Вывучаюцца прынцыпы намінацыі канатацыйных урбанонімаў Мінска

Лобань, Наталля Пятроўна

Пархоменка, Яўгенія Уладзіміраўна

Belarusian State Pedagogical University Repository

Пархоменка Я.У., Лобань Н.П. (Мінск, Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт імя Максіма Танка)  КАНАТАЦЫЙНЫЯ ЎРБАНОНІМЫ МІНСКА: ПРЫНЦЫПЫ НАМІНАЦЫІ  Найменні ўнутрыгарадскіх аб’ектаў складаюць своеасаблівую і вельмі складаную сістэму. З іх ліку вылучаюцца канатацыйныя ўрбанонімы, якія прыцягваюць увагу сваёй рухомасцю, экспрэсіўнасцю, якія жыва рэагуюць на  падзеі горада, у якіх адлюстроўваюцца не толькі палітычныя, сацыяльныя і іншыя погляды грамадства, а і пэўныя моўныя тэндэнцыі, асаблівасці словаўтварэння, словазмянення. Разгледзім найбольш частыя прынцыпы намінацыі (мадэлі трансанімізацыі), якія сталіся асновай для ўтварэння неафіцыйны гарадскіх мікратапонімаў – канатацыйных ўрбанонімаў Мінска, што функцыянуюць побач з афіцыйнымі гарадскімі найменнямі. 1. Урбанонімы, абумоўленыя пэўнымі падзеямі ў гісторыі горада або культуры. Да гістарычна абумоўленых урбанонімаў можна аднесці, напрыклад, наступныя найменні: Вежа «святога» Лаўрэнція (вежа Цанавы) – вежа на вуглу будынка КДБ Беларусі (Лаўрэнцій Цанава быў главой Міністэрства дзяржбяспекі БССР; кажуць, што вежа была надбудавана ў правым крыле будынка КДБ па загадзе старшыні КДБ Лаўрэнція Цанавы, адкуль ён хацеў глядзець футбол на стадыёне «Дынама»); Круглая – так да 1958 года называлася плошча Перамогі (і сёння некаторыя карэнныя мінчане называюць яе Круглай); Дом Мусінскага – комплекс дамоў па вул. Няміга, 8-12 (вядомы сваім выглядам, які псуе гістарычны цэнтр горада; у народзе называецца домам Мусінскага, бо аўтарам праекта быў гарадскі архітэктар С.С.Мусінскі); Даўгабуд – Палац Рэспублікі, які будаваўся 16 гадоў (з 1985 г. па 2001 г.). Да ўрбанонімаў, звязаных з пэўнымі культурнымі падзеямі, можна аднесці намінацыі Панікоўскага сквер, Панікоўка, Паніка – Аляксандраўскі сквер, дзе стаіць скульптура хлопчыка з лебедзем (хлопчыка з лебедзем параўноўваюць з Панікоўскім і гусаком з твора Ільфа і Пятрова «Залатое цяля», пры гэтым узгадваючы словы А.Бэндара: «Панікоўскі, адпусціце птушку!»). 2. Урбанонімы, абумоўленыя знешнім выглядам аб’екта (формай, колерам): Шайба – клуб і казіно WestWorldClub на вул. Старажоўская, 15а (мае шайбападобную форму); Алмаз, Алмаз ведаў, Чупа-чупс, Кубік Рубіка – Нацыянальная бібліятэка Беларусі; Чаравікі – два будынкі па вул. Кірава (іх называюць «варотамі горада» ў турыстычным асяроддзі, а ў народзе – «чаравікамі»); Долар (Зігзаг поспеху) – $-падобны жылы дом № 15 па вул. Кульман паблізу Камароўскага рынка, а таксама дом № 16 па вул. Магілёўскай; Флакон – высотны будынак на вул. Мельнікайте; Калізей – паркінг у некалькі паверхаў; Асліныя вушы – два высокія аднолькавыя будынкі на рагу вул. Сурганава і Акадэмічнай, адзін з якіх належыць Акадэміі навук, другі – факультэту міжнародных стасункаў БДУ (будынкі РЕПОЗИТОРИЙ БГПУаб’яднаны паміж сабой перамычкай); Карабельцірыба, Карабель – вучэбны корпус БНТУ на праспекце Незалежнасці каля ст. м. «Усход»; Караблік – высотны дом у раёне ст. м. Фрунзенская, верхнія паверхі якога сваімі абрысамі нагадваюць карабель; Кітайская сцяна, Брэсцкая крэпасць, Бастылія – комплекс будынкаў з чырвонай цэглы па вул. М. Танка; Кішка – гастраном «Цэнтральны»; Кукурузы – дамы па вул. Веры Харужай, якія нагадваюць кукурузныя пачатакі; Падкова – жылы будынак на скрыжаванні вул. Кірава і Свярдлова; Саркафаг, Маўзалей – Палац Рэспублікі; Слупок – 1-ы корпус БДПУ імя М.Танка; Шляпа, Шапка Манамаха, Цюльпан, «Рамашка», Каракаціца – выставачны комплекс «БелЭкспа» на праспекце Пераможцаў (Машэрава); Пад шпілем – гастраном на вуглу вул. Чырвонай і Камуністычнай у будынку са шпілем (спічаком); Фалас – 24-павярховы хмарачос на вуліцы Макаёнка; Чупа-чупс – скульптура ў цэнтры платформы ст. м. «Плошча Леніна»; Труба – падземны пераход паміж будынкам Нацыянальнага банка і ГУМам; Круг, Кальцо – вестыбюль, які злучае ст. м. «Купалаўская» і «Кастрычніцкая»; Кішка – пераход паміж ст. м. «Купалаўская» і «Кастрычніцкая»; Гарбаты мост – мост, працягнуты да Выспы Слёз; Квадраты – лавачкі па левым баку Палаца Рэспублікі, якія размешчаны квадратамі і інш.; Чырвоны касцёл – касцёл святых Сімяона і Алены. 3. Урбанонімы, абумоўленыя наяўнасцю значнага або прыкметнага аб’екта на тэрыторыі, названай афіцыйным урбанонімам: Дошкі – адкрытая танцпляцоўка ў парку Чалюскінцаў; Карчы, На карчах – танцпляцоўка ў парку 50-годдзя Кастрычніка (былая лесапаркавая зона стадыёна «Трактар»); На паркеце – танцпляцоўка ў ДК прафсаюзаў на Ленінскім праспекце (зараз на праспекце Незалежнасці); Балота, Затока, Затон – раён ракі Свіслач; Воўчая гара – гара, на якой стаіць гасцініца «Планета»; Даліна маньякаў – тэрыторыя (раней – пустка), якая знаходзілася насупраць галоўнага корпуса медуніверсітэта; Камні – скверык за філармоніяй; Фінская запраўка – месца ў раёне футбольнага манежа побач з аўтацэнтрам «Таёта»; Каля экрана – ст. м. «Кастрычніцкая»; Пуп, Пуп зямлі – помнік на Кастрычніцкай плошчы, адкуль пачынаюцца ўсе дарогі; Ружачкі, На ружачках – месца ля помніка загінуўшым падчас даўкі 30 мая 1999 г. каля ўваходу на ст. м.  «Няміга» з боку плошчы 8 Сакавіка; Пад гадзіннікам – месца на перакрыжаванні вул. Леніна і прасп. Незалежнасці каля рэстарана «МакДональдс» і інш. 4. Урбанонімы, абумоўленыя фанетычным падабенствам з афіцыйным урбанонімам: Чыкага, Чыжы – мікрараён Чыжоўка; Рыа-дэ-Шабанэйра – мікрараён Шабаны; Серабронкс, Сербія – мікрараён Серабранка; Лашара, Лош-Анджэлес – мікрараён Лошыца; Малява – мікрараён Малінаўка; Кырла-мырла, Карла-марла, Курлы-мурлы – вуліца Карла Маркса; Чэпеладзэ – вуліца Чыгладзэ; Інстытут сепультуры – ст. м. «Інстытут культуры»; Пукінская – ст. м. «Пушкінская»; Хрюндзельская – ст. м. «Фрунзенская»; Праціўная – ст. м. «Спартыўная» і інш. 5. Урбанонімы, абумоўленыя метафарычным пераносам (часцей у спалучэнні з фанетычным падабенствам у гучанні): Каржы – раён РЕПОЗИТОРИЙ БГПУвул. Каржанеўскага; Маяк – вул. Маякоўскага; Лужок – мікрараён Зялёны Луг; Малібу, Маліна – мікрараён Малінаўка; Сухары – мікрараён Сухарава; Чэлюсці – парк Чалюскінцаў; Камары – раён Камароўскага рынка і сам Камароўскі рынак; Шарыкі – раён шарыкападшыпнікавага завода; Камса – Камсамольскае возера; Мошчы Ленана – ст. м. «Плошча Леніна», Школка – Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт і інш. 6. Урбанонімы, абумоўленыя скарачэннем структурнага складу састаўных найменняў (аснову складаюць утварэнні з суфіксам -к(а)). Як сведчыць сабраны матэрыял, доўгія, часам нязручныя ў размове афіцыйныя найменні ператвараюцца ў ёмкія і дакладныя  назвы-сінонімы. Для стварэння больш кароткіх намінацый выкарыстоўваюцца спосабы кампрэсіўнага словаўтварэння: суфіксальная ўнівербацыя, нульсуфіксацыя, абрэвіяцыя (складовая і ініцыяльная). Так, суфіксальнымі ўнівербатамі з’яўляюцца: Ангарка – вул. Ангарская; Лагойка – Лагойскі тракт; Цэнтралка – вул. Цэнтральная; Камароўка – Камароўскі рынак; Чэрвенька – Чэрвеньскі кірмаш; Лябяжка – Лябяжскі кірмаш; Юбілейка – раён Юбілейнай плошчы; Каменка – ст. м. «Каменная горка»; Камсамолка – Камсамольскае возера; Маякоўка – вуліца Маякоўскага; Зялёнка – мікрараён Зялёны Луг; Тройка – Траецкае прадмесце; Лошынка – Лошыцкі парк; Нацыяналка – Нацыянальная бібліятэка Беларусі; Жданікі, Жданкі – кірмаш у Ждановічах і інш. Нульсуфіксальным спосабам утварыліся, напрыклад, такія найменні, як Маякоў – вуліца Маякоўскага; Мяса – вуліца Мяснікова; Курасы – мікрараён Курасоўшчына; Жданы – кірмаш у Ждановічах, Філара, Філа – пляцоўка перад Белдзяржфілармоніяй і інш. Абрэвіяцыя (складовая і ініцыяльная) сталася асновай для ўзнікнення наступных найменняў: ЯКі, ЯК – ст. м. «Плошча Якуба Коласа»; Аўтаз – ст. м. «Аўтазаводская»; Казлабродская – вул. Казлова і Даўгабродская (адна з’яўляецца лагічным працягам другой); Пед, Педун – Беларускі дзяржаўны педагагічны ўніверсітэт; Макдак, Макдон – сетка рэстаранаў Макдональдс і інш. 7. Урбанонімы, абумоўленыя ад’ектывацыяй афіцыйнага наймення: Горкаў – парк Горкага; Круглая – плошча Перамогі; Нулявы – «нулявы» кіламетр на Кастрычніцкай плошчы і інш.  Такім чынам, можна вылучыць наступныя прынцыпы канатацыйнай намінацыі (перайменавання) унутрыгарадскіх аб’ектаў: намінацыі, абумоўленыя пэўнымі падзеямі ў гісторыі горада або культуры; намінацыі, абумоўленыя знешнім выглядам аб’екта (формай, колерам); намінацыі, абумоўленыя наяўнасцю значнага або прыкметнага аб’екта на тэрыторыі,  названай афіцыйным урбанонімам; намінацыі, абумоўленыя фанетычным падабенствам з афіцыйным урбанонімам; намінацыі, абумоўленыя метафарычным пераносам (часта ў спалучэнні з фанетычным падабенствам у гучанні); намінацыі, абумоўленыя скарачэннем структурнага складу састаўных найменняў (суфіксальная ўнівербацыя, нульсуфіксацыя, складовая і ініцыяльная абрэвіяцыя); намінацыі, абумоўленыя ад’ектывацыяй афіцыйнага наймення. РЕПОЗИТОРИЙ БГПУУся сукупнасць гарадскіх найменняў, як афіцыйных, так і неафіцыйных, – гэта своеасаблівая, вельмі каштоўная крыніца інфармацыі. Вывучэнне гэтай крыніцы дае звесткі не толькі для мовазнаўцаў, а і для гісторыкаў, краязнаўцаў, сацыёлагаў, культуролагаў, таму што найменні гарадскога асяроддзя адлюстроўваюць каштоўнасці, нормы, традыцыі асобных эпох і пакаленняў.   Літаратура 1. Голикова, Т.А. Официальные vs. неофициальные годонимы Москвы: модели трансонимизации / Т.А.Голикова // Научный диалог. Филология. Педагогика. – 2014. – Вып. 9 (33). – С. 24 – 35. 2. Стрельцова, М.Ю. Неофициальные названия внутригородских объектов в аспекте соотношения языка и культуры / М.Ю.Стрельцова // Вестник ЦМО МГУ. Лингвистика. – 2011. – № 3. – С. 26 – 29.  РЕПОЗИТОРИЙ БГПУ

Канатацыйныя ўрбанонімы Мінска: прынцыпы намінацыі

Abstract

Similar works

Full text

Available Versions

Belarusian State Pedagogical University Repository