç Türk çocuğundan topladığı verilerle değer­lendirmiştir. Değerlendirme sonucunda baskın dil Almancanın etkisiyle çocukların dilinde, Türk-çe sözcük kullanımında azalma, sıfat tamlamalarının oluşumunda Almancanın etkisi, dil isim-lerinde - ce ekinin kullanılmaması ve bu kullanırnın Almancadaki dil isimlerine ve sıfatiara ait yapılara benzemesi, bazı yapılarda Almanca sıfat ve Türkçe fıil kullanımının yaygınlaşması gibi özellıklerin ortaya çıktığı ifade edilmektedir. Jeanine Treffers-Daller, A. Sumru Özsoy and Roeland van Hout tarafından kaleme alınan on dördüncü çalışmada Almanya'da ve Türkiye'de yaşayan ikidilli Türklerin konuşmasında birleşik cümlelerin yapısı ele alınmaktadır (203-219). Çalışmayı ilgi çekici kılan Almanya'da yaşayan ikidilli Türklerın konuşmaları ile Türkiye'de yaşayan iki dilli Türklerin konuşmalarının karşı­laştırılmasıdır. Bu karşılaştırma bır de yalnız Türkçe konuşanların bulunduğu kontrol grubu ıle kıyaslanmıştır. Türkçedeki fıilimsilerın kullanımı ve birleşik cümlelerin ikidilli Türkler'de nasıl oluşturulduğu üzerinde durulan makalede farklı b irleşik cümle yapılarına rastlandığı ifade edil-mektedir. Gen dönen ikidilli Türkler ile Almanya'da yaşayan ikidilli Türklerin basit yapılı bir-leşik cümleleri daha fazla kullandıkları ve isim fiilieri -mak eki ile oluşturma eğiliminde oldukları araştırmanın bulguları arasındadır. Kitaptaki son makale Hollanda'da konuşulan Türkçe üzerine, .leroen Aarssen, Ad Backus ve Henneke van der Heijden tarafından yazılmıştır (220-240). Çalışmada Hollanda'da konuşulan Türkçenin yapısı, Türkçe-Hollandaca kod değiştirme başlıkları altında Hollanda'da konuşulan Türkçe ile Standart Türkçenin farkları ortaya konmaktadır. Aarssen, Backus ve van der Heijden ortak çalışmasında Hollanda' da konuşulan Türkçenin fonolojik, sözcüksel, morfosentaktık ve söylem özellikleri ve bunların Standart Türkçeden farkları açıklanmaktadır. Yazıda, Türklerin sosyal yaşamlarında kod değiştirme yoluyla birçok Hollandaca sözcük kullandıkları belirtil-mektedir Ayrıca, çalışmada Hollanda'da yaşayan Türklerin zam ir kullanımında ve ilgi cümlelerini oluşturmada Hollanda dilinden etkilendiği ve Standart Türkçeden farklılaştığı ifade edilmektedir. Turcologica 6 ı dil ilişkisi ve dil değişimine ait geniş bir kaynakça (24 ı -26 ı) ile son bulmaktadır. Kitap hem tarihi Türk dilleri ve dil ilişkisi hem de göçmen Türklerin dili ve dı! değişimine ilişkin bilgı arayanların !:;aşvuru kaynağı durumundadır. Nazmıye Çelebı 

Boeschoten, H ve Johanson L. Turkic Languages in Contact 2006

http://acikerisim.fsm.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/11352/1808/%c3%87elebi.pdf?sequence=1&isAllowed=y

Boeschoten, H ve Johanson L. Turkic Languages in Contact 2006

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

DSpace@FSM Vakif University